Eros i Psyche - Jerzy Żuławski (biblioteki internetowe txt) 📖
Dramat Jerzego Żuławskiego Eros i Psyche stanowi metaforyczną wizję dziejów świata jako odkupieńczej wędrówki Duszy (Psyche) dążącej do zjednoczenia ze stwórczą Miłością (Eros). Winą Psyche jest namiętna chęć poznania prawdziwego oblicza Erosa, w czym, zgoła innymi niż miłosna tęsknota powodowany, dopomógł jej mimowolnie żywioł ziemski, ociężały i materialny, uosobiony w postaci o imieniu Blaks (por. gr. βλαχις: wstyd). Poszukując swej miłości, gnana tęsknotą Psyche, wyrusza z arkadyjskiej krainy, wcielając się kolejno w wędrowną śpiewaczkę w czasach upadku Grecji pod jarzmem Rzymu, mniszki w średniowiecznym klasztorze, zamiłowaną w sztuce księżnę w renesansowych Włoszech, karczmarkę-przewodniczkę ludu oddaną walce w imię wolności w czasach rewolucji francuskiej, wreszcie kochankę potężnego bankiera z przełomu wieków XIX i XX.
Ta niezwykła baśń sceniczna, choć przez krytyków oceniona jako płytka, cieszyła się przychylnością publiczności od momentu pierwszej inscenizacji w 1904 r. na scenie krakowskiej i lwowskiej. Treść jej nawiązuje nie tylko do gnostyckiej opowieści o Sofii (gr. σοφία: mądrość, dusza świata), ale również do mitów kultury europejskiej o Erosie i Tanatosie oraz odnawia mit o początkach świata i jego eschatologii: wina Psyche została zreinterpretowana i oczyszczona w stosunku do biblijnej wersji opowieści o upadku w grzech (m.in. poprzez zmianę postrzegania samej istoty żądzy poznania), zaś finalne przeznaczenie świata obywa się bez sądu ostatecznego i stanowi miłosne pojednanie i zmazanie cierpień oraz błędów.
- Autor: Jerzy Żuławski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Eros i Psyche - Jerzy Żuławski (biblioteki internetowe txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jerzy Żuławski
Pisałem w Podchybiu, w jesieni, 1903.
1. ὁδὸς ἄνω κάτω μία (gr.) — urwane zdanie przypisywane Heraklitowi, pełna sentencja brzmi ὁδὸς ἄνω κάτω μία καὶ ὡυτή i można ją tłumaczyć jako: „droga w górę i droga w dół są tą samą drogą”. [przypis edytorski]
2. Tuum fac nec respicias finem (łac.) — czyń swoje, nie myśl o końcu; rób swoje, nie patrz końca. [przypis edytorski]
3. przerznięty — dziś raczej: przerżnięty; przecięty. [przypis edytorski]
4. widno — tu: widać. [przypis edytorski]
5. zmierżony — uprzykrzony; por. mierzić (kogoś): budzić wstręt, odrazę. [przypis edytorski]
6. sam, dziewczęta (daw.) — chodźcie, dziewczęta; przykład wykorzystania daw. konstrukcji zdania przyzywającego, por. np. sam tu: chodź tu itp. [przypis edytorski]
7. moc (daw., gw.) — tu: mnóstwo, bardzo dużo. [przypis edytorski]
8. która się była odłączyła (daw.) — konstrukcja czasu zaprzeszłego stosowana dla wyrażenia czynności wcześniejszej, poprzedzającej inną, o której mowa dalej; znaczenie: „która się uprzednio odłączyła”. [przypis edytorski]
9. wszakżeśmy — skrócone od: wszakże jesteśmy. [przypis edytorski]
10. wiemże ja sama — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy ja sama wiem. [przypis edytorski]
11. łoza — gałązki wierzbowe. [przypis edytorski]
12. koleśny — poruszający się na kołach. [przypis edytorski]
13. jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]
14. nuże — okrzyk oznaczający poganianie: dalej, szybciej. [przypis edytorski]
15. idźcież — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]
16. zawieść pieśń (daw.) — zanucić, zaintonować pieśń. [przypis edytorski]
17. żertwa (daw.) — ofiara; u daw. Słowian ofiara całopalna składana na cześć bóstwa. [przypis edytorski]
18. pono (daw., gw.) — ponoć, podobno. [przypis edytorski]
19. plecyma (daw. forma) — dziś popr. forma N.: plecami. [przypis edytorski]
20. zwierciedlić się — odbijać się. [przypis edytorski]
21. zbudził się był (daw.) — konstrukcja czasu zaprzeszłego stosowana dla wyrażenia czynności wcześniejszej, poprzedzającej inną, o której mowa dalej; znaczenie: „zbudził się uprzednio”. [przypis edytorski]
22. poglądać (daw.) — spoglądać. [przypis edytorski]
23. widno — tu: widać. [przypis edytorski]
24. wskrzesnąć — zmartwychwstać. [przypis edytorski]
25. urwisz — urwis, hultaj. [przypis edytorski]
26. posoch — laska z zakrzywioną rękojeścią; pastorał; tu: kaduceusz, atrybut Hermesa, posłańca bogów w mit. gr. [przypis edytorski]
27. odzyszczesz (daw. forma) — dziś popr. forma 2 os. lp: odzyskasz. [przypis edytorski]
28. widno — [przypis edytorski]
29. kędy (daw., gw.) — gdzie. [przypis edytorski]
30. zajrzyć a. zaźrzyć (daw.) — zazdrościć. [przypis edytorski]
31. Kypryda (mit. gr.) — przydomek Afrodyty. [przypis edytorski]
32. kruż (daw.) — puchar, waza. [przypis edytorski]
33. tużba — tęsknota; por. tużyć a. tążyć (stp.): tęsknić. [przypis edytorski]
34. kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]
35. kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]
36. wnijść (daw.) — wejść. [przypis edytorski]
37. wirydarz (z łac. viridarium: ogród, park) — ogród wewnątrz murów klasztornych, zwykle z fontanną a. sadzawką pośrodku. [przypis edytorski]
38. krużganek (łac. claustrum) — ciągnący się pod murami wewnętrzny, zadaszony korytarz (ganek) wokół dziedzińca a. wirydarza klasztornego, zamkowego itp. [przypis edytorski]
39. widno — tu: widać, widocznie. [przypis edytorski]
40. snadź (daw.) — widocznie, najwyraźniej. [przypis edytorski]
41. miast (daw.) — skrócone od: zamiast. [przypis edytorski]
42. widno — tu: widać. [przypis edytorski]
43. widno — tu: widać; można zobaczyć. [przypis edytorski]
44. paiż a. paiża — mała tarcza używana przez konnicę, u dołu prostokątna a. zaokrąglona, u góry skośnie ścięta, czasem z wykrojem na oparcie kopii. [przypis edytorski]
45. mieść — tu: miotać, rzucić. [przypis edytorski]
46. prawdali to — konstrukcja z partykułą pytającą -li; znaczenie: czy to prawda. [przypis edytorski]
47. chram (daw.) — świątynia. [przypis edytorski]
48. lodżetta — zdrobn. od: lodżia (wł. loggia), nazwa elementu architektonicznego stanowiącego wnękę w zewn. płaszczyźnie budynku, zwykle otwartą na zewnątrz (a. od zewn. strony przeszklona), oddzielona drzwiami i oknami od pomieszczeń wewnętrznych, używana jako miejsce widokowe, oranżeria itp.; w renesansie jedno- a. wielokondygnacyjne loggie stanowiły element architektury pałacowej; niekiedy wznoszono je jako osobne budowle. [przypis edytorski]
49. życiem dać gotów — przykład konstrukcji eliptycznej z przestawną końcówką czasownika; znaczenie: „życie [jeste]m dać gotów” a. „jestem gotów dać życie”. [przypis edytorski]
50. możnaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy można. [przypis edytorski]
51. kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]
52. per Baccho (wł.) — na Bachusa! [przypis edytorski]
53. mamyż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy mamy. [przypis edytorski]
54. hołysz (z ukr., pogard.) — biedak. [przypis edytorski]
55. korny (daw.) — skrócone: pokorny; por. korzyć się przed kim. [przypis edytorski]
56. uwiązgł — dziś popr.: uwiązł. [przypis edytorski]
57. czemuście (...) zostali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: czemu zostaliście. [przypis edytorski]
58. uwięzgnie — dziś popr.: uwięźnie. [przypis edytorski]
59. biegą (daw.) — dziś popr. forma 3.os.lm: biegną. [przypis edytorski]
60. pono (daw., gw.) — podobno; zapewne. [przypis edytorski]
61. będziem — skrócona forma 1.os.lm: będziemy. [przypis edytorski]
62. możnaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy można. [przypis edytorski]
63. zbroica — zgrubienie od: zbroja. [przypis edytorski]
64. paiż a. paiża — mała tarcza używana przez konnicę, u dołu prostokątna a. zaokrąglona, u góry skośnie ścięta, czasem z wykrojem na oparcie kopii. [przypis edytorski]
65. słuchajże — konstrukcja z partykułą -że, tu: w funkcji wzmacniającej. [przypis edytorski]
66. uszak — architektoniczny element dekoracyjny, występ z linii obramienia w górnych narożach okien i drzwi; poszerzenie obramienia okiennego. [przypis edytorski]
67. nie maszże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie masz. [przypis edytorski]
68. rznąć — dziś raczej: rżnąć. [przypis edytorski]
69. widno — tu: widać, widocznie. [przypis edytorski]
70. którzyście cierpieli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: którzy cierpieliście. [przypis edytorski]
71. coć było życiem — inaczej: co ci było życiem; co było dla ciebie życiem. [przypis edytorski]
72. rzekę (daw.) — przestarz. forma 1.os.lp od: rzec; powiem. [przypis edytorski]
73. Voilà, ma chérie! Ce ne sont pas de bonnes manières (fr.) — Ot co, moja droga! To nie należy do dobrych manier. [przypis edytorski]
74. nie jestżeś — konstrukcja z partykułą -że pomiędzy tematem a końcówką, tu: w funkcji wzmacniającej i wprowadzającej pytanie retoryczne; znaczenie: czy nie jesteś; czyż nie jesteś. [przypis edytorski]
75. któram jest — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: która jestem. [przypis edytorski]
76. jarki — jaskrawy, żarki, jarzący się. [przypis edytorski]
77. jeno (daw., gw.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]
78. próżnośmy (...) przyszli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: próżno przyszliśmy. [przypis edytorski]
79. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]
80. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]
81. nie widno — tu: nie widać. [przypis edytorski]
82. gwoli (daw.) — dla, z powodu czegoś. [przypis edytorski]
83. iżeś (...) była — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: iż byłaś, że byłaś. [przypis edytorski]
84. crimen laesae maiestatis (łac.) — zbrodnia obrazy majestatu; termin z kodeksu prawa rzym. [przypis edytorski]
85. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]
86. iżeś (...) zniosła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: iż zniosłaś, że zniosłaś. [przypis edytorski]
87. ongi — kiedyś, dawniej. [przypis edytorski]
88. iścić się — ziszczać się, realizować się. [przypis edytorski]
89. coć snem było — inaczej: co ci było snem; co było dla ciebie snem. [przypis edytorski]
90. jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]
91. iżem (...) wywiódł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: iż wywiodłem, że wywiodłem. [przypis edytorski]
92. iżem jest — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: iż jestem, że jestem. [przypis edytorski]
Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska – organizacji pożytku publicznego działającej na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury.
Co roku do domeny publicznej przechodzi twórczość kolejnych autorów. Dzięki Twojemu wsparciu będziemy je mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.
Jak możesz pomóc?
Przekaż 1% podatku na rozwój Wolnych Lektur:
Fundacja Nowoczesna Polska
KRS 0000070056
Dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur i pomóż nam rozwijać bibliotekę.
Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundacji.
Uwagi (0)