Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

nigdy nie zwłóczyć przyłożył;

I tak porwawszy wodze125, konia dosiadł w skoku

I czekał pogotowiu, mając drzewo w toku.

A wtem mu się ukazał, gdzie beł wąwóz ciasny,

Ile mógł znać z postawy, jakiś rycerz straszny;

Szata na niem białością mogła zrównać z śniegiem,

Kita także u hełmu, a biegł wielkiem biegiem.

Sakrypant, że tamtędy tak nie na czas jechał,

Że dla niego rad nierad swych rzeczy zaniechał

I że mu przerwał onę przedsięwziętą sprawę,

Krzywo patrzy i srogą czyni mu postawę.

Wyzywa go, gdy bliżej nadjechał, i woła,

Rozumiejąc, że jego sile ów nie zdoła

I że go z konia zbije. Tamten też rozumie,

Że tak wiele w tem dziele, jako i ów umie,

I jego one fuki126 w poły ucinając,

Kopią w tok127 włożywszy i już ją składając,

Zwarł konia ostrogami; i tak w onej dobie

Biegli z wielkiem zapędem oba przeciw sobie.

Nigdy z więtszą srogością rozgniewani bycy

Przy pięknej, ulubionej swojej jałowicy

Nie tłuką się, wzajem się nie bodą rogami.

Oba sobie paiże128 przebili grotami;

Z tak srogiego potkania góry i doliny

I lasy gęste drżały, pola i niziny.

Jeszcze dobrze, że zbroje mieli doskonałe,

Że wżdy piersi za niemi zostały jem całe.

Nie krzywo oba konie bieżały pod niemi:

Uderzyli się we łby razami ciężkiemi;

Sakrypantow żywotni129, chocia trzymał o tem,

Że nie miał w swojej stajniej lepszego, zdechł potem.

Padł i drugi, ale był godniejszy obroku,

Bo powstał, skoro poczuł ostrogi u boku;

A tamten rozciągniony, przywaliwszy pana,

Został zdechły bez dusze i ściągnął kolana.

Nieznany rycerz, który na koniu się został,

Rozumiejąc, że dosyć sławy wziął i dostał,

Gdy jego nieprzyjaciel na ziemi już leżał,

Zbitego bohatyra zarazem odbieżał;

I nie chcąc już dalej z niem nic poczynać więcej,

Nie zastanawiając się, biegł w długą130 co pręcej,

I nim przyjdzie do siebie poganin po chwili,

Tem on będzie albo wpół, albo w dobrej mili.

Jako więc pracowity oracz wylękniony,

W niepogodę piorunem srogiem ogłuszony,

Kiedy już trzaskawica131 i on grom ustawa,

Podle wołów zabitych z wielkiem żalem wstawa,

Dąb, który się wysokiem swem gałęziem132 zdobił,

Widzi bez pierwszej krasy, grom je z niego obił:

Taki beł król cyrkaski i tak pełen trwogi,

Kiedy przy Angelice powstawał na nogi.

Stęka ciężko nie z bolu kości nadtłuczonej,

Albo nogi lub ręki której nawinionej,

Ale ze wstydu, bo się barziej — wiedzcie o tem —

Nie wstydził przez wszytek wiek i przedtem i potem;

Bo krom, że na to, kiedy konia zbył, patrzała,

Z pod niego go kochana jego ratowała.

Trudnoby się był na nim kto dopytał słowa,

By była nie łagodna królewnina mowa:

»Nie masz się czego wstydzić: nie twoja to wina,

»Cny królu! Z konia złego wszytka jest przyczyna,

»Którego lepiej było wprządz w wóz, niż go chować

»Do boju, kiedy tak miał w gonitwie szwankować.

»Aleć i on może się nie chlubić z wygranej,

»I owszem go rozumiem bliższem być przegranej;

»Bliższy pewnie przegranej on jest mojem zdaniem,

»Bo placu nie dotrzymał, a tyś dotąd na niem«.

