Z pamiętnika - Władysław Stanisław Reymont (czytanie ksiązek online .txt) 📖
Hala, osiemnastoletnia panienka, po raz pierwszy ma narzeczonego i bardzo przeżywa zarówno relację z nim, jak i przygotowania do ślubu.
Dziewczyna pochodzi z bogatej rodziny mieszczańskiej, katolickiej i mocno opierajacej się na tradycyjnych wzorcach. Hala prowadzi pamiętnik, w którym opisuje wszystkie swoje troski i problemy, od braku czekoladek na pocieszenie, aż po nadmierne rumienienie się przy mężczyznach. Pewnego dnia matka informuje ją, że wybiorą się wraz z rodziną do Włoch, a ślubną wyprawkę zakupią w Wiedniu.
Opowiadanie Z pamiętnika Władysława Reymonta to doskonała satyra na stan mieszczański z przełomu XIX i XX wieku. Autor ukazuje stereotypowe zachowania zarówno związane z pochodzeniem, bogactwem, jak i wpisaniem w ściśle tradycyjne wzorce rodzinne i obywatelskie. Utwór Z pamiętnika, napisany w 1901 roku, ociekają złośliwością podaną z humorem w wyborny sposób.
- Autor: Władysław Stanisław Reymont
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Z pamiętnika - Władysław Stanisław Reymont (czytanie ksiązek online .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Władysław Stanisław Reymont
Zalepię kartki i zaraz oddam Pa, bo chce pisać, a taki jakiś zły, że się boję mówić do niego.
*
Ale musiałam dać panu Hiacyntowi chusteczkę na pamiątkę, zabrał i nie chciał oddać... i tak prosił... tak...
Zaraz przed odjazdem jeszcze muszę napisać do pana Henryka, bo on tam biedactwo musi dopiero tęsknić!
Dopisek Pa
Wybrali mnie na prezesa! Skromne są moje zasługi, ale nie chwaląc się, ja, Jan Gwalbert, służę, jak mogę, temu biednemu, ciemnemu społeczeństwu i bez nagrody, bo prezesostwo jest honorowe. Prawda, mam w tym interesie jakiś kapitalik, ale te 15 procent, jakie daje, czymże jest wobec korzyści, jakie przynosi ogółowi?...
Tani lombard dla ubogich to instytucja użyteczności społecznej.
A ja tej instytucji byłem inicjatorem, ja, Jan Gwalbert.
Ale dość, nie wypada pisać o skromnych swoich zasługach!...
*
Całe trzy dni byłem w Krakowie, oglądałem pilnie, przypatrywałem się sumiennie, badałem wszystko gorliwie i sądzę szczerze, że dobrze poznałem, że mam już prawo wygłosić swoje zdanie i czynię to z czystym sumieniem dla pożytku społecznego.
Trzymałem się ściśle notatki radcy Malinowskiego.
Hawełka, no, wprost nadzwyczajny, czułem się tam jak u siebie w domu i chłopcy nie biorą napiwków!
To jest bardzo moralne, to trzeba wprowadzić u nas w Warszawie, to jest europejskie! A pilzner wszędzie prosto z beczki, no, wprost doskonały!
Próbowałem i krajowych piw, bardzo, bardzo możliwe137.
Poznałem się z jednym bardzo porządnym demokratą. Wypiliśmy po dziesięć większych pilznera, ale nagadałem się, wyżaliłem i teraz wiem, co to znaczy ta tutejsza konstytucja!
A i te chłopaki, chociaż dekadenty, bardzo porządni, z przyszłością. Zakładają pismo dla prawdziwej oświaty inteligencji.
Oświata! tak, to fundament, to opoka, tak. Wprawdzie oni mi wymyślali od filistrów, od mydlarzów, ale psiakość nóżki baranie, mydlarzem nie jestem; ja, Jan Gwalbert, pokazałem smykom, że jestem czujący obywatel i kocham społeczeństwo, zapłaciłem za nich kolację, zapłaciłem prenumeratę za dziesięć lat z góry! Strasznieśmy się potem pokochali, psiakość nóżki baranie.
Muszę się streszczać, bo chciałbym przed wyjazdem uciąć małe śpi.
Otóż: nie ma kanalizacji i wodociągów.
Bruki, oświetlenia, porządki pod ostatnim starym diabłem.
Domy brudne, odrapane, zanieczyszczone, że aż strach.
Żeby to tak u nas, dałaby im policja takie nieporządki.
Podatki straszne, przerażające, nie do uwierzenia.
Ja, Jan Gwalbert, ja, obywatel, to mówię, że stanowczo za dużo hrabiów, za dużo ekscelencji, za dużo posłów, za dużo stronnictw. Skończyłem.
