Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

jako potem ona

Sama beła od srogiej miłości zraniona,

Jako ogniem tak barzo gorącem pałała,

Że miejsca samej sobie już nie najdowała;

120

Jako nie dbając, że się zacnie urodziła

I że namocnjejszego króla córką była

Z królów wschodnich, zagrzana miłością szaloną,

Chudemu się drabowi uczyniła żoną.

Tem skończył historyą, że wyszedł na progi

I zawoławszy, kazał przynieść klejnot drogi,

Który mu Angelika, nagradzając wczasy

W jego ubogiem domu, dała w one czasy.

121

Siekierą był on koniec pasterzowej mowy,

Która mu właśnie szyję odcięła od głowy,

Skoro się nad niem sroga miłość napastwiła

I tak się go ciężkiemi razami nabiła.

Chce w sobie żal utaić, ale nie pomoże,

Tak się sili, że gwałtem strzymać go nie może;

Przez wzdychanie z ust, przez łzy z oczu, choć go dusi

Wypuścić go, rad nierad, nieszczęśliwy musi.

122

A kiedy mógł popuścić wodze swej żałości,

Zostawszy jeden tylko sam na osobności,

Z oczu zaczerwieniąłych, wziąwszy twarz na rękę,

Puszcza na dół na piersi niewstrąconą rzekę.

Przewraca się a stęka, na miejscu nie może

Leżeć i w częste koła zwiedza wszytko łoże;

Ale je tak najduje twarde i kolące,

Jako kamienie, jako pokrzywy gorące.

123

Kiedy tak cierpiał one tęsknicę i cknienia1386,

Przyszło mu jakoś na myśl, że okrom wątpienia

Na tem łóżku, na którem leżał, z swem sypiała

Gamratem1387, gdy tam dziewka niewdzięczna mieszkała.

Tak mu zarazem brzydkie i zmierzłe zostaje

I tak się z niego prędko porywa i wstaje,

Jako prędko Jcosiarz, co na sen zawrze oczy,

Widząc węża na trawie podle siebie, skoczy.

124

W takiej ma nienawiści on dom, ono łoże

I pasterza samego, że wytrwać nie może

Dotąd, ażby wszedł księżyc, lub ażby ubrany

W światło Febus dzień przyniósł albo świt rumiany;

Oblecze się we zbroję i konia wywiedzie

I do lasa w gęstwinę co nawiętszą jedzie,

I jeśli kogo niemasz, w koło się obziera

I strasznym wyciem bramę żalowi otwiera.

125

I kiedy słońce świeci i kiedy się kryje

W oceanie, ustawnie woła, krzyczy, wyje;

Strzeże się i miast i wsi i na miejsca bieży

Nieludne i na ziemi i pod niebem leży

I sam się sobie często niezmiernie dziwuje,

Jako mu się tak wiele łez w oczu najduje,

Jako tak często wzdychać może i tak w onem

Z sobą samem rozmawia płaczu niewściągnionem:

126

»Nie są to już więcej łzy, które z podziwieniem

»Leję z oczu ustawnie tak żywem strumieniem.

»Tak wielkiemu żalowi łzy nie wydołały

»I ledwie w połowicy beł, gdy ciec przestały:

»Wilgotność to żywotnia, ogniem wypędzona,

»Drogą, która do oczu wiedzie, wypuszczona,

»Ucieka, której leją tak wielki dostatek,

»Że mi żałość i żywot weźmie na ostatek.

127

»Wzdychania, które w onych mękach znać dawają,

»Nie są pewnie wzdychania; nigdy nie bywają.

»Takie wzdychania, bo te na czasy próżnują:

»Mnie ustawicznie moje męki prześladują.

»Miłość to ten wiatr czyni, która mię ogniami

»Pali, które rozżarza, machając skrzydłami.

»Twój to cud, o miłości, że choć mię tak palisz

»I w ogniu zawsze trzymasz, nigdy mię nie spalisz.

128

»Nie jestem tem, czem się zdam z twarzy: już nieżywy,

»Już dawno jest pod ziemią Orland nieszczęśliwy;

»Jego go niewdzięcznica, która go zdradziła,

»Nie strzymawszy mu wiary, okrutnie zabiła.

