Cyrano de Bergerac - Edmond Rostand (gdzie czytac ksiazki txt) 📖

56. gorzeć — płonąć, palić się. [przypis edytorski]

57. d’Assoucy, Charles Coypeau (1605–1677) — francuski autor piszący burleski, muzyk, przyjaciel Cyrana de Bergerac i Moliera. [przypis edytorski]

58. riv’zalto — zniekszt.: rivesaltes; chodzi o muscat de Rivesaltes, słodkie wino z regionu Rivesaltes, w płd. Francji. [przypis edytorski]

59. aśćka (daw.) — waćpani a. waćpanna; skrót od: waszmość pani, waszmość panna. [przypis edytorski]

60. pasztetnik (daw.) — człowiek zajmujący się przyrządzaniem potraw pieczonych w piecu, szczególnie ciast (cukiernik). [przypis edytorski]

61. Mecenas właśc. Gaius Cilnius Maecenas (70 p.n.e.–8 n.e.) — rzym. polityk i pisarz, doradca i przyjaciel cesarza Augusta, opiekun i protektor najsławniejszych poetów rzymskich: Horacego, Owidiusza, Wergiliusza; jego nazwisko stało się synonimem patrona sztuki, literatury lub nauki. [przypis edytorski]

62. jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

63. bajać — opowiadać niestworzone historie, fantazjować. [przypis edytorski]

64. triolet — wyrafinowana forma poetycka: ośmiowersowa strofa o dwóch rymach i schemacie rymowym: ABaAabAB, w której wers pierwszy powtarza się jako czwarty i siódmy, a drugi jako ósmy. [przypis edytorski]

65. fasa (daw.) — drewniane naczynie z klepek spiętych obręczami; kształtem przypominało beczkę, posiadało jednak tylko jedno dno w szerszym końcu, na którym stało pionowo. [przypis edytorski]

66. hadź (gwar., z ukr.) — rzecz hadka, czyli brzydka, obrzydliwa. [przypis edytorski]

67. Cyrano, Hektor Savignian de Cyrano, zwany de Bergerac (1620–1655) — sławny pojedynkarz i autor Podróży do księżyca, a jako taki poprzednik Verne’go i Flammariona. Oprócz tego napisał on tragedię pt. Agrypina, zawierającą wiele ustępów pełnych siły, oraz komedię pt. Le pédant joué, z której jedną scenę wcielił Molière do swego Scapina [Szelmostwa Skapena; red WL]. W czasie Frondy stanął Bergerac po stronie kardynała de Mazarin i popierał go piórem i orężem. Resztę biograficznych szczegółów zawiera sztuka sama. [przypis tłumacza]

68. tam i sam (daw., gw.) — tu i tam. [przypis edytorski]

69. Champaigne, Filip de (1602–1674) — jeden z najbardziej cenionych malarzy XVII w. Był istotnie nader uroczystym i zimnym, mimo swej sławy. [przypis tłumacza]

70. Callot, Jakub (1590–1635) — sławny malarz i rytownik odznaczał się śmiałością i fantastycznością swych utworów. Ulubionym jego tematem byli komedianci, cyganie i włóczęgi, z którymi w młodości swej chętnie przestawał. [przypis tłumacza]

71. Gaskończyk — człowiek pochodzący z Gaskonii, historycznej krainy w płd.-zach. Francji; Gaskończycy słynęli z waleczności, dumy i chełpliwości. [przypis edytorski]

72. Artaban — postać ze współczesnej Cyranowi powieści la Calprenède’a [12-tomowy romans rycerski Gauthiera de Coste de la Calprenède’a pt. Cléopâtre (1647–1658)], której wspomnienie utrzymało się do dziś dnia w przysłowiu: Fier comme Artaban [fr.: dumny jak Artaban; red. WL]). [przypis tłumacza]

73. Pulcinella (z wł. pulcino: kogucik) — postać z komedii dell’arte, zwykle występująca z kogucim piórem, charakteryzująca się złośliwością, nieuprzejmością i egoizmem. [przypis edytorski]

74. zali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

75. Parka (mit. rzym.) — jedna z trzech bogiń przeznaczenia, przędących i przecinających nić ludzkiego losu; były to: Nona, która przędła nić życia ludzkiego, Decima, która czuwała nad nicią, oraz Morta, która nić przecinała; w mit. gr. ich odpowiednikami były Mojry. [przypis edytorski]

76. à la (fr.) — na sposób, w stylu. [przypis edytorski]

77. dwiema (...) jagody — dziś popr. forma N. lm: dwiema jagodami; jagody (daw., poet.): policzki. [przypis edytorski]

78. z błękitną wstęgą orderową przez plecy — na błękitnej wstędze orderowej (Cordon bleu) noszony był Order Ducha Świętego, najwyższe odznaczenie królestwa Francji, ustanowione w 1578 przez Henryka III Walezego. [przypis edytorski]

79. Richelieu, Armand-Jean du Plessis de (1585–1642) — francuski książę, kardynał, od 1624 roku pierwszy minister Francji. [przypis edytorski]

80. kmotr, kumotr — kum, ojciec chrzestny; także jako dawne określenie grzecznościowe. [przypis edytorski]

81. przechera (daw.) — człowiek sprytny, przebiegły. [przypis edytorski]

82. ceduła (daw.) — zapisana kartka, zestawienie, reklama; tu: plakat, afisz. [przypis edytorski]

83. submitować (daw.) — przedstawiać, oferować; submitować się: ulegać, pokornie się kłaniać. [przypis edytorski]

84. atencja (przestarz., z łac.) — poważanie, szacunek, względy. [przypis edytorski]

85. baise moi ma mignonne (fr.) — całuj mnie, mój słodki. [przypis edytorski]

86. ventre de biche (fr.) — brzuch łani. [przypis edytorski]

87. Espagnol malade (fr.) — chory Hiszpan. [przypis edytorski]

88. bieżyć (daw.) — biec, spieszyć, podążać. [przypis edytorski]

89. kobza — tu: dudy, instrument muzyczny złożony z miecha skórzanego i przytwierdzonych do niego piszczałek. [przypis edytorski]

90. szczęsny (daw.) — szczęśliwy, obdarzony szczęściem. [przypis edytorski]

91. wczas (daw.) — odpoczynek, wypoczynek, rozrywka. [przypis edytorski]

92. Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego, tj. łagodnego, ciepłego, wilgotnego wiatru, przynoszącego orzeźwienie, a wiosną budzącego przyrodę do życia. [przypis edytorski]

93. arfiany (daw.) — harfiany, związany z harfą. [przypis edytorski]

94. słysz (daw.) — słuchaj. [przypis edytorski]

95. zasię (daw.) — precz. [przypis edytorski]

96. ozwać się (daw.) — odezwać się. [przypis edytorski]

97. Samson — postać biblijna (Sdz 13–16), legendarny bohater wojen Izraelitów z Filistynami, obdarzony przez Boga niezwykłą siłą; walcząc jedynie oślą szczęką, zabił tysiąc przeciwników. [przypis edytorski]

98. sam tu! (daw.) — chodź tu! podejdź! [przypis edytorski]

99. z wszelkimi zaszczyty — dziś popr. forma N. lm: z wszelkimi zaszczytami. [przypis edytorski]

100. przystawa (daw.) — przystaje, pasuje do czegoś. [przypis edytorski]

101. Wiersze starego Bara ni z mięsa, ni z pierza — Baltazar Baro, autor licznych sztuk pasterskich, był mianowany przez Richelieugo członkiem Akademii. Utwory jego były jednak tak liche, iż pamięć ich nie przechowała się w literaturze. [przypis tłumacza]

102. halerz — drobna moneta używana na terenie Austro-Węgier. [przypis edytorski]

103. haro! (daw.) — basta! dość tego! [przypis edytorski]

104. galanteria (z fr.) — wyszukana grzeczność w obejściu, szczególnie w stosunku do kobiet. [przypis edytorski]

105. Tespis (VI w. p.n.e.) — pierwszy grecki aktor, poeta, twórca tragedii; wprowadził pierwszego aktora rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru, co zapoczątkowało dramat jako rodzaj literacki; swoje sztuki przedstawiał, przemieszczając się pomiędzy wioskami wozem. [przypis edytorski]

106. kieska — kiesa, woreczek do przechowywania pieniędzy, sakiewka. [przypis edytorski]

107. aść (daw.) — skrót od: waść, waszmość, wasza miłość. [przypis edytorski]

108. asan a. acan (daw.) — skrót od: waszmość pan; starop. potoczny zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

109. asindziej (daw.) — skrót od: asan dobrodziej, tj. pan. [przypis edytorski]

110. barważ — konstrukcja z partykułą pytającą -że (nadającą charakter pytania retorycznego), skróconą do -ż ; inaczej: czy barwa, czyż barwa. [przypis edytorski]

111. krzoska — skałka w strzelbie, która uderzona krzesiwem wytwarzała iskrę zapalającą proch. [przypis edytorski]

112. hetka (daw.) — marny koń, szkapa; pot.: byle kto. [przypis edytorski]

113. dworować (daw.) — żartować. [przypis edytorski]

114. z moich ręku — daw. Ms. liczby podwójnej, dziś: z moich rąk. [przypis edytorski]

115. zeszedł był — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub niezrealizowaną możliwość; dziś: zeszedł. [przypis edytorski]

116. niktże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nikt. [przypis edytorski]

117. graf — tytuł szlachecki, odpowiednik polskiego hrabiego. [przypis edytorski]

118. mosan a. mospan (daw.) — mości pan; poufały tytuł grzecznościowy. [przypis edytorski]

119. cyrulik — fryzjer wykonujący również proste zabiegi medyczne. [przypis edytorski]

120. wać — skrót od: wasza miłość. [przypis edytorski]

121. grzędziel a. grządziel — długa, czworoboczna część pługa, do której przymocowany jest korpus roboczy. [przypis edytorski]

122. wściórności, częściej: wciórności (gw.) — przekleństwo: diabli! [przypis edytorski]

123. Tryton (mit. gr., mit. rzym.) — bóstwo morskie, syn i herold Posejdona (w mit. rzym. Neptuna); przedstawiany jako postać o ludzkim tułowiu i rybim ogonie, z wielką muszlą (konchą), w którą dął, uspokajając lub wzburzając fale; czasem uznawany za ojca trytonów, podobnych sobie istot morskich. [przypis edytorski]

124. bakalarski — właściwy bakałarzom; bakałarz: średniowieczny uczony niższego stopnia. [przypis edytorski]

125. Arystofanes (ok. 445–ok. 385 p.n.e.) — grecki komediopisarz, najwybitniejszy z twórców komedii staroattyckiej. [przypis edytorski]

126. gotowo (daw., gw.) — gotowe. [przypis edytorski]

127. waszeć (daw.) — skrócona forma grzecznościowa: waszmość, tzn. wasza mość, wasza miłość. [przypis edytorski]

128. Boreasz (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru północnego, zimnego, porywistego i srogiego. [przypis edytorski]

129. ordynek (z niem. Ordnung) — porządek, szyk. [przypis edytorski]

130. Pyram i Tysbe — w Przemianach Owidiusza byli parą kochanków, pochodzących ze zwaśnionych rodów z Babilonii. Tysbe, która przyszła pierwsza na umówione spotkanie, zobaczyła lwa i uciekła, gubiąc przy tym szal. Pyram, widząc poszarpany szal i sądząc, że Tysbe zginęła, popełnił samobójstwo. Gdy Tysbe odkryła jego ciało, również odebrała sobie życie. Ich historia znalazła odbicie m.in. w dramacie Pyram i Tysbe (1621) fr. dramaturga Théophile’a de Viau. [przypis edytorski]

131. podwoje — dwuskrzydłowe drzwi, z reguły odznaczające się rozmiarem i ozdobnością. [przypis edytorski]

132. niezasromion (daw.) — niezasromiony, niezawstydzony. [przypis edytorski]

133. by (daw.) — tu: niby, jakby, jak. [przypis edytorski]

134. gipiura — elegancka koronka o dużych oczkach i wypukłym wzorze. [przypis edytorski]

135. gnuśny — leniwy, niechętny działaniu. [przypis edytorski]

136. sztyczek — zdrobn. od sztych: pchnięcie bronią białą. [przypis edytorski]

137. wydawać lekcję (daw.) — odpowiadać, recytować przed kimś zadany materiał lekcyjny. [przypis edytorski]

138. tedy (daw.) — więc, zatem. [przypis edytorski]

139. Ballada tedy z trzech się zwrotek składa, każda po osiem wierszy... — Mimo ścisłości do której dążył, musiał tutaj tłumacz z powodu nadzwyczajnych technicznych trudności odbiec od pierwowzoru, zachowując jednak ogólny tok myśli i formę balladzie właściwą, o co, zdaniem jego, jako o ważny szczegół kolorytowy głównie chodziło. [przypis tłumacza]

140. słonić (daw.) — dziś: osłaniać, zakrywać. [przypis edytorski]

141. bies — zły duch, diabeł. [przypis edytorski]

142. parada — w szermierce: odparcie ciosu. [przypis edytorski]

143. sztrych (daw., z niem.) — linia, kreska. [przypis edytorski]

144. prima, tercja — nazwy pozycji w szermierce. [przypis edytorski]

145. d’Artagnan — główny bohater cyklu powieści Aleksandra Dumasa, Gaskończyk, muszkieter króla Ludwika XIII i Ludwika XIV; wzorowany na historycznej postaci Charlesa de Batz-Castelmore hrabiego d’Artagnan (1611–1673). [przypis edytorski]

146. Sic transit!... (łac.) — początek sentencji: Sic transit gloria mundi: Tak przemija chwała świata. [przypis edytorski]

147. lafa (daw.) — pensja; żołd. [przypis edytorski]

148. wety (daw.) — deser. [przypis edytorski]

149. zaliż (daw.) — czyż. [przypis edytorski]

150. Czym (...) naraził — inaczej: czy naraziłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

151. manowiec — bezdroże. [przypis edytorski]

152. laufer (z niem.) — goniec. [przypis edytorski]

153. hazard (daw.) — niebezpieczeństwo, ryzyko. [przypis edytorski]

154. gwoli (daw.) — dla, z powodu, w celu. [przypis edytorski]

155. Amor (mit. rzym.) — bóg i uosobienie miłości. [przypis edytorski]

156. Afrodyta (mit. gr.) — bogini miłości; narodziła się z piany morskiej u wybrzeży Cypru, często była przedstawiana jako wyłaniająca się z wielkiej muszli (konchy). [przypis edytorski]

157. Dyjana (mit. rzym.) — dziś: Diana, dziewicza bogini łowów i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

158. Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.) — ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego; była kochanką Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), rzymskiego polityka i wodza, który dążył do przejęcia w Rzymie władzy absolutnej. [przypis edytorski]

159. mamże — konstrukcja