Tak Angelika w on czas Sakrypanta cieszy:

A w tem kogoś obaczą, widzą, że się śpieszy,

Bo koniowi wypuszczał133, co jedno miał skoku;

Twarz miał smętną, bicz w ręku, a trąbkę u boku.

Kiedy nadjechał, pytał Sakrypanta: »Bracie!

»Proszę, powiedz mi, jeśliś potkał w białej szacie

»Z białą tarczą i z białą u szyszaka kitą

»Bohatyra jakiego, jadąc134 drogą bitą?«

Nie zataił Sakrypant i tak odpowiedział:

»Dopiero mię zbił z konia; ale abym wiedział,

»Kto mię z siodła wysadził, żem bił ziemię głową,

»Powiedz mi, kto to taki i jako go zową?

»Gościńcem prosto jedzie w tę stronę: mam za to,

»Że go prętko pościgniesz«. — On mu zasię na to:

»Powiem, lecz nie wiem, jakoć taka będzie miła

»Nowina: dziewica cię z konia wysadziła,

»Dziewica, na wszytek świat wsławiona z gładkości,

»Ale jeszcze daleko sławniejsza z dzielności,

»Z śmiałego serca. Ale azaż takich mało,

»Co ich toż od niej także, co ciebie potkało?

»Imię jej, jeśli wiedzieć pragniesz, Bradamanta135«.

Co rzekłszy, żałosnego odbiegł Sakrypanta.

Nie wie, co mówić, co ma czynić, zawstydzony,

Stroskany i na twarzy sromem zapalony.

Rozmyślając tam chwilę on przypadek sobie,

Bez skutku się frasował barzo w onej dobie;

A widząc, że go z konia zbiła białagłowa,

Przesiadł się na inszy koń, nie mówiąc i słowa,

A nowe go nieszczęście przecię srodze bodło.

W tem królewnę katajską wziął za się, za siodło,

Odłożywszy swe wczasy i swe krotofile

Na spokojniejsze miejsce i weselsze chwile.

Nie ujechali beli spełna dwu mil jeszcze,

Kiedy w lesie na jedno natrafili miejsce,

Gdzie wielki jakiś tenten136 i grzmot usłyszeli;

Ktoby beł, co go czynił, poznać nie umieli,

Ale stanąwszy trochę, obaczyli potem

Konia z bogatem rzędem i czapragiem złotem;

Skacze, jak sarn137, przez wody, przez błota, przez głogi,

Drzewa wali, uprząta to, co trudni drogi.

»Jeśli dobrze przed liściem i przed gałęziami

»Widzę — mówi królewna — Bajard to przed nami,

»Co z takiem pędem bieży i co sobie drogę

»Gwałtem przez lasy czyni; mylić się nie mogę:

»Ten jest pewnie, już ten jest, jużem go poznała.

»Wielką z niego dogodę138 wnet będziewa miała,

»Aboć mu kto powiedział o naszej potrzebie;

»Bo trudno ma jeden koń znieść i mnie i ciebie.

Zsiadł Sakrypant z swojego konia nie leniwy,

Zamyślając mu dopaść wodze albo grzywy;

Ale tak prętko Bajard nogami nań ciska,

Obróciwszy zad, że grom ledwie pręcej błyska.

Zabiłby go beł pewnie, by go beł uderzył

I dosiągł w ono miejsce, jako beł wymierzył;

Bo tak mocne kopyta, tak duże miał krzyże,

Żeby beł stłukł i górę, by z najtwardszej spiże139.

Potem do Angeliki sam, nie przymuszony,

Przystępuje łaskawy i upokorzony,

I jako pies, koło niej skoki wyprawuje,

Co się panu, kiedy się wraca skąd, raduje;

Znał ją Bajardi pomniał, kiedy go karmiła,

W Albrace140 i swą ręką obrok mu nosiła

W ten czas, kiedy się srodze w Rynaldzie kochała,

Którego zasię teraz tak nienawidziała.