»Jam jest tylko jego duch, ale rozdzielony

»Od niego, ustawicznie w tem piekle męczony

»Przy jego cieniu, który sam został na świecie,

»Przykład wam, co w miłości nadzieję kładziecie«.

129

Całą noc grabia błądził tam i sam po lesie,

Aż jednem razem zły go los jego przyniesie,

Kiedy się rozdniewało tam, gdzie beła jama,

W której przykre wydrożył Medor epigrama1388.

Krzywda ta, która w skale wrysowana była,

Tak go boli i tak go srodze zapaliła,

Żeby się beł na żądzą inszą wtem nie zdobył

Krom gniewu a wściekłości, a wtem szable dobył,

130

Posiekł pisma, porąbał krzywdy pełne skały

Tak, że pod niebo małe kamienie leciały.

Nieszczęśliwa jaskinia, miejsca nieszczęśliwe,

Które miały na sobie napisy dotkliwe,

Już wiecznie nie użyczą trzodzie swoich cieniów

I pasterzom na ulgę słonecznych promieniów;

I źrzódło, że tak jasne beło, nie pomogło

I bezpieczne od gniewu jego być nie mogło.

131

Czego jeno mógł dostać, trawy, ziemie, kłody,

Gałęzie i kamienie ciskał w piękne wody

I zmącił je ode dna, że były nieczyste,

I plugawe, bywszy tak przedtem przeźrzoczyste.

Nakoniec spracowany, kiedy go już siły

Wszytkie, wielką zwątlone pracą, opuściły

I więcej się z wściekłością jego nie zgadzały,

Padł na ziemię i leżał w znak, zapamiętały.

132

Padł na ziemię, jakom rzekł, i w znak się wywróciły

Nie mówi nic, tylko wzrok ku niebu obrócił;

Tak nie jedząc i nie śpiąc, trzy dni i trzy nocy

Leżał, nie dając zmysłom zemdlonem pomocy.

I tak go ona żałość niezmierna trapiła,

Że go nawet rozumu wszytkiego zbawiła;

Czwartego dnia od wielkiej wściekłości porwany,

Rozdarł zbroję na sobie, z zmysłów już obrany.

133

Daleko wielka tarcza, dalej hełm i przedni,

Dalej jeszcze na ziemi blach1389 leży pośledni1390;

Porozciskał i zbroję i wszytko oręże1391,

To w trawę, to na rolą, to między gałęzie.

Potem na sobie zdrapał wszytkie spodnie szaty

Inagie piersi i brzuch ukazał kosmaty

I wpadł w takie szaleństwo, że — ktoby to pisał,

Co czynił! — straszliwszego nikt nigdy nie słyszał.

134

W taką wściekłość, w szaleństwo tak niewymówione

Wpadł, że mu wszytkie zmysły zostały zaćmione;

Jeszcze dobrze, że szable nie wziął, bo co wiedzieć,

Czegoby beł nie zrobił; acz, mamli powiedzieć,

Co jest, nic mu nie beło po niej do cudownej

Jego mocy i siły jego niewymownej.

Ukazał to tam zaraz, gdy jednem trząśnieniem

Wyrwał z ziemie wysoką sosnę i z korzeniem.

135

Wyrwał i inszych kilka tak, jakoby krzaki

Jakie beły albo kopr albo anyż jaki;

Toż uczynił niezłomnem dębom i jesionom

I bukom i topolom i świerkom i klonom.

Jako ptasznik rwie zielsko, pokrzywy, konopie,

Kiedy pole uprząta na sieć przy wąkopie1392

Lub przy chróście, tak właśnie on czynił z wielkiemi

Drzewami, ogromnemi i wystarzałemi.

136

Wieśniacy porzuciwszy w polu swe roboty

I pasterze swe trzody, tam, gdzie wielkie grzmoty

I huk niewymówiony z daleka słyszeli,

Stąd i zowąd krokami wielkiemi bieżeli. —

Ale iżem przedłużył i barzo się boję,

Abym się nie uprzykrzył komu, niech tu stoję;

O tem jego szaleństwie ostatek zostawię

Na drugą pieśń, a teraz niechaj was nie bawię.

Koniec pieśni dwudziestej trzeciej.

XXIV. Pieśń dwudziesta czwarta Argument

Zerbin Odorykowi złemu jego winę

Odpuszcza, za pokutę dawszy mu Gabrynę;

Potem chcąc bronić szable Orlanda mężnego,

Ginie, zabity ręką króla tatarskiego;

Izabella go płacze. Pojedynek zwodzą

Mandrykard i Rodomont, potem się rozchodzą,

Aby Agramantowi prędko pomoc dali,

Którego już w obozie naszy dobywali.

Allegorye

W tej dwudziestej czwartej pieśni w Zerbinie, który się z Mandryardem bije i nakoniec zabity zostawa, jako na wielu inszych miejscach w tej książce, chce autor ukazać ludziom chrześcijańskiem zły i niepobożny zwyczaj pozwolenia wolnego placu do pojedynku dlatego, aby się mogło przezeń poznać, kto ma sprawiedliwą, a kto niesprawiedliwą, gdyż to nie jest nic inszego, jeno upojnie przez tak zły śrzodek kusić Boga, który wielekroć z przyczyn od nas niepojętych dopuszcza na dobrych, że się jem źle dzieje i że niewinnie cierpią, choć się strzegą, wszelakiego niebezpieczeństwa, nie tak, jako owi czynią, którzy alba ze złości albo z hardości albo z próżnej chwały albo z jakiej złej inszej dyspozycyej dobrowolnie wdawają się w jawne niebezpieczeństwa pojedynków.

1. Skład pierwszy

Kto wpadnie w lep miłości, niech wyrwie co pręcej

Skrzydła i niech się strzeże, by w niem nie lgnął więcej;

Bo według mądrych ludzi — jakoż podobieństwo —

Miłość każda jest jawnie wyraźne szaleństwo;

I choć nie każdy z mózgu oszaleje taki,

Jako Orland, musi mieć szaleństwa znak jaki.

Aza to nie szaleństwo, kiedy dla drugiego

Ginę i w niwecz siebie obracam samego?

To szaleństwo jednoż jest, co wam rozum bierze,

Chocia ma różne skutki i nie w jednej mierze

Zawsze stoi, i jest tak, jak las wielki, kędy

Kto się trafi, pomylić i wpaść musi w błędy,

Ten z owę, ten z tę stronę z drogi ustępuje;

Tem zamknę, że kto sobie miłość tak smakuje,

Że się w niej i starzeje, nie rzekę, obucha,

Ale godzien przynamniej kluzy1393 i łańcucha.

Ale mi rzecze który: »Czemu nas strofujesz

Z tego grzechu, a sam się inaczej sprawujesz?«

Tak powiadam, że i ja widzę swe błazeństwo,

Kiedy mię na jaki czas opuści szaleństwo,

I staram się i tuszę, że tej prędko zbędę

Choroby i na pierwszy rozum się zdobędę;

Ale ten wrzód tak prędko nie schodzi, bo ciało

Już się prawie do samych kości zepsowało.

Jużeście to słyszeli, jako nieszczęśliwy

Grabia zmysłów pozbywszy, wielkie czynił dziwy,

Jako zbroję i szaty, które miał na sobie

I szablę porozciskał różnie1394 w onej dobie,

Jako jesiony, sośnie1395, dęby powyrywał,

Jako na grzmot, który się daleko ożywał,

Dziwować się pasterze przybiegli strwożeni,

Od złej gwiazdy albo swych grzechów pociągnieni.

A widząc wielkie drzewa, z korzeńmi wyrwane,

I siły u szaleńca niewypowiedziane,

Uciekać chcą, jeno że nie wiedzą, gdzie, sami,

Jako się trafia zdjętem nagłemi strachami.

Ujźrzawszy je szaleniec, z miejsca się porywa

Wielkiem pędem i głowę jednemu urywa,

Tak, żeby drugi trudniej urwał niewątpliwie

Lub jabłko na jabłoni lub śliwę na śliwie.

