Żywoty kurtyzan - Pietro Aretino (czytać ksiązki TXT) 📖

korsarz, od 1533 admirał floty Imperium Osmańskiego. [przypis edytorski]

53. Unieśmiertelnię wasze imię (...) do życia pozostają — Aretino P. Lettere I, 32. [przypis tłumacza]

54. Jakież posągi (...) są one wieczne jak słońce! — Aretino P. Lettere IV, 4. [przypis tłumacza]

55. raro, divinissimo, adorando (wł.) — rzadki, najbardziej boski, uwielbiony. [przypis edytorski]

56. miracolo di natura (wł.) — cud natury. [przypis edytorski]

57. amorevol vostro, come figliuolo (wł.) — twój kochający, jak syn. [przypis edytorski]

58. hrabia Massiniamo Stampa chce, aby Pietro patrzał na niego, jako na swego syna i sługę — Lettere scritte al sign. Aretino 1, 27. [przypis tłumacza]

59. Ludzie szlachetni powinni mnie kochać (...) jest czczona niby bogini — Aretino P. Lettere I, 38. [przypis tłumacza]

60. Pax vobiscum (łac.) — pokój z wami. [przypis tłumacza]

61. messer (wł.) — pan. [przypis edytorski]

62. rajfurka (daw.) — pośredniczka prostytucji; stręczycielka. [przypis edytorski]

63. Boccaccio, Giovanni (1474–1533) — włoski pisarz okresu renesansu, znany zwłaszcza ze zbioru nowel Dekameron. [przypis edytorski]

64. miast (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

65. post factum (łac.) — po fakcie. [przypis edytorski]

66. per buona e per bella (wł.) — z powodu dobra i piękna. [przypis edytorski]

67. Tartuffe — główny bohater komedii Moliera Świętoszek. [przypis edytorski]

68. nostre benemerite meretrici (wł.) — nasze czcigodne nierządnice. [przypis edytorski]

69. Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

70. que non publice, sed secreto cum quinque vel sex eorum exercent artificium (łac.) — które nie publicznie, lecz w tajemnicy z pięcioma czy sześcioma swoich praktyk dokonują. [przypis redakcyjny]

71. gamratka (daw.) — kobieta lekkich obyczajów. [przypis edytorski]

72. krom a. okrom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]

73. zamtuz (daw.) — dom publiczny. [przypis edytorski]

74. białogłowa (daw.) — kobieta. [przypis edytorski]

75. nie mieszkając (daw.) — nie zwlekając, nie tracąc czasu. [przypis edytorski]

76. frasunek (daw.) — zmartwienie. [przypis edytorski]

77. parch — strup na skórze wywołany chorobą grzybiczą. [przypis edytorski]

78. cochać się — czochrać się, drapać się. [przypis edytorski]

79. faramuszki — błahostki, drobnostki. [przypis edytorski]

80. tedy (daw.) — więc, zatem. [przypis edytorski]

81. drzewiej (daw.) — dawniej. [przypis edytorski]

82. Ragionamenti — skandalizujące dialogi renesansowych kurtyzan, autorstwa Aretina. [przypis edytorski]

83. pozostawił po sobie także dzieła ascetyczno-religijne — Umanità di Christo, Parafrasi sopra i sette salmi della penitenza di David, Alla somma bontà di Giulio III pontefice: Vita di Maria Vergine, Vita di s. Catarina Vergine, Vita di Tommaso a Aquino. Bezwartościowe prace hagiograficzne Aretina, pisane napuszonym, barokowym stylem, powstały w celu przypodobania się kurii i zdobycia kardynalskiej godności. [przypis tłumacza]

84. scholar (hist.) — średniowieczny student, uczeń. [przypis edytorski]

85. kancona (wł.) — pieśń liryczna. [przypis edytorski]

86. de natura rerum (łac.) — o naturze rzeczy. [przypis tłumacza]

87. uomo libero (wł.) — wolny człowiek. [przypis edytorski]

88. lettura amena (wł.) — przyjemna lektura. [przypis edytorski]

89. monsignore (wł.) — tytuł wysokich dostojników kościelnych we Włoszech. [przypis edytorski]

90. Vittoria Colonna, markiza z Pescary (1492–1547) — poślubiona Ferdynandowi Franciszkowi d’Avalos. Miłość do męża i rozpacz po jego zgonie uczyniła ją poetką. W wierszach swych, pełnych kobiecego wdzięku, naśladowała Petrarkę. [przypis tłumacza]

