Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖
Krótki opis książki:
Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…
Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?
Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.
Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Ludovico Ariosto
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto
czynił, że objawił
Mężobójcę, i zaraz piechotę wyprawił,
Która szedszy do miasta, wszytko pobudziła
Pospólstwo i gospodę wkoło obstąpiła.
Tak Zerbin nieszczęśliwy, który spał, bezpieczny,
I tej krzywdy nie czekał, był na ostateczny
Upadek od bezbożnej niewiasty podany,
W prierwospy1364 od Andzelma grabie poimany.
51
Onej nocy do ciemnej wieże beł wsadzony
I w łańcuchu i w pęcie aż na dno spuszczony.
Jeszcze beło nie weszło słońce, kiedy krzywy
Na zamku wyrok stanął i niesprawiedliwy,
Aby na temże miejscu, gdzie beł wykonany
Zły uczynek, Zerbin beł rano ćwiertowany;
Inszego też opytu1365 o tem nie czynili:
Dosyć było, że tak pan i wszyscy wierzyli.
52
Nazajutrz, skoro światu pełne mokrej rosy
Ukazała jutrzenka swoje złote włosy,
Wszyscy wyszli, »Niech umrze! niech umrze!« wołając,
Za grzech cudzy niewinnie Zerbinowi łając.
Pospólstwo się do kupy z różnych stron schodziło,
Aby z miasta złoczyńcę w pole prowadziło,
Bez sprawy, bez porządku; Zerbin beł wsadzony
Na małego podjezdka i w pole wiedziony.
53
Ale Bóg, który często niewinnych ratuje
I tych, co mu dufają, w przygodzie pilnuje,
Już mu był tak potężne zgotował obrony,
Że onego dnia pewnie nie miał być stracony.
Trafił się tam cny Orland, który niewinnemu
Królewicowi przyniósł ratunek szockiemu;
Orland widzi moc ludzi, którzy się skupili
I smętnego rycerza na śmierć prowadzili.
54
Miał z sobą Izabellę piękną w onem czesie,
Którą z trafunku nalazł niedawno na lesie,
Córkę króla Galega1366, od zbójców dostaną
I chwilę u nich w ciemnej jaskiniej chowaną
Potem, jako rozbity okręt zostawiła,
Kiedy go niepogoda morska utopiła,
Samę jednak Bóg dziwnie od śmierci uchował,
Którą barziej, niż duszę swą, Zerbin miłował.
55
Odtąd, jako od zbójców wyzwolona była,
W towarzystwie z Orlandem ustawnie jeździła;
A w on czas, kiedy on lud tak wielki widziała,
Co to było, Orlanda strwożona pytała.
On powiedział: »Ja nie wiem«. Potem ją zostawił
Na górze, a sam się wskok w równinę wyprawił
I ujźrzawszy Zerbina, z pierwszego wejźrzenia
Osądził, że beł rycerz godny poważenia.
56
Przystąpiwszy pyta go, dla której przyczyny
I gdzie go one gęste prowadziły gminy.
On od ziemie podniósszy pochyloną głowę
Tak, że mógł dobrze słyszeć Orlandowę mowę,
Wszytkę prawdę powiadał, jako się toczyła,
Tak dobrze, tak wyraźnie, że to jawna była
Orlandowi z jego słów, że nie beł nic krzywy
I niewinnie miał umrzeć rycerz nieszczęśliwy.
57
Ale skoro usłyszał, że go na noclegu
To potkało u grabie z Wysokiego Brzegu,
Tem beł tego pewniejszy, bo od nieprawego
Trudno się beło czego spodziewać inszego.
Do tego nieprzyjaciel beł jeden drugiemu,
A to dla nienawiści i kwoli dawnemu
I niepojednanemu zaciągowi1367, który
Beł między krwią z Magance, a krwią z Jasnej Góry.
58
»Rozwiążcie go — zawoła surowemi fuki —
»Albo was pozabijam« — Orland na hajduki.
