Eugeniusz Oniegin - Aleksander Puszkin (gdzie w internecie można czytać książki za darmo .TXT) 📖

1. Don Juan — obszerny poemat dygresyjno-heroikomiczny Byrona, arcydzieło literatury XIX w. [przypis edytorski]

2. Beppo — obszerny poemat Byrona z 1817 r., pierwszy utwór napisany przez niego oktawą. [przypis edytorski]

3. Childe Harold — główny bohater poematu dygresyjnego Byrona Wędrówki Childe Harolda (1809–1818), mroczny, buntowniczy indywidualista, pierwowzór podobnych mu tzw. bohaterów bajronowskich. [przypis edytorski]

4. Kaukaski jeniec — tytułowy bohater pierwszego z romantycznych „południowych poematów” Puszkina, napisanego 1820–1821. [przypis edytorski]

5. Aleko — bohater Cyganów (1824), jednego z romantycznych „południowych poematów” Puszkina. [przypis edytorski]

6. grudniowa ruchawka — nieudane powstanie wszczęte w grudniu 1825 przez tzw. dekabrystów, rewolucjonistów szlacheckich dążących do obalenia jedynowładztwa i zmiany ustroju. [przypis edytorski]

7. los jego przyjaciół: Rylejewa lub Bestużewa — poeta Rylejew i pisarz Bestużew jako jedni z czołowych organizatorów i przywódców powstania zostali skazani na śmierć i powieszeni. [przypis edytorski]

8. Demon — wiersz Puszkina z 1823. [przypis edytorski]

9. Moskwicz (daw., ros.) — dziś popr.: moskwianin, mieszkaniec Moskwy; tu przen. na określenie narodowości rosyjskiej. [przypis edytorski]

10. poziomość (daw.) — przyziemność, pospolitość. [przypis edytorski]

11. dytyramb (lit.) — rozwinięta w kulturze greckiej pieśń pochwalna, utrzymana w patetycznym tonie. [przypis edytorski]

12. epigramat (lit.) — krótki, przeważnie dwuwierszowy utwór poetycki z dobitną puentą; gatunek pochodzący z poezji staroż. [przypis edytorski]

13. w Michajłowskiem — Ms. lp od: Michajłowskie (spolszczona forma nazwy Michajłowskoje). [przypis edytorski]

14. Borys Godunow — tragedia romantyczna o walkach o tron moskiewski na przełomie XVI i XVII w., napisana przez Puszkina w 1825. [przypis edytorski]

15. Karamzin, Nikołaj Michajłowicz (1776–1826) — ros. pisarz i krytyk, reformator rosyjskiego języka literackiego. [przypis edytorski]

16. porównywują — dziś popr.: porównują. [przypis edytorski]

17. Numa wyszła za [...] Pompiliusza — żartobliwie o szczęśliwym zakończeniu fabuły utworu małżeństwem; Numa Pompiliusz był legendarnym królem Rzymu. [przypis edytorski]

18. Atryda (mit. gr.) — potomek Atreusa, króla Myken; tu: jego wnuk Orestes, syn Agamemnona, który mszcząc śmierć ojca, zabił matkę i jej kochanka, po czym w tułaczce wraz z przyjacielem Pyladesem dotarł do Taurydy. [przypis edytorski]

19. Atryda ściął tu setki głów — w oryg. С Атридом спорил там Пилад: „Z Atrydą spierał się tam Pylad” (który ofiarował się poświęcić życie dla uratowania przyjaciela, ale Orestes odrzucił jego propozycję). [przypis edytorski]

20. Mitrydates VI Eupator (132–63 p.n.e.) — król Pontu, władca Bosporu, jeden z groźniejszych wrogów Rzymu; oblężony podczas buntu poddanych, popełnił samobójstwo; w sierpniu 1820 Puszkin zwiedzał Wzgórze Mitrydatesa w Kerczu na Krymie, z ruinami na szczycie. [przypis edytorski]

21. odkosz (daw.) — odprawa dawana przez kobietę mężczyźnie starającemu się o jej rękę. [przypis edytorski]

22. diapazon (z gr.) — skala, rozpiętość. [przypis edytorski]

23. Bielinski, Wissarion Grigorjewicz (1811–1848) — ros. pisarz, myśliciel, krytyk literacki. [przypis edytorski]

24. wonczas — wówczas, wtedy. [przypis edytorski]

25. noszący w żyłach pierwiastki krwi afrykańskiego pradziada — pradziadek Puszkina ze strony matki, Abram (Ibrahim) Pietrowicz Hannibal (1688–1781), ulubieniec cara Piotra I, był Afrykańczykiem, który jako niewolnik trafił do Stambułu, a potem do Moskwy. [przypis edytorski]

26. zapoznany (daw.) — niepoznany, niedoceniony, zapomniany. [przypis edytorski]

27. Kiuchelbeker (z ros.), właśc. Küchelbecker, Wilhelm (1797–1846) — ros. poeta romantyczny, dekabrysta. [przypis edytorski]

28. Oniegin tłumaczony był na języki... — oto spis tych przekładów, ułożony na zasadzie poszukiwań moich w Pet. Bibl. Publ.: franc.: Dupont (1847), Béezo (1868), Michajłow (1882); niem.: Lippert (1849), Lupus (1860 i 1900), Bodenstedt (1866), Zeibert (1872), Blumenthal (1878); ang.: Seldine (1886); wł. Delatr (1856), Besobrasowa-Suchozanet (1858); chorw. Dmitrowic (1860), Ternski (1881); węg.: Berczi (1865). [przypis tłumacza]

29. trafny dobór tych synonimów wymaga zarazem twórczości i krytycyzmu — jak trudnym jest we wszystkich wypadkach odnalezienie trafnego synonimu, niech wskaże okoliczność, że poeta tej miary, co Gomulicki, tłumacząc ustęp z VI pieśni Oniegina, myśl Leńskiego, pocieszającego się, że na grób jego przyjdzie ukochana, mimo woli oddał w następujący sposób: „Co mi tam! / Nie będę w grobie leżał sam!” [przypis tłumacza]

30. były raczej samodzielnymi wariantami na dany temat... — Cóż rzec dopiero o dziwolągach w przekładzie I pieśni pióra Budzińskiego, gdzie swobodne zachowanie się Oniegina w teatrze zostało tak oddane: „Oniegin wchodzi,/ Depcze po nogach, jakby był sam (!)”. [przypis tłumacza]

31. Prokrustes a. Damastes (mit. gr.) — zbój z Attyki, który pojmane ofiary kładł na żelaznym łożu i na siłę dopasowywał do jego długości, obcinając im nogi lub rozciągając ciało. [przypis edytorski]

32. Bodenstedt, Friedrich Martin von (1819–1892) — niem. poeta i podróżnik; w 1851 opublikował Die Lieder des Mirza Schaffy, tomik przedstawiony jako tłumaczenie wierszy, jakie ustnie wygłaszał przy nim azerski poeta Mirza Shafi Vazeh; po śmierci Vazeha Bodenstedt stwierdził, że były to jego własne wiersze. [przypis edytorski]

33. Oto, jak określa się ta forma... — rosyjskim jambom oryginału w sylabicznym wierszu polskim, przestrzegającym głównie ilości sylab, a nie porządku akcentów, odpowiada zupełnie układ trochaiczny z amfibrachem lub zastępującym go daktylem na początku. [przypis tłumacza]

34. wypadkowy (daw.) — przygodny, przypadkowy. [przypis edytorski]

35. systemat (przestarz.) — system. [przypis edytorski]

36. skrycie odczytać historię Myrrhy w „Metamorfozach” Owidiusza — historia kazirodczej miłości Myrry do własnego ojca, Kinyrasa, opowiedziana przez Owidiusza w X księdze Metamorfoz. [przypis edytorski]

37. Pétri de vanité il avait encore plus de cette espèce d’orgueil... — „Przepojony próżnością, miał ponadto w sobie ten rodzaj dumy, która skłania do przyznawania się z tą samą obojętnością do dobrych i do złych czynów, skutek poczucia wyższości, być może urojonej”. Z listu prywatnego. [przypis edytorski]

38. I żyć się kwapi, i czuć się spieszy — cytat z wiersza Piotra Wiaziemskiego Pierwszy śnieg. [przypis edytorski]

39. Wiaziemski, Piotr (1792–1878) — ros. książę, poeta, krytyk literacki; przyjaciel Puszkina. [przypis edytorski]

40. niwa — pole. [przypis edytorski]

41. Newa — rzeka w Rosji, uchodząca do Zat. Fińskiej w Sankt Petersburgu. [przypis edytorski]

42. Jam też tam lubił bawić wprzód, Lecz szkodzi mi północny chłód — żartobliwa aluzja do przymusowego wyjazdu autora na południe. [przypis tłumacza]

43. madame (fr.) — pani; tu: guwernantka, wychowawczyni domowa. [przypis edytorski]

44. monsieur (fr.) — pan; tu: wychowawca. [przypis edytorski]

45. monsieur l’Abbé (fr.) — pan ksiądz. [przypis edytorski]

46. dandy (ang.) — dandys, mężczyzna z przesadą dbający o strój i kurtuazyjny w zachowaniu. [przypis edytorski]

47. pas (fr.) — krok w tańcu. [przypis edytorski]

48. pomnieć (daw.) — pamiętać; pomnim: pamiętamy. [przypis edytorski]

49. areopag (gr.) — rada starszych w staroż. Atenach, będąca najwyższą władzą sądowniczą. [przypis edytorski]

50. epigraf (z gr.) — inskrypcja, pamiątkowy napis umieszczany zwykle na pomnikach, grobowcach czy budynkach, stanowiący wyróżniany element architektoniczny. [przypis edytorski]

51. Tacyt, właśc. Publius Cornelius Tacitus (ok. 55–120) — wybitny historyk rzymski. [przypis edytorski]

52. Juwenalis, właśc. Decimus Iunius Iuvenalis (ok. 60–127 n.e.) — rzymski poeta satyryczny. [przypis edytorski]

53. Vale (łac.) — bądź zdrów. [przypis edytorski]

54. Eneida — rzymska epopeja narodowa autorstwa Wergiliusza (70–19 p.n.e.). [przypis edytorski]

55. Romulus (mit. rzym.) — legendarny założyciel Rzymu. [przypis edytorski]

56. Co to jest trochej, a co jamb — w iloczasowej metryce antycznej trochej to stopa (sekwencja sylab) złożona z dwóch sylab: długiej i krótkiej, natomiast jamb ma przeciwny układ sylab: krótka z długą. W wierszach polskich odpowiednikiem sylaby długiej jest sylaba akcentowana, zaś krótkiej nieakcentowana. [przypis edytorski]

57. Teokryt (ok. 310–ok. 250 p.n.e.) — gr. poeta, twórca sielanki jako gatunku literackiego. [przypis edytorski]

58. Smith, Adam (1723–1790) — szkocki filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776), pierwszej nowożytnej pracy na temat ekonomii. [przypis edytorski]

59. Nazon a. Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e. – 17 lub 18 n.e.) — wybitny poeta rzymski, autor m.in. poematu Sztuka kochania; w 8 roku n.e. na osobisty rozkaz cesarza Augusta wygnany z Rzymu do Tomis przy ujściu Dunaju (ob. Konstanca w Rumunii). [przypis edytorski]

60. IX — strofy wskazane rzymskimi numerami, lecz nie zawierające wersów, pominięte zostały przez samego autora. [przypis edytorski]

61. miesiąc (daw., poet.) — księżyc. [przypis edytorski]

62. szych — nitka owinięta złotym drucikiem, używana do haftu, przen.: pozorna świetność. [przypis edytorski]

63. Faublas — bohater popularnej niegdyś fr. powieści Przygody miłosne kawalera de Faublas (1787–1790). [przypis edytorski]

64. boliwar — kapelusz a là Bolivar. [Simón Bolivar (1783–1830) był przywódcą ruchu wyzwoleńczego w Ameryce Płd.; red. WL] [przypis autorski]

65. breget — daw. ekskluzywny zegarek kieszonkowy wydzwaniający godziny, wyróżniający się dokładnością (od nazwy paryskiej firmy Breguet). [przypis edytorski]

66. Talon — znany ówczesny restaurator. [przypis autorski]

67. Kawerin, Piotr Pawłowicz (1794–1855) — ros. oficer huzarów, znajomy Puszkina. [przypis edytorski]

68. roast beef (ang.) — pieczeń wołowa. [przypis edytorski]

69. snadź a. snać (daw.) — widocznie, zapewne; wszakże, przecież. [przypis edytorski]

70. diwa (z wł. diva: boska) — gwiazda sceny, słynna śpiewaczka, aktorka lub tancerka. [przypis edytorski]

71. entrechat (fr.) — figura baletowa: skok z kilkakrotnym rozdzielaniem i szybkim krzyżowaniem nóg. [przypis edytorski]

72. Moina — bohaterka osnutej na motywach Pieśni Osjana tragedii Fingal (1805) ros. dramaturga Władysława Aleksandrowicza Ozierowa. [przypis edytorski]

73. Fonwizin, Denis Iwanowicz (1745–1792) — wybitny ros. satyryk i komediopisarz okresu oświecenia. [przypis edytorski]

74. Kniażnin, Jakow Borysowicz (1742–1791) — czołowy dramatopisarz rosyjskiego klasycyzmu. [przypis edytorski]

75. Ozierow, Władysław Aleksandrowicz (1770–1816) — ros. dramaturg, autor tragedii pseudoklasycznych. [przypis edytorski]

76. Siemionowa, Katarzyna Siemionowna (1786–1849) — ros. aktorka. [przypis edytorski]

77. Katienin, Paweł Aleksandrowicz (1792–1853) — ros. poeta, dramaturg, krytyk. [przypis edytorski]

78. Kornel, popr.: Corneille, Pierre (1606–1684) — fr. dramaturg, autor tragedii Cyd, przetłumaczonej przez Katienina. [przypis edytorski]

79. Szachowski, właśc. Szachowskoj,