91. inkaust (daw.) — atrament. [przypis edytorski]

92. signora (wł.) — pani; signore: pan. [przypis tłumacza]

93. Luigi Alamanni — urodzony we Florencji w roku 1495, zacięty wróg rodziny Medyceuszów, został wygnany z Włoch za udział w spisku. Bawił na dworze francuskim, gdzie powstało jego główne dzieło Coltivazione, a także romans rycerski Girone Cortese. [przypis tłumacza]

94. Francesco Maria Molza (1489–1544) — najwybitniejszy poeta wśród petrarkistów, znawca łaciny, greckiego i hebrajskiego, autor wierszy lirycznych, poezji żartobliwych, stanc i poematu Ninfa Tiberina. [przypis tłumacza]

95. Kardynał Pietro Bembo (1470–1547) — jeden z największych pisarzy i erudytów włoskich XVI wieku, autor dialogu Asolani, poezji lirycznych, prac językoznawczych i listów. [przypis tłumacza]

96. Agostino Ricci z Lukki — autor komedii I tre tiranni. Napisał swój utwór, mając zaledwie 18 lat, później zaś poświęcił się medycynie i został lekarzem na dworze papieskim. [przypis tłumacza]

97. zaliż (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

98. wszeteczny (daw.) — nieprzyzwoity, bezwstydny; rozpustny. [przypis edytorski]

99. Petrarca, Francesco (1304–1374) — włoski poeta; zasłynął cyklem wierszy miłosnych, głównie sonetów, poświęconych Laurze, której tożsamość pozostaje nieznana. [przypis edytorski]

100. Dante (...) jednym spojrzeniem wstrzymał trzy dzikie bestie — pantera, lew i wilczyca (I pieśń Boskiej Komedii). [przypis tłumacza]

101. grabia — dziś: hrabia. [przypis edytorski]

102. dufać (daw.) — ufać, wierzyć. [przypis edytorski]

103. młotek heretycki z Wittenbergi — Marcin Luter (1483–1546), inicjator reformacji, który w 1517 przybił do drzwi kościoła w Wittenberdze swoich 95 tez przeciwko nadużyciom w Kościele. [przypis edytorski]

104. Florencja za czasów tego starego pryka i nudziarza Cacciaguidy — opowieść Cacciaguidy Raj, pieśń XV: „Florencja w starym mieszcząca się grodzie. / Skąd jej, jak dzisiaj, wydzwaniały wieże. / Podówczas żyła w skromności i zgodzie...” [Cacciaguida degli Elisei (ok. 1098–ok.1148) z Florencji był krzyżowcem i przodkiem Dantego; red. WL]. [przypis tłumacza]

105. kańczug — skórzany pleciony bicz z krótką rękojeścią. [przypis edytorski]

106. rewerencja (daw., z łac.) — poważanie, szacunek. [przypis edytorski]

107. niestatek (daw.) — niedostatek. [przypis edytorski]

108. zasię (daw.) — zaś, natomiast. [przypis edytorski]

109. kapcan — niedołęga, niezdara. [przypis edytorski]

110. fąfel — dzieciak, smarkacz. [przypis edytorski]

111. rajfur (daw.) — pośrednik prostytucji; stręczyciel. [przypis edytorski]

112. Sapienza Capranica — Wszechnica Rzymska. [przypis tłumacza]

113. miast (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

114. wety (daw.) — deser. [przypis edytorski]

115. gamratka (daw.) — kobieta lekkich obyczajów. [przypis edytorski]

116. Banchi — wówczas główna ulica Rzymu, ulubione miejsce spaceru kurtyzan. [przypis tłumacza]

117. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

118. galant (daw.) — mężczyzna odznaczający się wyszukaną uprzejmością. [przypis edytorski]

119. Wszakże miłością jest to, co dziś czuję — Petrarka, wiersz pierwszy Sonetu LXXXVIII: S’amor non e, che dunque e quel chio sento? / Ma s’egli e amor, per Dio, che cosa e quale? / Se buona, onde’e l’effetto aspro mortale? / Seria, ond’e si dolce ogni tormento? [przypis tłumacza]

120. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]

121. barwiczka — kosmetyk do malowania twarzy. [przypis edytorski]

