Cyrano de Bergerac - Edmond Rostand (gdzie czytac ksiazki txt) 📖

259. płocho (daw.) — lekkomyślnie. [przypis edytorski]

260. kluby — dyby, imadło; daw. narzędzie tortur. [przypis edytorski]

261. szczutek (daw.) — prztyczek, pstryknięcie palcami w nos. [przypis edytorski]

262. glejta — czerwonożółta lub żółta odmiana tlenku ołowiu, używana na polewy garnków, do wyrobu kitu oraz jako barwnik do farb. [przypis edytorski]

263. płaz — płaska strona broni siecznej. [przypis edytorski]

264. zalić (daw.) — skrócone: zali ci, tj. czy ci. [przypis edytorski]

265. frasunek (daw.) — zmartwienie, smutek. [przypis edytorski]

266. kędy (daw.) — gdzie, dokąd, którędy. [przypis edytorski]

267. epistoła (daw.) — list. [przypis edytorski]

268. Chloryda a. Chloris (gr.: zielona) — konwencjonalne imię kobiece z poezji sielankowej, także: imię greckiej nimfy, boginki kwiatów, utożsamianej z rzymską Florą. [przypis edytorski]

269. afektacja — przesada, nienaturalność, zwłaszcza w wyrażaniu uczuć. [przypis edytorski]

270. Powiedz że nam, co tutaj tak pachnie?... Pieprzyca!... — W oryginale: Qu’est-ce que cela sent ici?... La giroflée! Wyraz giroflée (lewkonia) z powodu podobieństwa brzmień używany bywa jako synonim policzka (gifle). W braku odpowiedniejszego wyrazu postawił tłumacz natomiast „pieprzycę”, ażeby choć w przybliżeniu („dać komuś pieprzu” „pieprzyć”) zaznaczyć intencję autora [daw. „dać komuś pieprzu” oznaczało: dokuczyć komuś, pognębić, dać do wiwatu; red. WL]. [przypis tłumacza]

271. intendent — pracownik zajmujący się zaopatrzeniem i sprawami gospodarczymi. [przypis edytorski]

272. Mars (mit. rzym.) — bóg wojny. [przypis edytorski]

273. koniunktura — splot okoliczności, szczególnie tych istotnych. [przypis edytorski]

274. dyskursować (daw.) — prowadzić dyskurs, rozprawiać. [przypis edytorski]

275. Tam u niej damy się zbierają. I dziś właśnie „O czułym” dyskursować mają — w XVII w. dzieła literackie czytano i omawiano podczas regularnych zebrań towarzyskich w domach arystokratycznych lub mieszczańskich. Tego rodzaju salony literackie, gromadzące twórców, krytyków i odbiorców literatury, prowadziły często kobiety. [przypis edytorski]

276. ambaras (daw.) — kłopot, przykrość. [przypis edytorski]

277. teorban — instrument muzyczny podobny do lutni. [przypis edytorski]

278. Gassendi a. Gassend, Pierre (1592–1655) — fr. filozof, astronom i matematyk; uważa się, że Cyrano był jednym z jego uczniów. [przypis edytorski]

279. dławiduda (żart.) — organista; muzykant, grajek. [przypis edytorski]

280. pawana — taniec dworski pochodzenia włoskiego lub hiszpańskiego, popularny w XVI i XVII w. [przypis edytorski]

281. dysertować (daw.) — rozprawiać. [przypis edytorski]

282. skrybent (daw., łac.) — piszący, pisarz. [przypis edytorski]

283. Arras — miasto w płn. Francji; od końca XV w. stanowiło część należących do Hiszpanii Niderlandów; akcja sztuki rozgrywa się podczas oblężenia Arras przez wojska francuskie w 1640, które zakończyło się zdobyciem miasta i trwałym włączeniem do Francji. [przypis edytorski]

284. regiment (hist. wojsk.) — pułk piechoty lub kawalerii. [przypis edytorski]

285. możnaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy można. [przypis edytorski]

286. wiem — tu: znam. [przypis edytorski]

287. luby (daw.) — miły, przyjemny, kochany. [przypis edytorski]

288. konwent — zakon; klasztor. [przypis edytorski]

289. laik — tu: osoba świecka, nienależąca do kleru. [przypis edytorski]

290. daruj mnie tą łaską — dziś popr.: daruj mi tę łaskę, albo: obdaruj mnie tą łaską. [przypis edytorski]

291. kontenta (daw., z łac.) — zadowolona. [przypis edytorski]

292. łątka (daw.) — lalka, kukiełka. [przypis edytorski]

293. dank (daw., z niem.) — podziękowanie; nagroda. [przypis edytorski]

294. adieu (fr.) — do widzenia (dosł.: z Bogiem). [przypis edytorski]

295. lemieszka — prażucha, potrawa z prażonej mąki, sypanej na gorącą wodę i mieszanej, niekiedy nawet bez soli. [przypis edytorski]

296. Gracje (mit. rzym.) — boginie wdzięku, piękna i radości. [przypis edytorski]

297. Herkules (mit. rz.) a. Herakles (mit. gr.) — heros, mityczny siłacz. [przypis edytorski]

298. chrobrze (daw.) — odważnie, dzielnie. [przypis edytorski]

299. pedagra a. pedogra (daw.) — dziś: podagra, choroba zniekształcająca i powiększająca staw dużego palca u nogi, której towarzyszą okresowe napadowe bóle. [przypis edytorski]

300. nadobny (daw.) — ładny, pełen powabu. [przypis edytorski]

301. przezroczy (daw.) — przezroczysty. [przypis edytorski]

302. liczman — krążek miedziany lub mosiężny zastępujący monetę, służący do rozliczania się w grze; żeton. [przypis edytorski]

303. Lignon — leśny potok w okolicach Forez we Francji, nad którym rozgrywa się akcja sielankowej powieści-rzeki Honoriusza d’Urfégo Astrea, publikowanej w częściach w latach 1607–1627 i cieszącej się niezmierną popularnością. [przypis edytorski]

304. pałać (książk.) — płonąć, roztaczać blask i ciepło. [przypis edytorski]

305. toć (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

306. Diogenes z Synopy (413–323 p.n.e.) — filozof gr., przedstawiciel cyników; według jednej z legend chodził po mieście w dzień z zapaloną latarnią, a pytającym, co robi, odpowiadał: „szukam człowieka”. [przypis edytorski]

307. imć (daw.) — skrócona forma grzecznościowego „jej/jego miłość”, zwykle używana przed nazwiskiem, tytułem lub innym określeniem osoby. [przypis edytorski]

308. szaniec — ziemna fortyfikacja polowa składająca się z wału i fosy. [przypis edytorski]

309. płomię (daw.) — dziś r.m.: płomień. [przypis edytorski]

310. królowa francuska... Buckingham — odniesienie do rzekomego romansu pomiędzy żoną Ludwika XIII, królową Anną Austriaczką (1601-1666), a Georgem Villiers, księciem Buckingham (1592–1629), fikcji literackiej z powieści Trzej muszkieterowie Aleksandra Dumasa. [przypis edytorski]

311. Łazarz — tu: postać z przypowieści biblijnej (Łk 16,19–31), żebrak, który żywił się odpadkami ze stołu bogacza. [przypis edytorski]

312. gawota (daw.) — gawot (r.m.), dawny francuski taniec salonowy albo muzyka do tego tańca. [przypis edytorski]

313. et caetera (łac.) — i tak dalej. [przypis edytorski]

314. postscriptum (łac.) — dopisek do listu. [przypis edytorski]

315. dukat — złota moneta używana w Europie do XIX w.; w oryginale: pistol, francuska nazwa dublona, złotej monety hiszpańskiej, lub wzorowanego na nim francuskiego luidora (ludwika), bitego od 1640. [przypis edytorski]

316. antenat (daw.) — przodek. [przypis edytorski]

317. Kolumba jaje (daw.) — dziś: jajko Kolumba, określenie prostego rozwiązania pozornie trudnego zagadnienia, pochodzące od zadania, jakie rzekomo postawiono przed Kolumbem podczas uczty: jak postawić jajko w pionie. Kolumb rozwiązał problem, nadtłukując skorupkę. [przypis edytorski]

318. tremolo (muz., z wł.: drżenie) — wydobywanie wielu dźwięków o tej samej wysokości, wykonywane przez drżące ruchy smyczka, szybkie i częste szarpanie struny itp. [przypis edytorski]

319. drapować się — okrywać się zebraną w fałdy tkaniną. [przypis edytorski]

320. czyli (daw.) — czy (konstrukcja z partykułą -li). [przypis edytorski]

321. respons (daw., z łac.) — odpowiedź. [przypis edytorski]

322. zupełniem — skrócenie od: zupełnie jestem. [przypis edytorski]

323. fiksat (daw.) — wariat. [przypis edytorski]

324. czym wiek leciał — inaczej: czy wiek leciałem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

325. aerolit — meteoryt kamienny. [przypis edytorski]

326. na jakiego planetę (daw.) — dziś: na jaką planetę (r.ż.). [przypis edytorski]

327. dalibóg (daw.) — wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

328. eter — wg dawnych koncepcji hipotetyczny subtelny, lotny żywioł, z którego zbudowane miały być planety i gwiazdy. [przypis edytorski]

329. westa (daw.) — kamizelka. [przypis edytorski]

330. casus (łac.) — przypadek, traf; zdarzenie. [przypis edytorski]

331. Trójzęba Neptuna — w oryginale tylko le Trident (Trójząb), jednak takiej konstelacji nigdy nie było, zaś planeta Neptun, której symbolem w astronomii jest stylizowany trójząb, została odkryta dopiero w XIX wieku, 51 lat przed napisaniem tej sztuki. [przypis edytorski]

332. uchodzący — tu: forma imiesłowowa odpowiadająca dzisiejszemu imiesłowowi przysł. współczesnemu: uchodząc. [przypis edytorski]

333. Syrius (łac.) — Syriusz, najjaśniejsza gwiazda nieba północnego. [przypis edytorski]

334. kwinta — interwał prosty zawarty między pięcioma kolejnymi stopniami skali muzycznej; także: najcieńsza struna w skrzypcach. [przypis edytorski]