P. S. Socjalistów stanowczo skasować powinni...
A co marnotrawstwa, to zgroza! Miasto obdłużone138, że ledwie procenta płaci, więc ciągle właścicielom podnosi podatki... Za dużo stanowczo tych podatków od dodatkowych dodatków.
A mają Planty i grubo płacą na ich utrzymanie! Gdzieby to u nas pozwoliło miasto, żeby tyle placów stało bezużytecznie pod ogrodami. Rozparcelować, wytknąć ulice, sprzedać, zabudować porządnymi kamienicami i pieniądze są, ruch jest, przemysł się podnosi, handel ma parę tysięcy nowych sklepów.
To jest porządna gospodarka miejska, tak się u nas w Warszawie robi, a tutaj miliony się marnują i na co?
Ja, Jan Gwalbert, pytam się, na co?
Żeby na tych trawnikach psy się ganiały, a po alejach żeby sztubaki139 urządzały sobie schadzki z pensjonarkami?
Tak. Planty są niepożyteczne i niemoralne, bardzo niemoralne!
Skończyłem.
Jeszcze słówko.
Raz jeszcze powiem, że za dużo hrabiów i Żydów z pejsami!
Psiakość nóżki baranie, co za wiele, to niezdrowo. Pytam się w teatrze o tego i owego, co mi wpadł w oczy: „Hrabia” — powiadają. Potrąciłem kogoś na ulicy. „Bój się Boga — krzyczą mi w ucho — to ekscelencja!”. U Hawełki zmierzam do stołu, gdzie siedział jakiś jegomość: „nie można, widzisz, to jenerał!...”. Idę do pustego stołu, „nie można, zarezerwowany dla nadradcy140”.
Pasja mnie ogarnęła, psiakość nóżki baranie, wściekła pasja, poszedłem do bufetu, żeby się ochłodzić... Czekałem pół godziny na piwo, dlaczego? Bo panowie posłowie musieli wpierw wypić!... a potem kandydaci na posłów, a potem hrabiowie, znowu ekscelencje.
Jezus, Maria, myślałem, żem się urżnął, ale nie, Stokrotki siedziały przy mnie, no i wypiłem może wszystkiego z pięć większych... więc się pytam tego znajomego demokraty, serdeczny człowiek — gdzie, psiakość nóżki baranie, są u was zwyczajni, porządni, nieutytułowani ludzie?...
— Przeważnie w Wiśniczu i pod Telegrafem — odpowiada (to niby jakby u nas na Pawiaku). — Ale i tam ekscelencji nie brakuje — dodał.
Konstytucja, wolność, doskonała rzecz, ale tyle hrabiów i trzy procent od kapitałów! — Bóg zapłać, wolę wrócić do Warszawy!
Skończyłem, idę się przespać.
Dopisek Ma
Kobieta chrześcijanka, która często rozmawia z Nim, nie ma tak wiele do powiedzenia o świecie.
Tak, Kraków jest piękny! Piękny przez swoje świątynie, przez pobożność, jaka tutaj panuje, przez cnoty, przez zadziwiającą ilość różnego duchowieństwa!
Ale Kraków jest bardzo drogi! Byłam na targu, pytałam się o ceny, włosy mi powstały na głowie, taka drożyzna! Całe szczęście, że ci biedacy mają tutaj tyle pociech religijnych, całe szczęście. Opatrzność zawsze czuwa nad maluczkimi.
A ludzie nie chcą widzieć tego, ślepi i nieszczęśni.
Sklepy nieszczególne, ale niektóre materiały zadziwiająco tanie. Niewiele kupowałam, bo w Wiedniu podobno jeszcze taniej.
Nie, ja nie jestem obskurantką141, ale ta siostra męża bardzo mi się nie podobała, wygłasza zasady, że... stara wariatka! Chłodziła się tyle lat i nic nie pomogło. Dałabym głowę, że nie chodzi do spowiedzi! Tak też jej Pan Bóg daje, że żyje prawie w nędzy! Nie mam litości dla bezbożnych! Radziła mi, abym dla dokończenia edukacji Hali zostawiła ją w Krakowie!
Naiwna z tą swoją krakowską edukacją! Moja Hala jest skończoną142 panną, przecież w Warszawie skończyła pierwszorzędną pensję, doskonale gra na fortepianie, umie po francusku i po niemiecku i robi doskonałą partię!
Boże! muszę jeszcze przed wyjazdem dać Stokrotkom tych kropli...
Wiedeń, 2 kwietnia
W Wiedniu to już jest naprawdę za granicą.
Takie wszystko inne, takie cudowne i takie rzeczywiście zagraniczne!
Miałam straszny katar, bo jechaliśmy nocą, zimno było, a ja tak chciałam widzieć tę zagranicę, że wciąż wyglądałam oknem.