I za nogę wziął trupa onego bez głowy

I miał go za buławę szaleniec surowy;

Drugiem dwiema wyprawił na oczy sen wieczny,

Z którego się nie ockną aż w dzień ostateczny.

Inszy wszyscy, co mieli na bieg prędsze nogi,

Uciekali tam i sam pędem w różne drogi.

Bieżałby beł za niemi jeszcze dalej śladem,

Jeno że się obrócił i udał się zadem.

Oracze mając przykład świeży przed oczami,

Zostawują swe pługi i radła z bronami,

Na kościoły, na domy śpiesznie uciekają,

Kiedy widzą, że drzewa mało pomagają,

I patrzają z wysoka, jako mocną pięścią,

Paznokciami, zębami częścią woły, częścią

Konie tłucze i kąsa i musi być przedniem

Zawodnikiem1396 koń, który może uciec przed niem.

Widzieć było i słyszeć, jako do gromady

Bieżały wsi przyległe i bliższe osady;

Rozlega się wszędzie dźwięk rogów, trąb drzewianych1397,

Ale najbarziej słyszeć głos dzwonów śpiżanych1398.

Tysiącami jedni z gór na dół z koszturami,

Z siekierami, z kosami krzywemi, z rożnami,

Drudzy z dolin na górę biegli w onej chwili,

Aby na szalonego razem uderzyli.

Jako kiedy na słonem brzegu w niepogodę

Rusza Auster podległą niepokojom wodę,

Pierwsza zda się, że tylko igra i żartuje,

Druga się już, niż pierwsza, więtszą ukazuje,

Trzecia więtszą, niż druga, i dalej zasiąga,

I więcej się po piasku leje i rozciąga:

Tak się właśnie na on czas tłuszcza pomnażała,

Która z gór na Orlanda i z dolin bieżała.

Dwadzieścia ich zadławił, co naprzód przypadli

Bez sprawy, bez porządku i w ręce mu wpadli;

A to jem pokazało jawnie, że z daleka

Lepiej od szalonego stać było człowieka.

Nie mogli mu zaszkodzić nic a nic, bo ciało

Orlandowe mieczów się i ran nie bojało1399

Dla łaski, którą mu dał Stworzyciel z tej miary,

Aby lepiej mógł bronić Jego świętej wiary.

By beł mógł Orland umrzeć, chłopstwo, co nań biło,

Niewątpliwa, żeby go tam było zabiło;

Ale go wieczne nieba tak udarowały,

Że bez zbroje, bez broni, mógł być zawżdy śmiały.

Już też tłum ustępował i na zad uchodził,

Widząc, że mu żaden sztych, żaden raz nie szkodził;

On też, kiedy się wszyscy rozbiegli, powrócił

Od chłopstwa i do wsi się co bliższej obrócił.

We wsi niemasz nikogo: i wielcy i mali,

Ujęci wielkiem strachem, precz pouciekali.

Było tam dosyć potraw podłych i niedrogich,

Jako to u pasterzów i chłopków ubogich;

Tam żołędzia od chleba nie rozeznywając

I żołądek tak dawno wypróżniony mając,

W tem, co zastał surowe lub było warzone,

Utopił zaraz ręce i zęby zgłodzone.

Stamtąd błądząc po onem okolicznem kraju,

Gonił ludzie i zwierze różnego rodzaju;

Nieraz w biegu na lesie jelenia dotrzymał,

Nieraz lub sarnę lubo zająca poimał;

Nieraz się z niedźwiedziami i wieprzmi dzikiemi

Mocował i gołą je ręką kładł na ziemi

I ich mięsem i siercią brzuch osurowiały1400

Napełnił i żołądek posilił zgłodniały.

Tak po wszytkiej Francyej nie zahamowany

Biegał, aż na jeden most trafił, zbudowany

Przy jednej wielkiej wieży, która zbyt wysoka

Beła; pod mostem rzeka płynęła głęboka,

Rzeka, co oba brzegi miała z twardej skały

Przykre i niedostępne — ale na czas mały

Grabię Orlanda w jego szaleństwie zostawię,

A królewicem szockiem teraz się zabawię.

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz