Pamiętnik - Stanisław Brzozowski (na czym czytać książki elektroniczne .txt) 📖
Krótki opis książki:
Pamiętnik Stanisława Brzozowskiego jest zapisem ostatnich dni życia znanego pisarza i krytyka, zmarłego w 1911 roku. Pośmiertne wydanie zostało przygotowane przez żonę, Antoninę Brzozowską, a redakcją zajął się Ostap Ortwin, przyjaciel autora. Tekst zawiera notatki i refleksje dotyczące lektur i fascynacji intelektualnych Brzozowskiego; zdaje także relację ze stosunków towarzyskich panujących w środowisku literackim, w którym się on obracał.
Pamiętnik został po raz pierwszy opublikowany w 1913 roku w Krakowie.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Stanisław Brzozowski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pamiętnik - Stanisław Brzozowski (na czym czytać książki elektroniczne .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Brzozowski
tych uczuć, pomimo, a raczej nawet wskutek swej niejasności niezbędnym — zachowania ich zatem dla rzeczy, które już sama ich wzniosłość czyni nieokreślonymi, zarówno jak je wzniosłymi czyni ich nieokreśloność, rzeczy dotyczących zatem idei bytu, formy, życia, rozumu, praw sumienia, swobody, nieśmiertelności, Boga. Łączenie z przedmiotami naszych zmysłów pojęć niejasnych, w następstwie zaś żywych uczuć, które zawdzięczamy tylko niematerialnym i nieznikomym rzeczom, jest dla serca profanacją, przesądem zaś dla umysłu”. W odsyłaczu do tego ustępu Coleridge sam zaznacza, że nie wyraża się tu tak jasno, jakby tego pragnął. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
187. Quincey, Thomas de (1785–1859) — angielski pisarz i myśliciel epoki romantyzmu, autor Confessions of an English opium-eater oraz licznych esejów filozoficznych, teologicznych, krytycznych i ekonomicznych. [red. WL]. [przypis edytorski]
188. porównanie S. T. Coleridge’a z Goethem — porównanie to znajduje się u Tomasza Quinceya w jego Reminiscens of the English Lake Poets w rozdziale pierwszym, poświęconym Coleridge’owi, na str. 84. (Everyman’s Library edited by Ernest Rhys. London. J. M. Dent). Dotyczący ustęp brzmi w przekładzie: „Jako współczesny dzielił on tę samą wadę, pochodzącą z tej samej po części przyczyny, z jednym z jeszcze bardziej i powszechniej od Coleridge’a czczonych, ale daleko mniej potężnym i umysłowo szerokim bóstwem owych czasów. Mam na myśli Goethego: On również chromał i to chromał na brak uczuć patriotycznych wśród okoliczności znacznie więcej wymagających i budzących patriotyzm. Niewiele dbał on o Weimar — jeszcze mniej o Niemcy, od Coleridge’a stał zaś o tyle niżej, że Coleridge w rzeczywistości zmuszał się do poddawania się wszystkim uczuciom, jakie świat obchodzą, lubo ich nie żywił, gdy tymczasem Goethe wyrzekł się tych uczuć zarówno w czynach, jak w słowach swych i pismach. Zarówno jeden, jak i drugi przestali istnieć: obu zarówno hołdują ci, co ich znali, jak i tłumy, które ich nie znały. Ale uwielbienie dla Coleridge’a jest wieczne i z roku na rok staje się żywsze, kiedy laury Goethego więdną z każdym pokoleniem, aż przyjdzie czas, kiedy potomność stanie wobec zdetronizowanego bóstwa, zdziwiona, na czym polegała zagadka tego bałwochwalstwa przodków dla bożyszcza próżnego i bez podstawy”. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
189. apercepcja — postrzeganie, zrozumienie i przyswojenie sobie treści na podstawie wcześniejszego doświadczenia i wiedzy; (filoz.) świadomość samego siebie. [przypis edytorski]
190. Bruno, Giordano (1548–1600) — właśc. Philippo Bruno, włoski filozof hermetyczny oraz teolog, dominikanin, humanista, poeta. „(...) przy czytaniu G. Bruna teorii platonicznego zachwytu pięknem”. Giordano Bruno. Opere italiane. II. Dialoghi morali. Con note di Giovanni Gentile (Bari 1908. W wydawnictwie Classici della filosofia moderna. A cura di B. Croce e G. Gentile). Patrz str. 330, 340, 374–376, 383 tegoż dzieła. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
191. Niemirów — miasto na Podolu (obecnie na Ukrainie), w którym Brzozowski uczył się i zdał maturę. [przypis edytorski]
192. tołkuczka — rodzaj bazaru. [przypis edytorski]
193. Macaulay, Thomas Babington (1800–1859) — brytyjski pisarz, historyk i polityk. [przypis edytorski]
194. Goldsmith, Oliver (1728–1774) — irlandzki lekarz i pisarz. [przypis edytorski]
195. wint — gra w karty podobna do wista. [przypis edytorski]
196. Darwin, Charles (1809–1882) — brytyjski przyrodnik i geolog, twórca teorii ewolucji. [przypis edytorski]
197. Pochodzenie gatunków — O powstawaniu gatunków (ang. On the Origin of Species), monografia Darwina wydana w 1859 r., przedstawiająca podstawy teorii ewolucji. [przypis edytorski]
198. ojciec — między ustępem drugim a trzecim opuszczamy ustęp rękopisu, zawierający w 7,5 w. pewne szczegóły o stosunkach ściśle prywatnej natury w domu rodzicielskim autora za jego lat dziecinnych. Nie uważaliśmy za stosowne obojętne te zresztą szczegóły podawać już obecnie do wiadomości czytelników. Podobnej treści dwa ustępy, jeden zawierający 7 wierszów rękopisu, drugi dwa tylko, opuszczamy we wpisie z dnia 21 I w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
199. Szajnocha, Karol (1818–1868) — polski pisarz, historyk i działacz niepodległościowy. [przypis edytorski]
200. Siemieński, Lucjan (1807–1877) — polski poeta, pisarz, publicysta, krytyk literacki i tłumacz. [przypis edytorski]
201. Bartoszewicz, Kazimierz (1852–1930) — polski historyk, publicysta, satyryk, wydawca i kolekcjoner sztuki. [przypis edytorski]
202. Bobrzyński, Michał (1849–1935) — polski historyk, współtwórca krakowskiej szkoły historycznej, prawnik i konserwatywny polityk. [przypis edytorski]
203. Baliński, Michał (1794–1864) — prawdopodobnie chodzi o Michała Balińskiego, polskiego historyka, pisarza, publicystę i działacza oświatowego. [przypis edytorski]
204. Lemański, Jan (1866–1933) — młodopolski poeta, satyryk i bajkopisarz. [przypis edytorski]
205. polemika z Janem Lemańskim — pośrednia polemika z Janem Lemańskim możliwe, że wymierzona jest przeciwko tegoż zgoła osobliwym, zbyt symplistycznym poglądom na rolę krytyki w Liście do szanownego krytyka estetycznego albo do historyka literatury, zamieszczonym w jednym z rozdziałów Kamienia filozoficznego pod tytułem Cudzysłów (Lwów 1911), na str. 95 i 96. „Różnica między krytykiem estetycznym — głosi tu Lemański — a artystą jest ta, że artysta nie leni się wystąpić, że ma wiarę w siebie, że wierzy w swoje istnienie i śmiało powiada: żyję; sądźcie mnie, gańcie lub chwalcie. Krytyk boi się tego wystąpienia; boi się domniemanej zgany, bo wierzy w swoje niepowodzenie raczej niż w zwycięstwo, bo tchórzy; bo kryje się w cień, chcąc ukryć własnego ducha ubóstwo, ukryć swoją pasożytniczość, swoją niezdolność”. „Artysta każdy jest dalszym ciągiem całego szeregu artystów poprzednich, tak jak estetyczny krytyk każdy jest dalszym ciągiem całego szeregu nieudolności poprzednich”. „Krytycy estetyczni i historycy literatury — to ludzie tchórzliwi, samolubni, ambitni, lecz nieudolni”. Książkę Lemańskiego pt. Kamień filozoficzny autor mógł mieć w ręku od dwóch dni zaledwie, jak stwierdziliśmy w zapiskach nakładcy. W każdym więc razie miał czas ją przeglądnąć. Uwzględniając jednak pewien ton urazy osobistej Brzozowskiego w tym ustępie, spowodowany „dowodami złej woli wobec jego pism”, prawdopodobniejszym wydaje się być, że polemika ta jest zarazem odpowiedzią na nietaktowny wiersz Lemańskiego, zamieszczony osobliwszym zbiegiem okoliczności zapewne przez niedopatrzenie redakcji w tym samym zeszycie lwowskich „Widnokręgów” (z 10 VIII 1910), w którym znalazła się również rozprawa Brzozowskiego pt. O znaczeniu wychowawczym literatury angielskiej. Wiersz ten, pt. Erudyta, pomieszczony na dobitek tuż przed jego rozprawą, był stąd właśnie znany Brzozowskiemu, który musiał go uważać poniekąd za paszkwil przeciwko sobie zwrócony, a to z powodu złośliwego nagromadzenia w nim szeregu nazwisk tych właśnie autorów, którymi on niejednokrotnie się zajmował w swoich pismach. Drugi ustęp utworu tego, opartego zresztą na równie nieuzasadnionej idyosynkrazji do krytyki literatury, co pogląd w Cudzysłowie wyrażony, pozwolimy sobie tu zacytować:
Co stworzyli Fichci, Hegle,
Kanci, Comci — umiem biegle.