Ale nic nie było widać i pociąg tak prędko leciał, że nie mogłam nigdzie kupić kart. Tylko na jakiejś stacji garsoni latali przed pociągiem i wołali: „szwarc kafe”143. U nas to nigdy tak nie wołają.
Tyle Żydów jechało w tym pociągu, że już myślałam, że my nie do Wiednia jedziemy!
Ma się rozumieć, Pa zaraz musiał zrobić z nimi awanturę!...
No, bo jakiś, taki gruby, zdjął buty i siedział tylko w sk..., a potem zdjął palto... a potem kołnierzyk... naprawdę, ja myślałam, że on się zupełnie rozbierze.
Pa go wyrzucił na korytarz i zrobił taki hałas, aż przyleciał konduktor, a Stokrotki poczciwe chciały go gryźć, ledwie je Ma wstrzymała...
Konduktor kazał mu się ubrać, siedział potem, ale tak gadał, że tutaj jest Austria, a nie Warszawa, że tutaj jest wolność, jest konstytucja, jest równość, a takich polskich szlachciców, jak Pa, to uczą rozumu...
Dopiero jak mu Pa powiedział bardzo brzydko o konstytucji i że da mu w m..., to się zabrał i wyniósł do innego przedziału.
Ja myślałam, że za granicą to i Żydzi są grzeczniejsi i cywilizowani!... No, bo żeby zdejmować buty i ubranie przy damach!... Naprawdę, ale u nas i chłop by tego nie zrobił!...
Kuzynek Jaś nas odwoził, ale już powrócił.
Nie, nigdy bym nie przypuszczała, żeby on był taki bezwstydny, nigdy; pożyczył od Pa sto rubli... To coś okropnego!
Pa się zirytował, bo podobno i tamtym musiał pożyczyć!!!
To wprost nie do uwierzenia! Tacy przyzwoici, tacy dekadenci i pożyczają pieniądze! Nie mam słów, jakie to obrzydliwe!
A jeszcze Pa powiedział, że pan Hiacynt to nie tyle dekadent, ile zwyczajny szajgec144! Nie, nigdy w to nie uwierzę, nie...
Jezus, umarłabym z obrzydzenia... z pewnością Pa to mówił przez złość!
Bo że kuzynek pożyczył, to nic dziwnego, wyręczył tylko swoją matkę.
Mój Boże, jak to nikomu ufać nie można, nawet prawdziwym dekadentom!
Ale pan Henryk toby od nikogo nie pożyczał, z pewnością!... Zaraz bym z nim zerwała. Napisałam do niego, wyjeżdżając z Krakowa.
Ach, jak to się dobrze stało, żem mu nic nie wspominała o panu Hiacyncie!
*
Pa się znowu zirytował, bo dla oszczędności, że tutaj fiakry145 są bardzo drogie, wziął przewodnika i musiał mu za cały dzień zapłacić piętnaście guldenów!
Ale miasto cudowne! Jakie wystawy, to naprawdę, ale nawet nie marzyłam, żeby mogły być takie śliczne.
A co za przepych! Jakie stroje, jakie kapelusze, to zupełnie jakby żurnale mód chodziły po ulicy... a jacy szykowni są tutaj panowie! Naprawdę, ale nawet ci, co powożą fiakrami, to tak zupełnie wyglądają, jak nasi hrabiowie... Dobrze im się przyjrzałam w przeszłym roku na corso146 w Alejach Ujazdowskich!
I fiakry takie szykowne i zupełnie jak prywatne powozy wyglądają. Bo u nas naszymi dorożkami to już zupełnie jeździć nie można.
Ma mówi, że uczciwe kobiety nie jeżdżą na gumach, no, a tymi strasznymi jednokonkami to znowu nikt szanujący się nie pojedzie.
Byliśmy w Burgu, w muzeum cesarskim. Obrazów małośmy oglądali, bo przecież we Włoszech zobaczymy piękniejsze... ale... naprawdę, to zupełnie nie rozumiem, dlaczego ludzie tak się zachwycają tymi obrazami?...
Prawda, że to teraz bardzo modne, ale...
A jaki ja tam kapelusz widziałam! Z samych czarnych, ogromnych piór strusich, poprzepinanych bukiecikami fiołków, no, cud prawdziwy!...
I w tym muzeum są śliczne rzeczy, a szczególniej te złote, naprawdę szczerozłote serwisy cesarskie i tyle kosztowności!
Pa powiada, że to złoto to blaga! Ale jakżeby, żeby cesarz nie mógł mieć szczerozłotych serwisów!
*
Całe popołudnie oglądaliśmy wystawy!
Cudy, same cudy, ale już mnie tak nogi bolą!...
Pan Henryk pisał dzisiaj, ale on już nudny z tymi radami i czułościami... to dobre w Warszawie, ale nie tutaj za granicą.
