R. U. R. - Karel Čapek (tygodnik ilustrowany biblioteka cyfrowa txt) 📖
Tajemniczo brzmiący tytuł fantastycznonaukowego dramatu czeskiego pisarza Karela Čapka z 1920 roku stanowi skrót od: Rossumovi Univerzální Roboti (tj. Roboty Uniwersalne Rossuma). Dzięki temu utworowi słowo „robot” weszło do powszechnego obiegu: w ciągu trzech pierwszych lat od publikacji sztuka została przetłumaczona na 30 języków i przyniosła autorowi międzynarodową sławę.
Dziś przy lekturze dzieła Čapka uderzające jest, że sztuka podejmuje nowoczesne i (nawet po stu latach) aktualne tematy: rewolucji społecznej, wyzwolenia od pracy najemnej oraz postępu naukowo-technicznego. Z drugiej strony zwraca uwagę osadzenie tych odważnie postawionych kwestii w bezpiecznym kontekście tradycji zarówno biblijnej, jak i mitologicznej (np. poprzez postać pięknej Heleny). Dodatkowy smaczek stanowią towarzyszące śmiałej wizji futurystycznej — rozczulająco staroświeckie szczegóły: papierowe księgi rachunkowe, gazety i dokumentacja badawcza, bez wsparcia tak oczywistej dziś pamięci cyfrowej.
- Autor: Karel Čapek
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «R. U. R. - Karel Čapek (tygodnik ilustrowany biblioteka cyfrowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Karel Čapek
On kłamie! To ohydne! Och, panie Gall, jak można tak kłamać?
FABRYZa pozwoleniem, pani Heleno —
DOMINHeleno, to ty? Pokaż się! Ty żyjesz?
Gdybyś wiedziała, co mi się przywidziało! Ach, to straszne być nieżywym!
HELENAPuść, Harry!
DOMINNie, nie! Obejmij mnie! Nie widziałem cię całą wieczność — Z jakiego snu mnie wybudziłaś! Heleno, Heleno, nie wypuszczaj mnie więcej z rąk! Ty jesteś źródłem życia.
HELENAHarry, przecież tu są — oni!
DOMINTak. Chłopcy, zostawcie nas.
HELENANie, Harry, niech zostaną, niech słyszą — — Gall nie jest winien, nie jest, nie jest niczemu winien!
DOMINWybacz, ale Gall miał swoje obowiązki.
HELENANie, Harry, on to robił, bo ja tego chciałam! Niech pan powie, panie Gall, od ilu lat wierciłam panu dziurę w brzuchu, żeby —
DR GALLZrobiłem to na własną odpowiedzialność.
HELENANie wierzcie mu! Harry, prosiłam go, żeby dał robotom duszę!
DOMINHeleno, tu nie chodzi o duszę.
HELENANie, dajcie mi dojść do słowa. On też tak mówił; powtarzał, że mógłby zmienić jedynie fizjologiczny — fizjologiczny —
HALLEMEIER— fizjologiczny korelat, czyż nie?
HELENATak, coś w tym stylu. Tak bardzo mi zależało, żeby to zrobił!
DOMINDlaczego?
HELENAChciałam, żeby mieli dusze. Tak okrrropnie było mi ich żal, Harry!
DOMINTo była wielka — — lekkomyślność, Heleno.
HELENACzyli to było... niebezpieczne?
FABRYZa pozwoleniem, pani Heleno. Domin ma tylko na myśli, że pani — hm — że nie pomyślała pani —
HELENAPanie Fabry, myślałam o strasznie wielu rzeczach. Rozmyślałam przez całe dziesięć lat, odkąd jestem z wami. Przecież nawet Mania mówi, że robotowie —
DOMINZostaw Manię w spokoju.
HELENANie, Harry, nie możesz jej lekceważyć. Mania to głos ludu. Przez Manię przemawiają całe wieki, a przez was jedynie dzisiejszy dzień. Wy tego nie rozumiecie —
DOMINDo rzeczy.
HELENABałam się robotów.
DOMINDlaczego?
HELENAŻe będą nas nienawidzić albo co.
ALQUISTStało się.
HELENAI wtedy przyszło mi do głowy... Gdyby byli tacy jak my, gdyby nas rozumieli, nie mogliby nas tak nienawidzić — Gdyby byli choć trochę ludźmi!
DOMINBiada, Heleno! Nikt nie umie nienawidzić bardziej niż człowiek człowieka! Zmień kamienie w ludzi, a nas ukamienują! Ale słuchamy dalej.
HELENAOch, nie mów tak! Harry, to było okrrropne, że nie mogliśmy się z nimi porozumieć! Taka lodowata obcość między nimi a nami! I dlatego — wiesz —
DOMINKontynuuj.
HELENA— dlatego prosiłam Galla, żeby zmienił robotów. Przysięgam, że on sam nie miał takiego zamiaru.
DOMINAle to zrobił.
HELENABo ja tak chciałam.
DR GALLRobiłem to dla siebie, w ramach eksperymentu.
HELENAOch, panie Gall, to nieprawda. Przecież wiedziałam, że nie będzie pan mógł mi odmówić.
DOMINCzemu?
HELENADobrze wiesz, Harry.
DOMINTak. Bo cię kocha — jak wszyscy.
Znowu przybyło. Jakby ich ziemia rodziła. Jeszcze te ściany zamienią się w roboty. Ludzie, co za koszmar.
BUSMANPani Heleno, co mi pani ofiaruje, jeśli zostanę pani adwokatem?
HELENAMoim?
BUSMANPani — albo Galla. Do wyboru.
HELENAStanie tu szubienica?
BUSMANTylko moralna, pani Heleno. Szukamy winnego. To najmilsza pociecha, gdy spada katastrofa.
DOMINDoktorze Gall, jak się mają te twoje — te pańskie ekscesy do zawartej z panem umowy służbowej?
BUSMANZa pozwoleniem, Domin. Gall, kiedy właściwie zacząłeś te swoje czary-mary?
DR GALLTrzy lata temu.
BUSMANAha. I ile robotów zmodyfikowałeś łącznie?
DR GALLTylko dla eksperymentu. Będzie ich z kilkaset.
BUSMANAha, dziękuję uprzejmie. Sprawa jest jasna, moi mili. To znaczy, że na milion starych dobrych robotów przypada jeden po reformie Galla, rozumiecie?
DOMINCo oznacza —
BUSMAN— że to praktycznie nie ma większego znaczenia.
FABRYBusman dobrze mówi.
BUSMANAni chybi, mój koleżko. A wiecie, chłopcy, co wywołało ten cały kociokwik?
FABRYNo co?
BUSMANIlość. Narobiliśmy za dużo robotów. Przecież to było do przewidzenia, jak bonie dydy: jeśli roboty będą w przewadze, musowo nastąpi coś podobnego, kapujecie? Cha, cha, a my się jeszcze postaraliśmy, żeby to zaszło jak najszybciej; ty, Domin, ty, Fabry i ja, niejaki Busman.
DOMINMyślisz, że to nasza wina?
BUSMANKawalarz z ciebie! Co, twoim zdaniem to dyrektor kieruje produkcją? Guzik, produkcją rządzi popyt. Cały świat żądał robotów na własny użytek. Panie dziejku, pozwalaliśmy się nieść tej fali popytu, opowiadając przy tym głodne kawałki — — o technice, o kwestiach socjalnych, o postępie, o bardzo ciekawych sprawach. Tak jakby nasze gadki-szmatki miały nadawać kierunek temu nawałowi. Tymczasem wszystko staczało się w przepaść pod własnym ciężarem, prędzej, prędzej, coraz prędzej — a każda nędzna, geszefciarska, brudna transakcja dorzucała kamyczek do tej lawiny. Ot i tyle, ludkowie.
HELENATo ohydne, panie Busman!
BUSMANO tak, pani Heleno. Ja też miałem swoje marzenie. Busmanowski sen o nowej gospodarce świata; nader szczytny ideał, pani Heleno, aż wstyd się przyznać. Ale gdy tak teraz tłukłem te bilanse, przyszło mi do głowy, że biegu historii wcale nie zmieniają wielkie marzenia, tylko drobne potrzeby zwykłych zjadaczy chleba: tych uczciwych, tych trochę złodziejskich oraz tych całkiem egoistycznych — id est6 wszystkich razem do kupy. A doniosłe idee, porywy serca, plany, heroizmy i wszelkie inne zamki na lodzie są warte tylko tego, by je zamknąć w Muzeum Wszechświata w gablotce z napisem „Oto człowiek”. I tyle. A teraz moglibyście mnie łaskawie poinformować, co zamierzamy robić dalej.
HELENAPanie Busman, i my mamy zginąć za coś takiego?
BUSMANBrzydko się pani wyraża, Heleno. My przecież nie zamierzamy ginąć. Przynajmniej ja nie. Ja chcę jeszcze pożyć.
DOMINI co zamierzasz zrobić?
BUSMANO rety, Domin, chcę się z tego wywinąć. Tylko tyle.
DOMINNie gadaj głupot.
BUSMANPoważnie, Harry. Uważam, że moglibyśmy spróbować.
DOMINJak?
BUSMANPo dobroci. Ja zawsze tylko po dobroci. Dajcie mi wolną rękę, a wszystko z robotami załatwię.
DOMINPo dobroci?
BUSMANNaturalnie. Powiem im, dajmy na to: „Państwo robotowie, wasza wielmożność, wy macie wszystko. Macie rozum, macie siłę, macie broń; za to my mamy jeden rarytasik: pewien stary, pożółkły, upaprany świstek —”
DOMINRękopis Rossuma?
BUSMANTak. „A na nim — tak im powiem — opisy waszego szlachetnego pochodzenia, waszej dostojnej produkcji i tak dalej. Państwo robotowie, bez tego zapaćkanego papierka nie stworzycie ani jednego nowego kolegi robota; za lat dwadzieścia zaczniecie, za przeproszeniem, padać jak muchy. Za dwadzieścia lat nie zostanie przy życiu choćby jedna sztuka robota, żeby można go było pokazywać w zwierzyńcu. O, czcigodni, to by była niepowetowana strata. Wiecie co — tak im powiem — wy nas wpuścicie, nas, wszystkich ludzi z wyspy Rossuma, na tamten statek. My wam za to oddamy fabrykę i sekret produkcji. Dajcie nam odpłynąć w spokoju, a my was też zostawimy w spokoju, będziecie sobie mogli wytwarzać dwadzieścia, pięćdziesiąt, sto tysięcy sztuk dziennie, jak się wam będzie podobało. Państwo robotowie, to uczciwy interes. Coś za coś” — tak bym im powiedział, chłopcy.
DOMINBusman, uważasz, że wypuścimy z rąk produkcję?
BUSMANMyślę, że tak. Jak nie po dobroci, no to, hm. Albo im oddamy, albo sami to tutaj znajdą. Jak sobie chcesz.
DOMINBusman, możemy też zniszczyć rękopis Rossuma.
BUSMANNiech ręka boska broni! Możemy zniszczyć wszystko. Byle nie rękopis i byle nie siebie — ani pozostałych. Rób, jak uważasz.
HALLEMEIERA niech mnie, on ma rację.
DOMINŻe my — my mielibyśmy oddać produkcję?
BUSMANJak sobie chcesz.
DOMINJest nas tu... ponad trzydzieścioro ludzi. Mamy oddać produkcję i ocalić ludzkie dusze czy też mamy ją zniszczyć i — i — i nas wszystkich razem z nią?
HELENAHarry, posłuchaj —
DOMINZaczekaj, Heleno. Mamy tu zbyt poważny dylemat. Chłopcy, oddać czy zniszczyć? Fabry!
FABRYOddać.
DOMINGall!
DR GALLOddać.
DOMINHallemeier!
HALLEMEIERDo stu piorunów, jasne, że oddać!
DOMINAlquist!
ALQUISTNiech się dzieje wola Nieba.
BUSMANCha, cha, o rety, ale z was matoły! Kto by oddawał cały rękopis?
DOMINBusman, tylko bez machlojek!
BUSMANAleż na miłość boską, oddaj im wszystko; ale potem —
DOMINCo potem?
BUSMANDajmy na to tak: jak już będziemy na „Ultimusie”, zatkam sobie uszy wacikiem, położę się gdzieś na dnie, a wy wysadzicie fabrykę i ten cały bajzel w drobny mak, z sekretem Rossuma włącznie. Tak, moi panowie.
FABRYNie.
DOMINBądź dżentelmenem, Busman. Oddamy im i kwita.
BUSMANBzdura! W interesie ludzkości jest —
DOMINW interesie ludzkości jest dotrzymywać słowa.
HALLEMEIERWypraszam sobie.
DOMINChłopcy, to arcytrudny krok. Dysponujemy losem ludzkości; w czyich rękach znajdzie się produkcja, ten będzie panem świata.
FABRYOddaj!
DOMINJuż nigdy ludzkość nie upora się z robotami, już nigdy ich nie ujarzmi; utonie w potopie tych straszliwych żywych maszyn, będzie ich niewolnikiem, skazanym na ich łaskę i niełaskę —
DR GALLStul dziób i oddaj!
DOMINKoniec historii ludzkości, koniec cywilizacji —
HALLEMEIERDo wszystkich diabłów, oddaj im to!
DOMINDobra, chłopaki! Ja sam — — ja nie wahałbym się ani przez moment; dla tej garstki ludzi, których tak kocham —
HELENAHarry, a mnie nie spytasz o zdanie?
DOMINNie, dziecinko; to zbyt duża odpowiedzialność, wiesz? To nie są sprawy dla ciebie.
FABRYKto idzie negocjować?
DOMINZaczekaj, najpierw przyniosę rękopis.
Harry, na miłość boską, nie idź tam!
Żeby tak ustrzec się ciebie, tysiącgłowa śmierci; i ciebie, zbuntowana materio, bezmyślny tłumie, nowy władco świata; ach, potop, potop — żeby tak uchronić raz jeszcze ludzkie życie na tej jednej, jedynej łodzi —
DR GALLProszę się nie bać, pani Heleno; odpłyniemy daleko stąd i założymy wzorcową ludzką kolonię; zaczniemy życie od początku —
HELENAOch, panie Gall, milcz pan!
FABRYPani Heleno, życie jest tego warte; a skoro zależy od nas, zrobimy z niego coś... coś, co dotąd zaniedbywaliśmy. To będzie malutkie państewko z jednym, jedynym statkiem; Alquist zbuduje nam dom, a pani będzie nami władać — Tyle w nas miłości, tyle woli życia —
HALLEMEIERBez dwóch zdań, kolego. A niech mnie, już my się postaramy, żeby to miało ręce i nogi. Chachachacha, zbudujemy królestwo pani Heleny! Fabry, to pierwszorzędna myśl! Życie jest piękne!
HELENAO mój Boże! Przestańcie!
BUSMANNa serio, ludkowie, z chęcią zacząłbym od nowa. W prostocie, po starozakonnemu, jak pasterz — — Kochani, to by było coś dla mnie. Ten spokój, czyste powietrze —
FABRYA nasze państewko mogłoby się stać zarodkiem nowej ludzkości. Wiecie, taka wysepka, gdzie człowiek zagnieździłby się, urósł w siłę — siłę ducha i ciała — I kto wie, ja wierzę, że za parę wieków znów mógłby podbić świat.
ALQUISTDzisiaj w to wierzysz?
FABRYWłaśnie dzisiaj. I wierzę, Alquist, że tak będzie. Że człowiek znów stanie się panem ziemi i morza; że spłodzi bez liku bohaterów, którzy ze swą gorejącą duszą poprowadzą ludzkie plemię. I wierzę, Alquist, że znów będzie się marzyć o podboju planet i słońca.
BUSMANAmen. Widzi pani, Heleno, sytuacja nie jest taka znów fatalna.
Gdzie jest rękopis starego Rossuma?
BUSMANW sejfie. A gdzie miałby być?
DOMINGdzie zniknął rękopis starego Rossuma? Kto — go — ukradł?
DR GALLNiemożliwe!
HALLEMEIERDo diabła, jak to —
BUSMANBoże wszechmogący, tylko nie to!
DOMINCisza! Kto go ukradł?
HELENAJa.
DOMINGdzie go schowałaś?
HELENAHarry, Harry, wszystko ci wyjaśnię! Wybacz mi, na miłość boską!
DOMINGdzie go schowałaś? Prędko!
HELENASpaliłam — dziś rano — oba egzemplarze.
DOMINSpaliłaś? W tym kominku?
HELENANa Boga, tak, Harry!
DOMINSpaliła!
Nic, sam popiół — Ach, tutaj!
„Przez doda-nie —”
DR GALLPokaż.
„Przez dodanie biogenu do —” I to wszystko.
DOMINTo z rękopisu?
DR GALLTak.
BUSMANBoże
Uwagi (0)