Lewą ręką wodze141 mu królewna ujęła,

A prawą szyję głaskać i grzywę poczęła:

On się pod moc jej daje, że wszytko, co chciała,

Z niem tak, jako z barankiem sobie poczynała;

A wtem mężny Sakrypant, swój czas upatrzywszy,

Osiadł go i obrócił, żartko nań wskoczywszy.

Angelika też zatem zaraz się przesiadła

I nie za siodłem, ale w siedle już usiadła.

Potem obróciwszy się, z trafunku pieszego

Obaczyła, we zbroi następującego,

I spłonęła, niezmiernem ogniem przerażona,

Poznawszy, że to beł syn książęcia Amona.

Ten ją srodze miłuje, ta go nienawidzi,

Jako kaczka sokoła, tak go rada widzi;

Beł ten czas, kiedy się ją142 on brzydził, a ona

Srogiem ogniem dla niego była rozpalona.

Tego przyczyną były dwie pewne krynice

Od siebie niedaleko, przez wązkie granice,

U Ardenny143, co skutki w sobie miały dziwne,

Skutki różne i sobie we wszytkiem przeciwne:

Kto z jednej, gore srogą miłością, kto z wody

Drugiej pije, odmienia ognie w zimne lody.

Z jednej Rynald, z drugiej się królewna napiła:

Ten miłuje okrutnie, ta się jem144 brzydziła.

On dziwny napój, z jadem skrytem pomieszany,

Co w nienawiść obraca ogień pożądany,

Czyni, że Angelika, skoro obaczyła

Rynalda, pogodną twarz chmurą zasłoniła

I Sakrypanta prosi dla Boga żywego

Z smętną mową i twarzą, aby tam onego

Rycerza w tamtem miejscu tak długo nie czekał,

Ale aby z nią w stronę nadalej uciekał.

»I tak to słabo o mnie — mówi jej — trzymacie?

»Tak mię za nikczemnego i za tchórza macie,

»Że tak łatwie od tego macie mi być wzięci

»I że was nie obronię? Tak wam to z pamięci

»Już wyszło to, com czynił w Albrace145 odkrycie146?

»Już podobno i onej nocy nie pomnicie,

»Kiedym dla was sam a sam, a niedawno temu,

»Stanął przeciwko wojsku Agrykanowemu147? «

Nie mówi nic i nie wie, co czynić: niebogi

Już bardzo blizko Rynald, który okrzyk srogi

Czyni na Sakrypanta i grozi mu hardzie,

Obaczywszy, że jedzie na jego Bajardzie

I że z niem w towarzystwie królewna jechała,

Która mu taką mękę i ból zadawała —

Ale, co ci dwaj dalej między sobą mieli,

W drugiej pieśni odemnie będziecie wiedzieli.

Koniec pieśni pierwszej.

II. Pieśń wtóra Argument

Pustelnik zmyślonemi rozdziela larwami

Między dwiema srogi bój spółmiłośnikami.

Rynald się tam obraca, gdzie go miłość wiedzie,

Ale indziej, tam, gdzie mu cesarz każe, jedzie.

Bradamanta, szukając Rugiera swojego,

Pinabella148 najduje niesprawiedliwego,

Pinabella z Magance, od którego ręku

Mało nie ginie, ale wiesza się na sęku.

Alegorye

Przez wiarę, którą Rynald i Sakrypant dał zaraz fałszywem namowom ducha, od pustelnika posłanego, takie przez rozboje i tarcz uczarowaną starego Atlanta znaczy się w tej wtórej pieśni, jako i gdzieindziej w tej księdze, gwałt i oszukanie, których używają żądze te cielesne przeciwko rozumowi i cnocie człowieczej. W Pinabellu, który chce stracić białogłowę, która dla jego dobrego jedzie, znaczy się, te złe i niewdzięczne przyrodzenie nie zwycięży się żadnem dobrodziejstwem.

1. Skład pierwszy

O zła, niesprawiedliwa, bezecna miłości!

