Cyrano de Bergerac - Edmond Rostand (gdzie czytac ksiazki txt) 📖

z partykułą pytającą -że (nadającą charakter pytania retorycznego); inaczej: czy mam, czyż mam. [przypis edytorski]

160. Berenika (28–ok. 79) — najstarsza córka Heroda Agrypy I, króla Judei, królowa Chalkis i Cylicji, znana z burzliwego życia miłosnego; jej związek z rzymskim wodzem, a późniejszym cesarzem Tytusem (39–81) stał się tematem wielu powieści, dramatów i oper. [przypis edytorski]

161. duenna (daw., z hiszp. dueña) — ochmistrzyni, dama do towarzystwa młodej kobiety, towarzysząca jej w wyjściach poza dom; przyzwoitka. [przypis edytorski]

162. czymciś (daw., gw.) — czymś. [przypis edytorski]

163. chybić — tu: uchybić, zawieść. [przypis edytorski]

164. Bąka ci przynosim — W oryginale: „Une énorme grive”. Grive, kwiczoł, prawdopodobnie z powodu pokrewieństwa dźwięków, poczytywany jest za synonim człowieka pijanego (gris). Tłumacz sądził, iż wyraz „bąk” z powodu przysłowia „pijany jak bąk” będzie najstosowniejszym dla oddania tej intencji [mowa o bąku zwyczajnym, dużym ptaku wodnym z rodziny czaplowatych; red. WL]. [przypis tłumacza]

165. mię (daw.) — forma skrócona zaimka używana daw. w pozycji nieakcentowanej w zdaniu (podobnie jak „się”, „cię”); dziś używana jest tylko długa forma: mnie. [przypis edytorski]

166. popod (daw.) — pod. [przypis edytorski]

167. salvaguardia — czyli gleit, wyraz staropolski wojskowy oznaczający siłę zbrojną dodaną komuś dla bezpieczeństwa. [przypis tłumacza]

168. chrap — chrapka, zachcianka, chętka. [przypis edytorski]

169. rosolis — likier aromatyzowany płatkami róży. [przypis edytorski]

170. subretka (z fr.) — pokojówka; także: typ postaci sprytnej służącej występującej w komedii. [przypis edytorski]

171. sukurs (daw., z łac.) — wsparcie, pomoc. [przypis edytorski]

172. Kasander, Leander — konwencjonalne postacie z daw. komedii: Kasander to naiwny ojciec, opiekun bądź oszukiwany mąż płochej Izabelli, zaś Leander to amant Izabelli, łączący w sobie cechy prostego żołnierza, jak i zarozumiałego fircyka. [przypis edytorski]

173. capstrzyk — tu: przemarsz formacji wojskowej z orkiestrą przez miasto wieczorem w przeddzień uroczystości. [przypis edytorski]

174. pantarka — perliczka, ptak z rzędu kuraków. [przypis edytorski]

175. blat (daw.) — taca, płaski, podłużny półmisek na pieczone mięsa. [przypis edytorski]

176. ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

177. stopa — tu: najmniejsza jednostka miary rytmicznej wiersza albo dawna miara długości, wynosząca ok. 30 cm. [przypis edytorski]

178. hemistych (z gr.) — połówka wersu wiersza, wyodrębniona przez cezurę (średniówkę). [przypis edytorski]

179. cezura — przerwa; tu: średniówka, przerwa intonacyjna, która dzieli wers wiersza na dwie w przybliżeniu równe połowy. [przypis edytorski]

180. Malherbe, François de (1555–1628) — francuski poeta klasycystyczny. [przypis edytorski]

181. brioszowe ciasto — ciasto jak do wyrobu brioszek, tj. francuskiego lekko słodkiego pieczywa drożdżowego. [przypis edytorski]

182. jejmość (daw.) — tytuł grzecznościowy używany w odniesieniu do szlachcianek, pani. [przypis edytorski]

183. taszka (daw., z niem.) — sakiewka, woreczek; kieszeń. [przypis edytorski]

184. tutka — papier zwinięty w rożek, w ten sposób noszono dawniej różne drobne przedmioty: ciasteczka, owoce itp. [przypis edytorski]

185. krokantka (z fr.) — kruche ciastko. [przypis edytorski]

186. Orfeusz (mit. gr.) — niezrównany poeta i pieśniarz, jego muzyka miała wzruszać nawet zwierzęta i uspokajać wzburzone morze; zginął rozszarpany przez czcicielki Dionizosa, bachantki, gdy, pogrążony w żałobie za utraconą Eurydyką, odmówił udziału w ich misterium. [przypis edytorski]

187. bachantki — czcicielki boga wina Dionizosa (Bachosa); ich inna nazwa: menady, oznacza „szalejące”, ponieważ misteria dionizyjskie cechowało nieokiełznanie tańców i pieśni. [przypis edytorski]

188. piszczyk (daw., lekcew.) — pisarzyna, marny pisarz. [przypis edytorski]

189. Febus a. Feb (z gr. Fojbos: promienny; mit. gr.) — przydomek Apolla, boga światła i słońca, wróżbiarstwa i gwałtownej śmierci, opiekuna sztuk, patrona poetów i pieśniarzy; jego atrybutami były łuk i lira. [przypis edytorski]

190. Ulisses (mit. gr.) — Odyseusz, król Itaki, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu. [przypis edytorski]

191. Filida a. Filis — konwencjonalne imię kobiece z poezji sielankowej. [przypis edytorski]

192. terminy (daw.) — opały, tarapaty; sytuacje, okoliczności stanowiące zagrożenie. [przypis edytorski]

193. Czekam tutaj na kogoś; jeśli mi nie skrewi — W oryginale: J’attends ici quelqu’un. Si ce n’est pas sous l’orme. Niedająca się przetłumaczyć aluzja do wiersza: Attendez moi sous l’orme; vous m’attenderez longtemps [fr.: Czekaj na mnie pod wiązem, poczekasz mnie długo; z jednoaktówki Attendez moi sous l’orme Regnarda, wystawionej w 1694; red. WL], którego wspomnienie zachowało się do dziś dnia. [przypis tłumacza]

194. stentorowy głos — głos gromki, donośny jak głos Stentora, herolda opisanego w Iliadzie. [przypis edytorski]

195. ony (daw.) — ten, ów. [przypis edytorski]

196. Parnas — pasmo górskie w środkowej Grecji, wg mit. gr. będące siedzibą boga Apollina, opiekuna sztuk, oraz orszaku otaczających go Muz, patronek różnych kunsztów. [przypis edytorski]

197. wonić (daw.) — wonieć; woni: dziś popr. forma 3 os. lp cz.ter.: wonieje. [przypis edytorski]

198. siła (daw.) — wiele, dużo. [przypis edytorski]

199. cykatowy — przym. od cykata, smażone w cukrze skórki owoców. [przypis edytorski]

200. Bij na piankę jajek kilka... — przekład W. Ł. [przypis redakcyjny]

201. wasze a. waszeć (daw.) — waszmość; skrócona forma grzecznościowa. [przypis edytorski]

202. smalić cholewki — zalecać się. [przypis edytorski]

203. galant (daw.) — mężczyzna odznaczający się wyszukaną uprzejmością. [przypis edytorski]

204. asińdźka a. aśćka (daw.) — skrót od: waszmościanka, waszmość panna. [przypis edytorski]

205. Benserade, [Isaac de] (1612–1691) — marny poeta francuski. [przypis tłumacza]

206. Saint-Amant, [Antoine Girard de] (1594–1661) — poeta liryczny; w XVII w. bardzo ceniony z powodu swej oryginalności. [przypis tłumacza]

207. Chapelain, [Jean] (1595–1674) — poeta protegowany przez kardynała Richelieu i sławny swego czasu, choć bez zdolności. [przypis tłumacza]

208. baumkuchen (niem.) — sękacz, rodzaj biszkoptowego ciasta pieczonego na rożnie. [przypis edytorski]

209. najsamprzód a. nasamprzód (daw.) — najpierw; przede wszystkim. [przypis edytorski]

210. dań (daw.) — danina, dar. [przypis edytorski]

211. rad (daw.) — zadowolony; chętny, przychylny; tu r.ż. w N.: radą. [przypis edytorski]

212. igrać (daw.) — bawić się. [przypis edytorski]

213. buba (dziec.) — skaleczenie, ranka, bolące miejsce. [przypis edytorski]

214. Astrea — sławna swojego czasu powieść pasterska Honoriusza d’Urfé (1567–1625), osnuta na prawdziwych zdarzeniach, a przedstawiająca pod maską pasterzy współczesne autorowi osoby. [przypis tłumacza]

215. tuzy (daw.) — uderzenia pięścią, kijem, guzy. [przypis edytorski]

216. kartelusz (daw., ze śrdw. łac. cartellus: kartka) — kawałek zapisanego papieru (np. liścik, kwitek, afisz); pismo z wyzwaniem na pojedynek. [przypis edytorski]

217. mantyla — lekki szal, zwykle z czarnej koronki, zakrywający ramiona i głowę kobiet. [przypis edytorski]

218. sandious — wykrzyknienie gaskońskie, od: sang de Dious: krew Boża. [przypis edytorski]

219. Milledious!... Capdedious!... Mordious!... Pocapdedious!... — wykrzyknienia gaskońskie, z charakterystycznym członem Dious, któremu odpowiada fr. Dieu, tj. Bóg. [przypis edytorski]

220. Marais — dzielnica Paryża na północnym brzegu Sekwany, w XVII w. najmodniejsza, arystokratyczna część miasta. [przypis edytorski]

221. Renaudot, Théophraste (1586–1653) — fr. lekarz, filantrop, założyciel najstarszej francuskiej gazety „La Gazette”, wydawanej od 1631 jako tygodnik. [przypis edytorski]

222. inwentor (daw., z łac.) — wynalazca, sprawca. [przypis edytorski]

223. akrostych — wiersz, w którym początkowe litery, sylaby lub słowa wersów tworzą dodatkowo pewien wyraz, frazę lub zdanie. [przypis edytorski]

224. impreza (daw. z wł.) — przedsięwzięcie. [przypis edytorski]

225. Gaskońskie oto są junaki... — I tutaj również nie mógł tłumacz z powodu nadzwyczajnych technicznych trudności być całkiem ścisłym. Zachował jednak tak samo jak w balladzie ogólny tok myśli i formę trioletów, o co jako o szczegół kolorytowy głównie chodziło. [przypis tłumacza]

226. kułak — pięść. [przypis edytorski]

227. forytować (daw.) — darzyć kogoś lub coś szczególnymi względami, popierać, protegować. [przypis edytorski]

228. pono (daw., gw.) — ponoć, podobno. [przypis edytorski]

229. Agrypina — tragedia Cyrana de Bergerac La mort d’Agrippine (Śmierć Agrypiny), wydana drukiem w 1654. [przypis edytorski]

230. koma (daw.) — przecinek. [przypis edytorski]

231. naszlim (daw.) — znaleźliśmy; najść: znaleźć. [przypis edytorski]

232. bulwark (daw.) — bulwar, nabrzeże. [przypis edytorski]

233. kolebka — tu: luksusowy pojazd konny, którego pasażerowie siedzieli w kabinie zawieszonej na skórzanych pasach, żeby mniej odczuwali wstrząsy na nierównych drogach. [przypis edytorski]

234. Don Kichot z La Manchy — powieść Miguela de Cervantesa (1547–1616), w której tytułowy bohater motywowany wzniosłymi ideami, postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność (zasłynął m.in. walką z wiatrakiem, który wydawał mu się olbrzymem). [przypis edytorski]

235. sowizdrzał — człowiek niepoważny, żartowniś występujący w ludowej literaturze od XIV w. [przypis edytorski]

236. hajduk (z węg.) — zbrojny służący, lokaj. [przypis edytorski]

237. fortuna — los. [przypis edytorski]

238. Cóż więc w celu tym uczynić muszę?... — Cała ta długa tyrada przepełniona jest w oryginale aluzjami do licznych wierszy, przysłów, bajek, i naszpikowana specyficznie francuskimi zwrotami, które jak np. dejeuner d’un crapaud (wykonać dla przypodobania się komuś coś hańbiącego i nie zdradzić twarzą przykrości, jaką się z tego powodu doznaje) nie dają się przetłumaczyć. Tłumacz zastąpił zwroty owe polskimi odpowiednikami, i pochlebia sobie, iż oddał wiernie wszystkie intencje autora. [przypis tłumacza]

239. rankor (daw.) — wściekłość, uraza, gniew. [przypis edytorski]

240. infamia (daw., z łac.) — niesława, hańba. [przypis edytorski]

241. trybularz — kadzielnica; metalowe naczynie z przykrywką, w którym znajdują się rozżarzone węgle z kadzidłem o mocnym zapachu, służące do okadzania wiernych podczas rytuałów religijnych. [przypis edytorski]

242. madrygał — gatunek krótkiego poematu miłosnego z motywami sielankowymi. [przypis edytorski]

243. żenie — daw. forma od czas. gnać; znaczenie: gna, pędzi. [przypis edytorski]

244. sumpt (daw., z łac.) — koszt, wydatek. [przypis edytorski]

245. Sercy — zapewne Nicolas de Sercy (zm. 1646), paryski księgarz i wydawca z rodziny księgarzy, działający od 1638. [przypis edytorski]

246. kuszcz (daw.) — krzak, krzew. [przypis edytorski]

247. miast (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

248. estyma — poważanie, szacunek. [przypis edytorski]

249. Podróż do księżyca — Histoire comique les États et Empires de la Lune (Historia komiczna państw i cesarstw Księżyca), powieść fantastyczna Cyrana de Bergerac, opublikowana po śmierci autora, w 1657; wyd. polskie pt. Tamten świat (1956). [przypis edytorski]

250. cezarowej nie być dłużnym części — odniesienie do daniny płaconej cesarzom (cezarom) rzymskim. [przypis edytorski]

251. Kastor i Polluks (mit. gr.) — bliźniacy, synowie Zeusa i Ledy, bracia Heleny. [przypis edytorski]

252. durzyć (daw.) — zwodzić, bałamucić. [przypis edytorski]

253. garrota a. garota (z hiszp.) — dawny przyrząd do przeprowadzania egzekucji, stosowany od średniowiecza w Hiszpanii i Portugalii, mający postać zakładanego na szyję zaciskanego kołnierza lub pętli zakręconej wokół kija, który dokręcano, stopniowo zaciskając sznur. [przypis edytorski]

254. możeć — skrócone: może ci. [przypis edytorski]

255. gratia (łac.) — wdzięczność, łaska; tu zamiast popr. gratias: dzięki, dziękuję. [przypis edytorski]

256. mordious — przekleństwo gaskońskie, od: mort de Dious: śmierć Boża. [przypis edytorski]

257. zakarbować (daw.) — dobrze zapamiętać. [przypis edytorski]

258. nie rozum w rozszczepioną kłodę wtykać rękę (...) A nuż klin skoczy, drzewo zuchwalca przycapie... — Milon z Krotony (VI w. p.n.e.) zapaśnik grecki słynny ze swojej siły, zwycięzca wielu zawodów, kiedy zobaczył w lesie pień drzewa z wbitymi klinami, próbował go rozerwać, jednak kliny obsunęły się, ręce uwięzły mu w szczelinie i bezbronny Milon zginął rozszarpany przez wilki.