Jeden, co chciał być śmielszy miedzy niemi, rzecze:
»Niechaj wiem, kto to taki, co tak dobrze siecze?
»A źlećby to tak fukać, kiedyby z szczerego
»Ognia beł, a my z słomy lub wosku miękkiego«.
I biegł z dobytą bronią przeciw francuskiemu
Rycerzowi; on składa drzewo przeciw niemu.
59
Zbroja, którą beł odjął w nocy Zerbinowi
I którą na się włożył, żadnej profosowi1368
Obrony, żadnej w on czas nie dała pomocy
Przeciw onej tak wielkiej Orlandowej mocy.
Hełmuć wprawdzie nie przebił, bo był doświadczony,
Uderzył go w policzek grotem z prawej strony;
Ale tak beł ciężki raz, takie uderzenie,
Że zdechł zaraz i poszedł miedzy blade cienie.
60
W jednem biegu i drzewa nie wyjmując z toku,
Drugiemu, co za pierwszem stał na kilku kroku,
Przebił piersi na wylot. Wtem drzewo porzuca,
A wiernej Duryndanie ostatek porucza;
Temu głowę do czysta, jak trzeba, ucina,
A temu ją na poły dzieli i rozcina.
Wielom przeciął gardziele, tak że ich zostało
Sto zabitych; co żywo potem uciekało.
61
Już ich zabił trzecią część, a ostatek goni,
Siecze, kole, dziurawi; żaden się nie broni:
Wszyscy, aby wolniejszy i lżejszy zostali,
Hełmy, tarcze, puklerze, spisy1369 porzucali.
Jedni w długą1370, a drudzy poprzek uciekają,
Ci się w dołach, ci w lesie, ci po chróstach tają.
Tak się niemiłosiernie Orland w on dzień stawił,
Że, by mógł, jednegoby żywo nie zostawił.
62
Ośmdziesiąt ich — bo właśnie tak najdzie w Turpinie,
Kto czyta jego księgę — namniej ze sta ginie.
Nakoniec się obrócił po onem pogromie,
Gdzie serce Zerbinowi drżało niewidomie.
Jako mu beł rad Zerbin, by nie wiem jakiemi,
Ja tego nie wyrażę rymami mojemi;
Padłby beł przed niem krzyżem rycerz zawołany,
Ale i na koniu beł i beł skrępowany.
63
Rozwiązał go szlachetny grabia w onem czasie
I pomagał mu zbroję co prędzej wziąć na się,
Odjętą ceklarzowi1371 dopiero starszemu,
W którą się beł ustroił ku swojemu złemu.
Tem czasem Izabella na dół się spuszczała,
Co beła sama jedna na górze została,
A teraz, skoro bitwy koniec obaczyła,
Spiesząc się, swe piękności z sobą przynosiła.
64
Skoro Zerbin obaczył z blizka twarz nadobną
Pięknej dziewki, rumianej jutrzence podobną,
Której już beł opłakał tak, jako zginionej,
Jako mu sprawę dano, w morzu utopionej,
Tak, jakoby mu lodu w piersi nakładziono,
Drży od wielkiego zimna; ale zimno ono
Prędko beło w gorący ogień odmienione,
Którem mu serce beło nagle rozpalone.
65
By się beł na Orlanda nie oglądał, pewnie
Nie wytrwałby beł zaraz nadobnej królewnie
I obłapiłby ją beł; ale się hamuje,
Bo rozumie, że także Orland ją miłuje.
Krótkie było wesele i jego radości;
Idzie z męki na mękę, z żałości w żałości,
Ciężej mu, że jest w cudzych ręku, bez pochyby,
Niż gdy słyszał, kiedy ją zjadły głodne ryby.
66
Na więtszy żal w ręku ją u tego zastawa,
Któremu on tak wiele powinien zostawa;
Wziąć mu ją nie przystało ani się godziło,
I kto wie, jakoby się to dzieło zdarzyło.