335. asteroida — jedno z niewielkich ciał niebieskich obiegających Słońce, w większości pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; jest to wyraz z i niezgłoskotwórczym: asteroidy należy wymawiać „asterojdy”. [przypis edytorski]

336. baczyć — zwracać uwagę; dbać, pamiętać. [przypis edytorski]

337. Regiomontanus, właśc. Johannes Müller (1436–1476) — niemiecki astronom i matematyk, konstruktor instrumentów astron.; miał skonstruować mechanicznego orła, który poleciał na spotkanie zbliżającego się do miasta cesarza, pokłonił się i powrócił do miasta. [przypis edytorski]

338. Archytas z Tarentu (IV w. p.n.e.) — gr. matematyk, filozof, uczony, wg Aulusa Gelliusa (II w. n.e.) twórca drewnianego gołębia z napędem odrzutowym, zdolnego przelecieć ok. 200 m. [przypis edytorski]

339. glob (daw.) — kula, kulisty przedmiot. [przypis edytorski]

340. ergo (łac.) — więc, a zatem. [przypis edytorski]

341. przystojny (daw.) — odpowiedni, właściwy. [przypis edytorski]

342. kondel (daw.) — kundel, pies. [przypis edytorski]

343. tandem (łac.) — nareszcie, w końcu. [przypis edytorski]

344. notandum (łac.) — co należy zanotować. [przypis edytorski]

345. pokojowiec — służący mieszkający w domu i pomagający w codziennych czynnościach. [przypis edytorski]

346. letniczek (daw.) — letnia sukienka. [przypis edytorski]

347. admiracja (z łac.) — podziw, uwielbienie. [przypis edytorski]

348. szpakami karmiona — przebiegła, sprytna. [przypis edytorski]

349. kozioł — tu: karabiny (lub inna długa broń palna) ustawione na sztorc i oparte o siebie nawzajem. [przypis edytorski]

350. burka — dawne wierzchnie okrycie z grubej tkaniny, rodzaj obszernej peleryny z kapturem, zwykle używanej podczas podróży. [przypis edytorski]

351. kanaczek (daw.) — pieszczoszek. [przypis edytorski]

352. pastka — potrzask na zwierzęta, pułapka. [przypis edytorski]

353. infant — tytuł przysługujący dzieciom królewskim w Hiszpanii i Portugalii; tu: Ferdynand Habsburg (1609–1641), syn króla Hiszpanii Filipa III i Małgorzaty Austriaczki, kardynał, namiestnik Niderlandów Południowych, zwany Kardynałem Infantem. [przypis edytorski]

354. furfant (daw.) — zarozumialec, fanfaron; krętacz, oszust. [przypis edytorski]

355. niebogi (daw.) — biedny, nieszczęsny. [przypis edytorski]

356. Do cnam osłabł — inaczej: do cna osłabłem, całkiem osłabłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

357. chyl (daw.) — płynna substancja powstająca w żołądku w czasie trawienia pokarmów. [przypis edytorski]

358. Achilles (mit. gr.) — legendarny bohater grecki, uczestnik wojny trojańskiej; kiedy naczelny wódz wyprawy, Agamemnon, odebrał mu ulubioną brankę, Bryzeidę, Achilles wycofał się do swojego namiotu i zaprzestał udziału w wojnie. [przypis edytorski]

359. czczość — uczucie głodu, pustki w żołądku. [przypis edytorski]

360. kaduk (daw.) — diabeł, licho. [przypis edytorski]

361. kłaki z działa — armaty ładowano wówczas od lufy, wsypując proch, następnie pakuły, splątane odpady włókna lnu lub konopi, które miały uszczelniać lufę, a na końcu kulę. [przypis edytorski]

362. maźnica — naczynie do przechowywania smaru, smoły a. dziegciu. [przypis edytorski]

363. rapcie — paski do podwieszania szabli u pasa. [przypis edytorski]

364. capstrzyk — w wojsku ustalony sygnał udania się na spoczynek nocny; pierwotnie przekazywany uderzeniami w bęben lub wykonywany na rogu albo trąbce, obecnie tylko na trąbce. [przypis edytorski]

365. Iliada — epos Homera, w którym bohater, Achilles, odmawia udziału w walce. [przypis edytorski]

366. minister wojny —- kardynał Richelieu (1585–1642), „główny minister” Ludwika XIII. [przypis edytorski]

367. burgund — francuskie wino z Burgundii. [przypis edytorski]

368. Prowansja — kraina hist. w płd.-wsch. Francji, nad M. Śródziemnym, na wschód od dolnego biegu Rodanu. [przypis edytorski]

369. surma — trąba używana dawniej w wojsku do celów sygnalizacyjnych. [przypis edytorski]

370. heban — cenne drewno egzotyczne o naturalnym czarnym kolorze, bardzo twarde i ciężkie. [przypis edytorski]

371. pienie (daw.) — pieśń, śpiew. [przypis edytorski]

372. Langwedocja — kraina hist. w płd. Francji, na zachód od Prowansji, między