Wszystkie zagraniczne „gajsty”
Znam: Ibseny, Marksy, Kleisty,
I Amiele i Sorele:
Wszystkich, wszystkich na proch mielę.
Wiem, co płonie, a co tli się
W Goethem, w Heinem, w Nowalisie;
Co w Shakespearze, w Macauleyu,
W Millu, w Keatsie i w Shelleyu,
Wiem, co Dante rzekł, Carducci;
Wiem, czego Machiavel uczy.
Nikt nie żywił się tak niczem,
Jak ja Fryderykiem Nietschem.
Wiem, co Budda, co Mahomet;
Co jest Krishna, co Bafomet;
Wiem, co pisał Tomasz z Kempis;
Wiem, kto kocha zło, kto tępi;
Wiem, gdzie zła, gdzie dobra rola,
Jak jaki Savonarola...
Tak, lecz moje własne dzieło —
Moje własne — licho wzięło.
Jeżeli o powyższych pisarzach Lemański powziąwszy wiadomość dopiero z dzieł Brzozowskiego miał istotnie na celu w utworze tym ośmieszyć erudycję tego właśnie autora, to konkluzja, jaką o charakterze erudycji tej wypowiada, świadczyłaby tylko, że poza skorowidzem nazwisk dzieła te były dla niego krainą na wszystkie spusty szczelnie zamkniętą. Analogiczną wzmiankę o Lemańskim zawiera Pamiętnik, wpisy z dn. 31 XII i 10 II. [red.WL]. [przypis redakcyjny]
206. Chesterton — G. K. Chesterton ((1874–1936), współczesny pisarz angielski z ostatniej doby, o którym kilkakrotne wzmianki znajdują się już w Ideach i Głosach wśród nocy. W jednym z listów do mnie ze stycznia 1910 pisze o nim Brzozowski; „Przeczytałem cudowną książkę o R. Browningu G. K. Chestertona. Od czasu Taine’a nikt nie zrobił na mnie takiego wrażenia jasnością kompozycji. Zwróćcie uwagę na to nazwisko, myślę, że lada dzień Chesterton będzie jedną z najciekawszych znakomitości literackich. Czytam jego szkice. Są i powieści”.
W kilka tygodni zaś później, w marcu, pisze:
„Chesterton, o którym wam pisałem, wydał dwie duże książki krytyczne, o Dickensie i o B. Shaw. Ostatniej nie czytałem. Pierwsza jest świetna, choć wolę rzecz o Browningu. Wydał on też parę powieści filozoficzno-humorystycznych. Jedną z nich: Człowiek, który był czwartkiem przeczytałem. Przepyszna w założeniu i strasznie zepsuta”. [red. WL].
[przypis redakcyjny]207. Pope, Alexander (1688–1744) — czołowy poeta angielskiego oświecenia. [przypis edytorski]
208. Swift, Jonathan (1667–1745) — irlandzki pisarz, autor wielu utworów satyrycznych. [przypis edytorski]
209. Everyman’s Library — wydawnictwo publikujące literaturę klasyczną, głównie z kanonu zachodniego, założone w 1905 w Londynie. [przypis edytorski]
210. Dryden, John (1631–1700) — angielski poeta i dramatopisarz. [przypis edytorski]
211. Monti, Vincenzo (1754–1828) — włoski poeta, prozaik, dramaturg i tłumacz. [przypis edytorski]
212. Alfieri, Vittorio (1749–1803) — włoski pisarz i dramaturg. [przypis edytorski]
213. Saint-Simon, Louis de Rouvroy, duc de (1675–1755) — francuski żołnierz, dyplomata i pisarz. [przypis edytorski]
214. duc (fr.) — książę. [przypis edytorski]
215. Cellini, Benvenuto (1500–1571) — włoski rzeźbiarz, złotnik, pisarz i medalier. [przypis edytorski]
216. Gozzi, Carlo (1720–1806) — włoski dramatopisarz. [przypis edytorski]
217. Pater, Walter (1839–1894) — angielski pisarz, krytyk sztuki i wykładowca akademicki. [przypis edytorski]
218. Benson, Arthur Christopher (1862–1925) — pisarz angielski, autor książek o D. G. Rossettim (1904), Walterze Paterze (1906), zbiorku studiów pt. English Men of Letters (1905) i in. — Portret Watteau i Sebastian Storck, dwa rozdziały z Portretów fikcyjnych Waltera Patera. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
219. Shadwell — być może Lancelot Cayley Shadwell (1882–1963), angielski poeta i pisarz; ewentualnie specyficzny sposób przywołania Patera, który urodził się w Shadwell. [przypis edytorski]
220. Watteau, Antoine (1684–1721) — właśc. Jean-Antoine Watteau, francuski malarz, rysownik i rytownik. [przypis edytorski]
221. Sebastian Storck — wspominana w przypisie powyżej książka Bensona. [przypis edytorski]
222. Stara kobieta — Stara kobieta na dłuższy czas przed śmiercią autora planowana pierwotnie pt. Mór jako odrębna od równocześnie tworzącego się cyklu Dębiny niezależna powieść, której pełny tytuł miał ostatecznie brzmieć Książka o starej kobiecie. Z powieści tej w spuściźnie pozostał jedynie fragment, złożony z prologu, dwóch pierwszych rozdziałów, stanowiących pewną zamkniętą dla siebie całość i urywka rozdziału trzeciego. Kilka charakterystycznych wzmianek o tej pracy znajduję w korespondencji autora ze mną. „Powieść pod tytułem Mór zmieniła się w dwie, jedną pod tytułem Książka o starej kobiecie, a druga w pewien rodzaj polskiego Sartor Resartusa o nieokreślonym na razie tytule”. (2 grudnia 1909). „Mór (Książka o starej kobiecie) może być sensacyjna — gdyż właściwie jest gwałtownym atakiem na idealizm w polityce, na entuzjazm i kult rozpaczy, kultury porażki życiowej, a więc dostaje się wszystkim „świętościom”— a wiele rzeczy „potępionych”, „reakcyjnych” ukazuje swoją rationem essendi. Sądzę, że jest naszym obowiązkiem walczyć całą siłą z tą psychiką klęski i rozbicia; i tworzyć przeciwwagę na gwałt! Podnosić choćby brutalnie „pozytywną wartość życia, zdolności do niego”. (List ze stycznia 1910). [red. WL]. [przypis redakcyjny]
223. Spinoza, Baruch (1632–1677) — filozof niderlandzki, z zawodu rzemieślnik optyczny. [przypis edytorski]
224. mereżkowszczyzna — od nazwiska Dmitrija Siergiejewicza Mierieżkowskiego (1865–1941), rosyjskiego pisarza, poety, krytyka literackiego, historyka, filozofa i tłumacza. [przypis edytorski]
225. Wordsworth, William (1770–1850) — angielski poeta, prekursor romantyzmu w literaturze brytyjskiej, jeden z tzw. „poetów jezior”. [przypis edytorski]
226. Sokrates poetów — „Byron Sokratesem jest poetów, umiał albowiem żywioł poetyczny w życie i w czyn wprowadzić z wiedzą tego, co czyni, a poparł to myślą, pieśnią, energią czynności swojej — owocem, przez nią otrzymanym, i śmiercią wreszcie. — Ecce poeta!” (Cyprian Kamil Norwid. O Juliuszu Słowackim. Kraków. Książnica naukowa i artystyczna. 1909. Lekcja pierwsza. Str. 15). [red. WL]. [przypis redakcyjny]
227. plany opracowania Newmana — Wybór dzieł kardynała J. H. Newmana opracował Brzozowski, jak wiadomo, dla wydawnictwa „Symposion”. Fragmenty tego wyboru z przedmową tłumacza, skreśloną w dwóch odmiennych redakcjach, wchodzą w skład XIX tomu tego wydawnictwa. Patrz przypisek do wpisu z dnia 12 XII w Pamiętniku. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
228. in concreto (wł.) — w praktyce, w tym przypadku, konkretnie. [przypis edytorski]
229. Cyceron, Marek Tulliusz (106–43 p.n.e.) — łac. Marcus Tullius Cicero, rzymski pisarz, mówca, polityk, dowódca wojskowy, filozof i prawnik. [przypis edytorski]
230. urbanité (fr.) — światowość, obycie. [przypis edytorski]
231. moi est haïssable (fr.) — „ja” jest nienawistne. Cytat z Myśli, 7, 456 (1669 r.) Blaise’a Pascala. [przypis edytorski]
232. Pastor — właśc. Il pastor fido, dramat pasterski włoskiego pisarza
Darmowe książki «Pamiętnik - Stanisław Brzozowski (na czym czytać książki elektroniczne .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)