Mniema, żeby to beł grzech sprosny i szkarady1372
Dać sobie wziąć tę zdobycz bez boju bez zwady,
A on tak jest powinien grabi, że nic z drogi
Nie uczyni1373, kiedy mu da szyję pod nogi.
67
Stamtąd dalej jachali cicho i w milczeniu
I stanęli przy jednem przejźrzystym strumieniu.
Zdjął sobie z głowy szyszak Orland utrudzony,
Toż i Zerbin uczynił, od niego proszony.
Skoro w twarz Izabella znajomą wejźrzała,
Z wielkiej radości zbladła i nagle zmartwiała;
Potem się zstaje, jak kwiat śliczny, umoczony
W niepogodę, od słońca z rosy osuszony.
68
Bez względu się żadnego do niego porwała
I u szyje mu wisząc, mocno go ściskała;
Słowa ani przemówi, tylko co na ono
Nagłe poznanie łzami twarz leje i łono.
Orland się ich wzajemnem żądzom przypatruje
Ani inszych dowodów więtszych potrzebuje,
Bo ognie ich miłości jawnie znać dawały,
Że to nie beł nikt inszy, jeno Zerbin śmiały.
69
Skoro się Izabella na słowo zdobyła,
Jeszcze z łez nie oschnąwszy, Orlanda chwaliła,
Jako się z nią obchodził, jako jej ratował
Od śmierci i jako się jej potem zachował.
Zerbin, co Izabellę piękną z swem żywotem
Na jednej szali trzymał, zdumiał się, a potem
Uklęknął na kolana i grabi dziękował,
Że mu dwa jednem razem żywoty darował.
70
Dłużejby się bawili beli dziękowaniem
I wzajemnem przyjaźni swej ofiarowaniem,
By beli nie słyszeli huku w onem czesie,
Który się jem ożywał głośno w blizkiem lesie.
Porwali się do koni i hełmy włożyli
Na głowy, które beli dopiero odkryli;
Ledwie siodeł dopadli, kiedy jadącego
Z lasu ujźrzeli z panną rycerza jednego.
71
Mandrykardem się własnem imieniem mianował,
Który Orlanda wszędzie szukał i szlakował,
Chcąc się zemścić koniecznie króla Manilanda
I Aldzierda, zabitych od grabie Orlanda.
Acz dobrze w tem gonieniu potem beł leniwszy,
Gdy piękną Doralikę otrzymał, pobiwszy
Ułomkiem jesionowem jej ludzi tak siła
Wszytkich zbrojnych: tak dzielność wielka jego była.
72
Mandrykard w one czasy ani myślił o tem,
Aby to miał być Orland; ale poznał potem
Że beł jeden z rycerzów błędnych, co wędrują
Po świecie i siły swej i szczęścia próbują.
Na Zerbina mniej patrzał poganin surowy,
Ale grabię obejźrzał od stopy do głowy,
Potem przypatrzywszy się każdemu znakowi,
»Tyś to, którego szukam!« rzecze Orlandowi.
73
»Już to dziesięć dni wyszło, jako cię szlakuję,
»Jako cię i tam i sam szukam i pilnuję,
»Pobudzony twą sławą, która się rozniosła
»O tobie i obozu pod Paryżem doszła,
»Że jeden tylko uszedł w niedawnej potrzebie
»Z tysiąca, którzy beli zabici od ciebie,
»Żeś na głowę lud wszytek z Norycyej pobił
»I ludzie z Tremeseny i cudaś porobił.
74
»Puściłem się za tobą zaraz onej doby,
»Abym się z tobą spatrzył1374 i znał cię z osoby,
»l wiem, żeś to ty właśnie: znaki cię wydają
»Na zbroi, które wszytkie na cię się zgadzają.
»I choćbyś nie miał znaków, choćbyś się, przebrany,
»Utaić chciał między stem, abyś beł nieznany,