Przecz nasze żądze trzymasz tak rzadko w sforności?

Co masz stąd za pociechę, że się nie zgadzają

Dwie serca i że wole przeciwne miewają?

Nie każesz iść przez miałkie i przez jasne brody,

Ale mię pchasz w głąb na dno w pomącone wody;

Ciągniesz mię gwałtem od tej, co mię rada widzi,

A tę każesz miłować, co mię nienawidzi!

Twa to sprawa, że Rynald tak sobie smakuje

Angelikę i tak ją okrutnie miłuje,

Gdy się jem149 ona brzydzi; a gdy się kochała

Ona w niem, chęci po niem namniejszej nie znała.

Brzydził się ją150, jak wężem; atoli mu ona

Wzgarda jest nienagorzej od niej nagrodzona,

Bo go sobie tak barzo teraz obmierziła,

Żeby na śmierć, niżli nań, prędzej zezwoliła.

Rynald na Sakrypanta krzyknie w onej dobie:

»Zsiądź mi z konia, złodzieju! Nic ja darmo sobie

»Nie dam wziąć; weźmieli kto, na kupi151 utraci

»I dobrze mi to pewnie i drogo zapłaci.

»A nietylko chcę konia od ciebie własnego,

»Ale i tej tak pięknej panny, boś takiego

»Towarzystwa nie godzien; taki też łotrowi

»Koń się nigdy nie zejdzie, ani złodziejowi«.

»Łżesz, jako pies, abym ja miał być złodziej jaki

»Albo łotr, jako mówisz; sameś raczej taki,

»Jako od ludzi słyszę, jakom się dowiedział«.

— Z niemniejszem mu Sakrypant fukiem152 odpowiedział —

»Wnetże się to da widzieć, który z nas mocniejszy

»I który i tej panny i konia godniejszy.

»Co do panny, w tem z tobą nie rozumiem różno,

»Że tak pięknej na świecie drugiej szukać próżno«.

Jako więc pospolicie dwaj psi na przestrzeni,

Z różnych przyczyn wzajemnie z sobą powadzeni,

Pierwej na się z daleka warczą i szczekają,

A oczy się jem świecą i ogniem gorają,

Potem z najeżonemi na grzbietach sierciami

Ostremi, jako wściekli, sieką się zębami:

Tak w ten czas od słów i od uszczypliwej mowy

Szli do szabel Sakrypant i syn Amonowy,

Ten pieszo, ów na koniu. — Ale wy mniemacie,

Że miał konny przed pieszem? — I owszem tak macie,

Że nie mia! nic; trudniej daleko jeznemu

Przyszło czynić w tem boju, aniźli pieszemu.

Wiecież, czemu? — Ten koń miał dowcip przyrodzony

I nie chciał, aby jego pan bel obrażony.

Ani ręką, ani go może zbić ostrogą,

Aby jeden krok stąpił, gdzie chce jeździec, nogą.

Kiedy chciał w skok i w zawód, to mu się zasadził,

Choć mu ostrogi dobrze o boki zawadził;

Kiedy zaś lekkiem cwałem albo myślił kłusać,

Rozpierał się na miejscu i nie chciał się ruszać

I między nogi głowę kładł sobie z wierzganiem;

A nie mogąc mu odjąć uporu karaniem,

Prawą ręką na przedniem łęku wyniesiony,

Skoczył z niego Sakrypant żartko z lewej strony.

Kiedy już zbył król z Cyrkas konia w snadnem skoku

Tak dziwnego, było co widzieć, kiedy w kroku

Przeciw sobie rycerze tak wielcy stanęli

I strasznemi razami sięgać się poczęli,

Mieczmi gołemi siekąc jeden na drugiego

To z wierzchu, to ze spodu; u Wulkanowego

Ogniska Cyklopowie ognistemi młoty

Ledwie tak Jowiszowej pilnują roboty.

To pełne, to zmyślone i skąpe153 czynili

Sztychy; znać,

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz