Cyrano de Bergerac - Edmond Rostand (gdzie czytac ksiazki txt) 📖

Pirenejami, Rodanem i M. Śródziemnym. [przypis edytorski]

373. sioło (daw.) — wieś, osada. [przypis edytorski]

374. koniarek (daw.) — pastuch koni. [przypis edytorski]

375. synowiec (daw.) — syn brata; bratanek. [przypis edytorski]

376. szmelcowany (daw.) — o metalu: pokryty gładką, szklistą powłoką zabezpieczającą przed korozją. [przypis edytorski]

377. sam (daw.) — tutaj; używane orzeczeniowo: sam a. sam tu: chodź, podejdź. [przypis edytorski]

378. drużbart — dawna gra karciana. [przypis edytorski]

379. Dekart, właśc. René Descartes a. Kartezjusz (1569–1650) — fr. filozof i matematyk. [przypis edytorski]

380. Perigord — kraina hist. w płd.-zach. Francji, której głównymi miastami są Périgueux oraz Bergerac. [przypis edytorski]

381. Béarn — hist. prowincja francuska w płd.-zach. Francji, na skraju Pirenejów. [przypis edytorski]

382. brat łata — daw.: człowiek biedny, noszący zniszczone, połatane ubrania lub zubożały szlachcic, siedzący na wsi, bez szczególnych pretensji do bycia panem; dziś: człowiek serdeczny, przystępny, łatwo wchodzący w zażyłość. [przypis edytorski]

383. hołysz (daw.) — biedak, zwł. stanu szlacheckiego. [przypis edytorski]

384. Ta chorągiew mym własnym sumptem jest nabyta — dowódca organizował oddział na własny koszt. [przypis edytorski]

385. Bapaume — miejscowość ok. 20 km na płd. od Arras. [przypis edytorski]

386. Charles Albert de Longueval, trzeci hrabia Bucquoy (1607–1663) — pełnił wysokie rangą funkcje wojskowe i cywilne w hiszpańskich Niderlandach; podczas wojny trzydziestoletniej walczył jako dowódca hiszpańskiej jazdy. [przypis edytorski]

387. Henryk Czwarty... Nigdy by się nie zniżył o pióropusz biały — król Francji Henryk IV (1553–1610) przed bitwą pod Ivry (1590), w obliczu przeważającego liczebnie nieprzyjaciela, miał powiedzieć do żołnierzy: „...Jeśli stracie znaki, rogi albo flagi, nigdy nie traćcie z oczu mojego białego pióropusza; dostrzeżecie go zawsze na drodze do honoru i zwycięstwa”. [przypis edytorski]

388. znaczny (daw.) — wyróżniający się. [przypis edytorski]

389. kartacz — pocisk artyleryjski zawierający w lekkiej obudowie odłamki metali lub ołowiane kule rozpryskujące się przy wybuchu; używany do XIX w. [przypis edytorski]

390. darzyć się (daw.) — szczęścić się, układać się po czyjejś myśli. [przypis edytorski]

391. Dourlens — zapewne chodzi o Doullens, miejscowość ok. 35km na płd.-zach. od Arras. [przypis edytorski]

392. płużyć (daw.) — działać na korzyść. [przypis edytorski]

393. razem (daw.) — tu: zarazem, jednocześnie. [przypis edytorski]

394. szewron — figura na tarczy herbu: dwie belki tworzące kształt odwróconej litery „V”. [przypis edytorski]

395. miarkować (daw.) — dostrzegać, orientować się, rozumieć. [przypis edytorski]

396. kolasa — powóz konny; kareta. [przypis edytorski]

397. pikieta — dawna nazwa placówki wystawianej w celu obserwowania nieprzyjaciela. [przypis edytorski]

398. hidalgo — hiszpański szlachcic. [przypis edytorski]

399. grandezza (wł.) — wyniosłość, duma i zachowanie godne wysokiego urodzenia. [przypis edytorski]

400. seniorita (hiszp.) — panna. [przypis edytorski]

401. skórzeń (rzad.) — skórzany pas. [przypis edytorski]

402. widam — dzierżawiący dobra biskupie, z obowiązkiem wojennej ich obrony. [przypis redakcyjny]

403. pika — metalowy grot osadzony na długim drzewcu, dawna broń piechoty, używana przede wszystkim przeciwko kawalerii; po wynalezieniu muszkietu pikinierzy stali się osłoną dla formacji wyposażonej w tę broń. [przypis edytorski]

404. sekt (z niem.) — wino musujące. [przypis edytorski]

405. kozioł — tu: siedzenie dla woźnicy. [przypis edytorski]

406. galantyna (z fr.) — danie z kawałków gotowanego mięsa z jarzynami, podawane w galarecie na zimno. [przypis edytorski]

407. Wenera (mit. rzym.) — Wenus, bogini miłości i piękna, odpowiednik gr. Afrodyty. [przypis edytorski]

408. uczta Baltazara — wg Biblii (Dn 5) król Babilonu Baltazar wydał ucztę, podczas której ukazała się w sali ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone”. Była to przepowiednia bliskiego upadku królestwa Baltazara, która spełniła się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

409. topaz — półprzejrzysty minerał o żółtawej barwie. [przypis edytorski]

410. arlezjańska — z miasta Arles w Prowansji. [przypis edytorski]

411. kapłon — kastrowany kogut, tuczony na mięso. [przypis edytorski]

412. rynka (reg.) — mały rondelek. [przypis edytorski]

413. paralusz (daw.) — paraliż; do paralusza: do cholery, do diabła. [przypis edytorski]

414. ćwik (daw.) — tu: kapłon, wykastrowany, specjalnie utuczony młody kogut; wyglądać jak ćwik: być zarumienionym. [przypis edytorski]

415. mimo swą gipiurę (daw.) — mimo z rzecz. w B.; dziś z D.: mimo swej gipiury. [przypis edytorski]

416. rajtaria (hist. wojsk.) — ciężkozbrojna kawaleria. [przypis edytorski]

417. podobać coś lub kogoś (daw.) — upodobać sobie, mieć upodobanie, lubić. [przypis edytorski]

418. Penelopa (mit. gr.) — opisana w Odysei żona Odyseusza, która przez 20 lat wiernie czekała na powrót męża z wojny trojańskiej. W tym czasie zwodziła ubiegających się o jej rękę zalotników, obiecując, że wyjdzie ponownie za mąż, gdy skończy tkać całun dla teścia, lecz każdej nocy pruła robioną w dzień tkaninę. [przypis edytorski]

419. Ulisses — inaczej: Odyseusz, król Itaki; bohater Odysei Homera. [przypis edytorski]

420. Helena (mit. gr.) — bohaterka Iliady Homera, najpiękniejsza kobieta na ziemi, żona Menelaosa, króla Sparty, uwiedziona i wywieziona do Troi przez Parysa, którego wspomagała Afrodyta, wdzięczna za werdykt uznający ją za najpiękniejszą boginię; stało się to przyczyną wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

421. W połowiem (...) kochała — inaczej: w połowie kochałam (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

422. staje — dawna miara odległości. [przypis edytorski]

423. Zdaj się!... (daw.) — tu: zdaj się na łaskę, poddaj się. [przypis edytorski]

424. partyzana — rodzaj halabardy. [przypis redakcyjny]

425. reduta — rodzaj samodzielnej fortyfikacji polowej. [przypis edytorski]

426. Panie od Krzyża (fr. Dames de la Croix), właśc.: Siostry od Krzyża (Filles de la Croix) — paryski zakon mniszek dominikańskich założony w 1627, istniejący z przerwami do 2014; od 1641 zamieszkiwały przy rue de Charonne, gdzie dysponowały kościółkiem, klasztorem oraz dużym ogrodem. [przypis edytorski]

427. winograd (daw.) — winorośl. [przypis edytorski]

428. kornet (z fr.) — tu: sztywny, biały czepiec na głowie zakonnicy. [przypis edytorski]

429. refektarz — sala jadalna w klasztorze lub w seminarium duchownym. [przypis edytorski]

430. beginki — świeckie stowarzyszenia religijne kobiet mieszkających wspólnie i oddających się dobroczynności, powstałe na pocz. XII w. na zachodzie Europy; w XIV w. niektóre odeszły od doktryny katolickiej i zostały uznane za heretyckie, część została wchłonięta przez zakony żebracze (franciszkanów i dominikanów); ostatnia z beginek zmarła w Belgii w 2013. [przypis edytorski]

431. erem (z gr.) — pustelnia. [przypis edytorski]

432. Stentor — herold w Iliadzie, słynny z donośnego głosu. [przypis edytorski]

433. szkaplerz — dwa małe kawałki materiału z imieniem lub wizerunkiem Matki Boskiej lub Chrystusa, połączone tasiemkami, noszone na piersiach, pod ubraniem; sukienny szkaplerz bywa zastępowany medalikiem. [przypis edytorski]

434. kędyś (daw., gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]

435. ornat — ozdobna szata liturgiczna księży w kościele katolickim. [przypis edytorski]

436. łacniej (daw.) — łatwiej. [przypis edytorski]

437. szarsza — tkanina wełniana przetykana jedwabiem. [przypis edytorski]

438. pedel (daw.) — woźny. [przypis edytorski]

439. sak (daw.) — worek, tu: woreczek na przybory do szycia. [przypis edytorski]

440. zalić (daw.) — skrócone: zali ci, tj. czy ci. [przypis edytorski]

441. Juan José de Austria (1629–1679) — hiszp. generał i polityk; w 1658 pokonany przez siły francusko-angielskie w bitwie pod Dunkierką, co doprowadziło do zawarcia rok później pokoju pirenejskiego, w którym Hiszpania po ćwierćwieczu pogranicznych walk z Francją uznała się za pokonaną i oddała znaczne części terytoriów na północy i południu. [przypis edytorski]

442. Fontainebleau — miejscowość ok. 60 km na płd-wsch. od Paryża, znana z rezydencji królów Francji: reprezentacyjnego pałacu z rozległym ogrodem i parkiem. [przypis edytorski]

443. Mancini — jedna z pięciu sióstr Mancini, siostrzenic wpływowego kardynała Jules’a Mazarina, pierwszego ministra Francji; Olimpia (1638–1708) i Maria (1639–1715) Mancini były kochankami Ludwika XIV. [przypis edytorski]

444. Molier, właśc. Jean-Baptiste Poquelin (1622–1673) — największy francuski komediopisarz, aktor, dyrektor teatru; Objaśniam... świece u Moliera: anachronizm, gdyż teatr Moliera otwarto trzy lata później, w 1658. [przypis edytorski]

445. to słynne: „Lichoż mu kazało?...” Molier wziął ją od ciebie! — w komedii Moliera z 1671 Szelmostwa Skapena (akt II, scena XI), wzięte ze sztuki Cyrana Le pédant joué (Pedant oszukany, 1654). Cyrano nie mógł jednak o tym wiedzieć, gdyż zmarł 16 lat wcześniej. [przypis edytorski]

446. pomnieć (daw.) — pamiętać. [przypis edytorski]

447. nie stanie (daw.) — nie będzie więcej. [przypis edytorski]

448. podwika (starop.) — dziewczyna; kobieta. [przypis edytorski]

449. Eden — biblijny rajski ogród, miejsce pierwotnej szczęśliwości; tu jako synonim pośmiertnego raju w niebie. [przypis edytorski]

450. Sokrates (469–399 p.n.e.) — wybitny filozof grecki, żył i zmarł w Atenach, uprawiał filozofię i nauczał, wciągając do dyskusji przechodniów na ulicy. Wśród jego uczniów byli m.in. Platon, Antystenes i Ksenofont. Sokratesowi wytoczono proces o niewyznawanie bogów uznawanych przez państwo i demoralizację młodzieży. Został skazany na śmierć przez wypicie trucizny. [przypis edytorski]

451. Galileusz, Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; odkrywca księżyców Jowisza, plam na Słońcu oraz faz Wenus; zwolennik idei Kopernika. W 1616 kościelna komisja Świętego Oficjum (inkwizycji) uznała głoszone przez niego poglądy heliocentryczne za absurdalne naukowo oraz heretyckie, otrzymał nakaz ich porzucenia oraz zakaz ich dyskutowania i obrony. W 1633 jako 69-latek z powodu dalszego propagowania heliocentryzmu został wezwany przed sąd inkwizycji, zmuszony do odwołania poglądów i skazany na dożywotni areszt domowy. [przypis edytorski]

452. Kopernik powiedział... — w roku 1655, gdy rozgrywa się ta scena, książka Kopernika, podobnie jak heliocentryczne dzieła jego kontynuatorów, Galileusza i Keplera, uznana za sprzeczną z doktryną katolicką, czyli heretycką, znajdowała się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych; w 1664 zakazano wszelkich dzieł nauczających o ruchomości Ziemi. [przypis edytorski]