Z pamiętnika - Władysław Stanisław Reymont (czytanie ksiązek online .txt) 📖

częściowo pod ziemią. [przypis edytorski]

86. Saski — hotel Saski, w centrum Krakowa, na rogu ulic św. Tomasza i Sławkowskiej. [przypis edytorski]

87. Hawełka, Wentzl — znane restauracje krakowskie przy Rynku Głównym. [przypis edytorski]

88. Federowicz — winiarnia krakowska przy ul. Szewskiej. [przypis edytorski]

89. ekspres (daw.) — posłaniec, goniec. [przypis edytorski]

90. Klomser Hotel — funkcjonował w dawnym arystokratycznym budynku Palais Batthyány, w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

91. Central Café — znana kawiarnia wiedeńska, w Pałacu Ferstel; ulubiona przez Petera Altenberga. [przypis edytorski]

92. Ronacher — wiedeński teatr, na przełomie XIX i XX w. funkcjonujący jako teatr rozmaitości połączony z restauracją, prezentujący siedzącej przy stolikach publiczności rewie, operetki, tańce, piosenki. [przypis edytorski]

93. Burg (niem.: zamek) — tu: rezydencja cesarska w Wiedniu. [przypis edytorski]

94. pilzner — gatunek jasnego piwa produkowany w Pilznie. [przypis edytorski]

95. Bauer Hotel — hotel wenecki tuż przy Canal Grande, w odległości krótkiego spaceru od Placu św. Marka. [przypis edytorski]

96. Floriani — właśc. Caffè Florian: najstarsza włoska kawiarnia, działająca od r. 1720; mieści się w budynku Prokuracji Nowej, po płd. stronie Placu św. Marka w Wenecji. [przypis edytorski]

97. plac — Plac św. Marka, najbardziej znane miejsce Wenecji, otoczone cennymi zabytkami arch.; w Wenecji powszechnie nazywany po prostu „placem” (la Piazza). [przypis edytorski]

98. Przeznaczeniem kobiety jest... — aluzja do wiersza powieściopisarki i poetki Narcyzy Żmichowskiej (1819–1876), zawartego w powieści Poganka. [przypis edytorski]

99. poziomy (daw.) — przyziemny, pospolity. [przypis edytorski]

100. szkaplerz — jedno z uznanych przez kościół katolicki dewocjonaliów; dwa małe kawałki materiału z imieniem lub wizerunkiem Matki Boskiej lub Chrystusa, połączone tasiemkami, noszone na piersiach, pod ubraniem; sukienny szkaplerz bywa zastępowany medalikiem. [przypis edytorski]

101. Spencer, Herbert (1820–1903) — ang. filozof, biolog i antropolog, współtwórca socjologii; twórca ewolucjonizmu, systemu filoz. uznającego stopniowy rozwój za powszechną zasadę wszechświata, której podlega cały świat fizyczny, organizmy żywe, umysły, kultury i społeczeństwa; zasady etyczne uważał za podlegające zmianom, wytworzone w toku ustawicznie trwającej ewolucji; również naturalistycznie wyjaśniał powstanie i rozwój religii. [przypis edytorski]

102. czytałam Spencera i jadę do Włoch — częścią procesu zjednoczeniowego Włoch w 2 poł. XIX w. była likwidacja Państwa Kościelnego i włączenie jego obszernych terytoriów do Zjednoczonego Królestwa Włoch; papież Pius IX nie uznawał państwa włoskiego, postanowił nie opuszczać siedziby i ogłosił się „więźniem Watykanu” (1870). [przypis edytorski]

103. paradny (daw.) — zabawny, śmieszny. [przypis edytorski]

104. w której (...) stronie — dziś popr.: po której stronie. [przypis edytorski]

105. ansichtskarta (z niem. Ansichtskarte) — widokówka, pocztówka. [przypis edytorski]

106. biba — pijatyka (z łac. bibo, bibere — pić). [przypis edytorski]

107. lombard — zakład udzielający pożyczek pod zastaw przedmiotów wartościowych. [przypis edytorski]

108. tualeta (daw.) — dziś popr.: toaleta. [przypis edytorski]

109. liberia — rodzaj oficjalnego munduru noszonego przez służbę. [przypis edytorski]

110. zjeść śledzia (daw. pot.) — zniknąć, przepaść bez śladu. [przypis edytorski]

111. Granica — ostatnia stacja kolei warszawsko-wiedeńskiej leżąca na terenie Królestwa Polskiego, przed wjazdem na terytorium monarchii austro-węgierskiej. Obecnie dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki. [przypis edytorski]

112. safanduła — człowiek niezaradny, pozbawiony energii, fajtłapa. [przypis edytorski]

113. szyldwachy — dziś popr. forma M. lm: szyldwachowie; szyldwach (daw., z niem.): żołnierz na warcie, strażnik. [przypis edytorski]

114. doktór — dziś: doktor. [przypis edytorski]

115. garkuchnia — podrzędna, tania jadłodajnia. [przypis edytorski]

116. Planty — krakowski park miejski otaczający stare miasto, założony na miejscu daw. murów obronnych i splantowanej fosy. [przypis edytorski]

117. Rondel (daw., pot.) — barbakan krakowski, okrągła gotycka budowla obronna z XV w.; część dawnych fortyfikacji miejskich. [przypis edytorski]

118. linia A–B — półn.-wsch. ściana zabudowy Rynku Głównego w Krakowie, obejmująca kamienice pomiędzy wylotami ulic Floriańskiej i Sławkowskiej. W 1882 wprowadzono podział ścian zabudowy rynku krakowskiego na tzw. linie: A–B, C–D, E–F, G–H. [przypis edytorski]

119. matinka (z fr. matinée: poranek) — daw. podomka; poranny strój kobiecy; luźny, ozdobny kaftanik. [przypis edytorski]

120. ściany malowane przez Matejkę — polichromia wnętrz kościoła Mariackiego wykonana wg projektu Jana Matejki w latach 1889–1891. [przypis edytorski]

121. te kolorowe okna — witraże wg projektów Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, wykonane w latach 1890–1891. [przypis edytorski]

122. na zamku (...) czuć żołnierzami — w XIX w. zabudowania wzgórza wawelskiego służyły za koszary wojska austriackiego; przebudowane mury obronne stanowiły część fortyfikacji Twierdzy Kraków. [przypis edytorski]

123. Mają z niego robić mieszkanie dla cesarza — w 1880 uchwałą Sejmu Galicyjskiego Krajowego ofiarowano zamek cesarzowi Franciszkowi Józefowi jako rezydencję cesarską, co spotkało się z przychylnością władcy. W 1905, po zebraniu i wpłaceniu odszkodowania dla armii austriackiej, wojsko opuściło wzgórze wawelskie, które oficjalnie przekazano władzom krajowym Galicji. [przypis edytorski]

124. jenerał — dziś: generał. [przypis edytorski]

125. Worth, Charles (1825–1895) — ang. projektant mody damskiej działający we Francji; tworzył luksusowe ubrania na zamówienie. [przypis edytorski]

126. Nałęczów — znane uzdrowisko w woj. lubelskim; od 1882 ulubione miejsce kuracji i wypoczynku Bolesława Prusa. [przypis edytorski]

127. Stachiewicz, Piotr (1858–1938) — krakowski malarz i ilustrator, tworzył obrazy religijne, historyczne, rodzajowe oraz portrety. [przypis edytorski]

128. Fałat, Julian (1853–1929) — polski malarz, jeden z najwybitniejszych polskich akwarelistów; wśród jego obrazów dominują sceny myśliwskie, dzikie zwierzęta i pejzaże. W latach 1886–1895 pracował na dworze cesarza Wilhelma II. [przypis edytorski]

129. Gerson, Wojciech (1831–1901) — polski malarz, pejzażysta, historyk sztuki, twórca wielu obrazów z historii Polski. [przypis edytorski]

130. madame (fr.) — pani. [przypis edytorski]

131. filister (pogardl.) — mieszczuch o ograniczonych horyzontach, małostkowy materialista pozbawiony wyższych aspiracji. [przypis edytorski]

132. Miriam — pseud. lit. Zenona Przesmyckiego (1861–1944), poety, krytyka i tłumacza, założyciela i redaktora młodopolskiego pisma „Chimera”; odkrywcy pism C. K. Norwida. [przypis edytorski]

133. Miriam! Nie, nie słyszałam nigdy o takiej literatce! — Miriam jest hebrajskim imieniem żeńskim; biblijna Miriam była siostrą Mojżesza i Aarona. [przypis edytorski]

134. fuksja — roślina o zwisających kwiatach, najczęściej czerwonych lub fioletowych, rosnąca w Ameryce Środkowej i Południowej. [przypis edytorski]

135. grynszpan — zielony nalot na miedzi powstający w wyniku korozji. [przypis edytorski]

136. stańczycy — konserwatywne stronnictwo w Galicji reprezentujące program ugodowy wobec Austrii, skierowany przeciwko ruchowi wyzwoleńczemu. [przypis edytorski]

137. możliwy (pot.) — akceptowalny, do przyjęcia. [przypis edytorski]

138. obdłużone — dziś: zadłużone. [przypis edytorski]

139. sztubak (daw.) — uczeń. [przypis edytorski]

140. nadradca — wyższy urzędnik administracji państwowej. [przypis edytorski]

141. obskurant (z łac.) — człowiek zacofany, mający wsteczne poglądy. [przypis edytorski]

142. skończona — tu: doskonała. [przypis edytorski]

143. szwarc kafe (niem. Schwarzkaffee) — czarna kawa. [przypis edytorski]

144. szajgec (jidisz) — urwis, łobuz. [przypis edytorski]

145. fiakier (fr. fiacre) — dorożka. [przypis edytorski]

146. corso (wł.) — aleja spacerowa. [przypis edytorski]

147. teatr „Rozmaitości” — Teatr Rozmaitości na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, działający 1829–1919; jeden z najstarszych teatrów w mieście. [przypis edytorski]

148. kankan — żywy, skoczny taniec wykonywany w kabaretach. [przypis edytorski]

149. Mariahilfstrasse, popr. Mariahilferstrasse — największa i jedna z najbardziej znanych ulic handlowych w Wiedniu. [przypis edytorski]

150. panopticum (z łac.) — wystawa osobliwości a. muzeum figur woskowych przedstawiających sławne osoby. [przypis edytorski]

151. taksator — rzeczoznawca ustalający cenę (taksę) czegoś. [przypis edytorski]

152. stiuk — rodzaj szlachetnego tynku używanego do wyrobu rzeźb i dekoracyjnych płaskorzeźb ściennych; często imitował marmur. [przypis edytorski]

153. kiepełe (jidysz) — głowa; także: rozum, spryt. [przypis edytorski]

154. antrakt — przerwa między jednym a drugim aktem w sztuce teatralnej, operze, koncercie. [przypis edytorski]

155. huzar — żołnierz lekkiej jazdy węgierskiej. [przypis edytorski]

156. Peszt — wsch., większa część Budapesztu, położona na lewym brzegu Dunaju; dynamiczne centrum adm., polit. i hand.; dawniej odrębne miasto, w 1873 oficjalnie połączone z prawobrzeżną Budą (oraz z Óbudą, Starą Budą) w nową metropolię. [przypis edytorski]

157. jucha — tu: drań, szelma. [przypis edytorski]

158. gudłaj (pot. obelż.) — Żyd. [przypis edytorski]

159. fidrygałki (pot.) — drobnostki, błahostki. [przypis edytorski]

160. Talowski, Teodor Marian (1857–1910) — wybitny architekt polski, wyróżniający się oryginalnym stylem, łączącym elementy secesyjne, historyczne i modernistyczne; wykorzystywał nieregularność, asymetrię i fantastyczną ornamentykę; projektował m.in. szereg krakowskich kamienic. [przypis edytorski]

161. pled — gruby koc a. okrycie. [przypis edytorski]

162. Baedecker, popr. Baedeker — renomowane wydawnictwo niem., założone przez Karla Baedekera (1801–1859), które jako pierwsze oferowało nowoczesne przewodniki turystyczne (stąd bedeker jako synonim przewodnika). [przypis edytorski]

163. dystyngowanie — wytwornie, elegancko. [przypis edytorski]

164. wysokie figury — ważne osobistości. [przypis edytorski]

165. Stefania Klotylda Koburg (1864–1945) — arcyksiężna austriacka, żona następcy tronu, arcyksięcia Rudolfa Habsburga; po śmierci męża poślubiła w r. 1900 węgierskiego hrabiego Eleméra Lónyai’ego. [przypis edytorski]

166. Fiume (wł., węg.) — ob. Rijeka, duże miasto portowe nad Adriatykiem, w płn.-zach. Chorwacji. [przypis edytorski]

167. nowenna (z łac. novem: dziewięć) — specjalne nabożeństwo katolickie, rozłożone na dziewięć dni; także: modlitwa prywatna składająca się z dziewięciu części, do odmawiania w kolejne dni. [przypis edytorski]

168. Testolini — wenecki twórca szkła artystycznego z przełomu XIX i XX w. [przypis edytorski]

169. madapolam — miękka, gładka tkanina bawełniana produkowana z cienkiej przędzy. [przypis edytorski]

170. Pałac Dożów — daw. siedziba władz Wenecji, jedna z głównych atrakcji miasta; zbudowany w stylu gotyckim w poł. XIV w., rozbudowany w XV i XVI w.; wewnątrz sale reprezentacyjne z freskami i obrazami wybitnych artystów. [przypis edytorski]

171. kościół św. Marka — bazylika św. Marka, najważniejszy kościół wenecki, cenny zabytek archit. włosko-bizantyjskiej; zbudowany po wsch. stronie Placu św. Marka dla przechowania relikwii świętego, obwołanego patronem miasta; bogato zdobiony, zawierający liczne dzieła sztuki. [przypis edytorski]

172. Most Westchnień (wł. Ponte dei Sospiri) — najbardziej znany most w Wenecji, zbudowany w 1600 nad kanałem Rio di Palazzo; przeprowadzano przez niego skazańców z sali sądowej w Pałacu Dożów do znajdującego się po drugiej stronie więzienia. [przypis edytorski]

173. tkliwo — dziś popr.: tkliwie. [przypis edytorski]

174. trotuar (fr. trottoir) — chodnik. [przypis edytorski]

175. w wielkiej sali — w Sali Wielkiej Rady, ozdobionej freskami i obrazami wybitnych artystów, m.in. Tintoretta (Raj) i Veronesego (Apoteoza Wenecji). [przypis edytorski]

176. spotkaliśmy państwo Matacz — dziś popr. z B.: spotkaliśmy państwa Matacz. [przypis edytorski]

177. Akademia — w galerii Akademii Sztuk Pięknych (Gallerie dell’Accademia), w budynku daw. kościoła Santa Maria della Carità, gdzie zebrano arcydzieła malarstwa weneckiego od XIV do XVIII wieku. [przypis edytorski]

178. Abisynia — daw. nazwa Etiopii. [przypis edytorski]

179. do kierowania balonów — dziś popr.: do kierowania balonami. [przypis edytorski]

180. Vanderbilt — nazwisko amer. rodziny miliarderów, pochodzącej od Corneliusa Vanderbilta (1794–1877), który zbił ogromny majątek na transporcie morskim i kolejowym. [przypis edytorski]

181. koza (pot.) — areszt, więzienie. [przypis edytorski]

182. bella (wł.) — piękna. [przypis edytorski]

183. Szecherezada — główna bohaterka Baśni z tysiąca i jednej nocy, opowiadająca swemu mężowi baśnie. [przypis edytorski]

184. acan (daw.) — pot. skrót. od: waszmość pan. [przypis edytorski]

185. fundamenta — dziś popr.: fundamenty. [przypis edytorski]

186. suwenir (fr. souvenir: wspomnienie, pamiątka) — upominek z podróży. [przypis edytorski]

187. lubość (daw.) —