Idziemy wieczorem do Ronachera, do opery nie, bo za drogo i Pa mówi, że w każdym mieście włoskim są lepsze i tańsze...
Strasznie się cieszę, bo nigdy jeszcze w takim teatrze nie byłam... a tyle mi o tym kuzynek naopowiadał!...
Kupiłam sobie princessów, zapalę po teatrze, jak Ma i Pa pójdą spać! Przecież u Altenberga to wszystkie panie palą princessy.
A Ma kupiła mi białą flanelową suknię, ogromnie to wszystko tanie i szykowne! że to coś okropnego!...
Wieczorem, po Ronacherze
Pa poszedł do kawiarni na gazety, mówił, że musi sprawdzić notatkę radcy.
Ach, ten Ronacher, to wprost cudowny! Ale nic niepodobny do teatru „Rozmaitości”147 ani do krakowskiego, ani się umywają do niego!
Już dla tego samego warto było przyjechać do Wiednia! Nigdy w życiu, nawet na swoich zaręczynach, nie bawiłam się tak doskonale!
A Ma powiada, że to jeden skandal i obraza boska!
Co tam mogło być nieprzyzwoitego?... No, ten zapach piwa, sosów, schabu z kapustą przyjemny nie jest, to prawda, ale żeby aż obraza boska!... To już dziwaczenie i...
Najpierw śpiewała jakaś Niemka i tak wygorsowana, że aż całe łopatki było widać, a na przodzie to...
A potem tańczyli, grali, śpiewali; były i psy tresowane, i niedźwiedzie, i akrobaci, i żongler, jak u nas w cyrku, i balet, i klowni bili się po twarzach ogromnie zabawnie... a potem tańczyli jacyś Francuzi!...
Jezus! trochę się wstydziłam patrzeć... bo tak fajtały nogami, że... że myślałam, że im wszystko pospada! Aha! to taki kankan148!
Tylko tyle!
Nieraz czytałam o nim w romansach, ale myślałam, że to coś naprawdę nieprzyzwoitego...
E!... tak fajtać nogami, to i ja bym potrafiła...
*
Spróbowałam nogami troszeczkę... tylko że się krzesło przewróciło i Ma się przebudziła zaraz...
*
Paliłam te princessy, ale tak mi jest strasznie nied...
*
Myślałam, że już umrę... nie, nigdy już, nigdy nie będę paliła nawet princessów, to obrzydliwość!... Czy mężczyznom zawsze się tak robi po paleniu?...
*
Pa powrócił, ale jakiś zły!
Aha, mówi do Ma, że jedziemy już jutro rano, że nie ma czasu na siedzenia w Wiedniu, zobaczymy go z powrotem lepiej.
A myśmy jeszcze nie były na Mariahilfstrasse149!... ani w żadnym panopticum150!
Przynajmniej nie będę potrzebowała pisać długiego listu do pana Henryka, powiem w karcie: Pa tak śpieszył, że czasu nie było...
Jeszcze mi jakoś niewyraźnie...
Dopisek Pa
Zły jestem, wściekły jestem, psiakość nóżki baranie!
Ten radca mnie urządził, no!
Byłem tu i owdzie, aby to, co mi napisał, sprawdzić, no, nieźle, nie. Piwo i owszem, dobre. A po teatrze walę do tej Spitzer-Cafe!
Myślałem, że istotnie zobaczę coś ciekawego, bo radca tak mrugał... a może nawet tak troszeczkę... no, uczciwie pikantnego...
A tam brudno, piwo pod psem i ostatnie wybiórki... wywłoki...
Wściekły byłem, zwymyślałem przewodnika, co wlazło...
Poszliśmy na lepsze piwo... a tam tylko wino sprzedawali...
Poznałem się z rodakami, bycze facety; postawili szampańskie, postawiłem i ja raz i drugi!... Koniec końcem pękło sto guldenów, psiakość nóżki baranie...
Podła dziura ten Wiedeń!
Pieniędzy wydałem masę, a nic pożytecznego nie widziałem.
Blagierskie miasto, jutro jadę dalej.
Deszcz, błoto, zdzierstwo i blaga na każdym kroku.
Wchodzę do muzeum... marmury, marmury!
Myślę sobie, tutaj nie blagują, cesarskie.
Ale że to człowiek bywał nieraz taksatorem151 przy wystawianiu domów na licytacji... więc się przyglądam uważnie — stiuki152, nie marmury, blaga!
Kogo? mnie, Jana Gwalherta, chcą oszukiwać? Oho! jeszcze się taki nie urodził. Oto i wszystko!
I tylko trzy rzeczy godne zanotowania widziałem:
Ronacher!
Miotły na kołach do zamiatania ulic!
Automat Bar!
Wchodzę tam —
Uwagi (0)