122. zwierzęta, które przebywają gdzieś na krańcach świata, a żywią się powietrzem — mowa o kameleonach; staroż. autor rzym. Pliniusz stwierdził, że kameleony nie jedzą ani nie piją jak inne stworzenia, lecz odżywiają się samym powietrzem (Historia naturalna, VIII 51); ta cecha wyróżniała kameleony wśród innych stworzeń w średniowiecznych bestiariuszach, powoływano się na nią także później. [przypis edytorski]

123. Ave Maria (łac.) — Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]

124. Pater Noster (łac.) — Ojcze Nasz. [przypis edytorski]

125. frybra (daw.) — febra, gorączka; tu jako wyzwisko. [przypis edytorski]

126. ożóg — kij do przegarniania węgli w piecu; pogrzebacz. [przypis edytorski]

127. salwować się (daw.) — ratować się. [przypis edytorski]

128. liszka (pot.) — gąsienica. [przypis edytorski]

129. gościniec — podarunek dawany w podzięce za gościnę. [przypis edytorski]

130. piernat — materac wypełniony pierzem; pierzyna, pościel. [przypis edytorski]

131. kitajka — gładka, błyszcząca tkanina jedwabna, sprowadzana ze Wschodu (daw. Kitaj to Chiny). [przypis edytorski]

132. związany — gra słów: legato znaczy: „legat” (poseł) i „związany”. [przypis tłumacza]

133. czterokrotnie dochodził do połowy drogi żywota — cyniczna parodia pierwszego wiersza Boskiej Komedii — „W połowie drogi ludzkiego żywota” (Nel mezzo del cammin di nostra vita). [przypis tłumacza]

134. asan (daw.) — skrót od: wasza miłość pan, waszmość pan; starop. potoczny zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

135. tenuta (z wł.) — czynsz dzierżawny. [przypis edytorski]

136. locum (łac.) — miejsce, mieszkanie. [przypis edytorski]

137. uległ wywołaniu — publicznie wywołano (ogłoszono) jego nazwisko. [przypis tłumacza]

138. Dekameron — główne dzieło Giovanniego Boccaccia (1313–75); [niby ów duch z Dekameronu: zapewne nawiązanie do opowieści ósmej dnia piątego z tego dzieła, gdzie występuje duch Gwidona degli Anastagi, który z powodu okrucieństwa ukochanej popełnił samobójstwo; red. WL]. [przypis tłumacza]

139. cum quibus (łac.) — z czymś. [przypis edytorski]

140. Alma Mater (łac., dosł. matka karmicielka) — uroczysta nazwa nadawana uniwersytetom i in. szkołom wyższym od czasów średniowiecza. [przypis edytorski]

141. waszeć (daw.) — skrócona forma grzecznościowa używana pomiędzy szlachtą: waszmość (wasza miłość). [przypis edytorski]

142. kartelusz (daw., z łac.) — kawałek zapisanego papieru; kartka; ogłoszenie. [przypis edytorski]

143. dusie — zdrobniale: dukaty; ogólniej: pieniądze. [przypis edytorski]

144. oskoma (daw.) — apetyt, przen.: chęć, ochota na coś. [przypis edytorski]

145. pludry — krótkie spodnie, sięgające do kolan lub do połowy ud, z bufiastymi nogawkami i pionowymi rozcięciami odsłaniającymi tkaninę podszewki. [przypis edytorski]

146. franca (wulg.) — kiła, syfilis; choroba zakaźna przenoszona drogą płciową. [przypis edytorski]

147. gamajda a. ciamajda — osoba niezręczna albo niezaradna. [przypis edytorski]

148. fumy — kaprysy, fochy, zarozumiałość. [przypis edytorski]

149. pasztetnik (daw.) — człowiek zajmujący się przyrządzaniem potraw pieczonych w piecu, szczególnie ciast (cukiernik). [przypis edytorski]

150. fasa — drewniane naczynie z klepek spiętych obręczami; kształtem przypominało beczkę, posiadało jednak tylko jedno dno w szerszym końcu, na którym stało pionowo. [przypis edytorski]

151. kaczała (daw.) — grubas, człowiek otyły. [przypis edytorski]

152. nygus (daw. pot.) — leń, człowiek wymigujący się od pracy. [przypis edytorski]

153. z wylaniem (daw.) — wylewnie; serdecznie, dając wyraz uczuciom. [przypis edytorski]

154. junak — odważny młodzieniec. [przypis edytorski]

155. giuro a Dios (wł. naśladownictwo hiszp.) — przysięgam na Boga. [przypis edytorski]

156. więzień strażnikom dziękuje, którzy z okazji sierpniowych uroczystości wrota mu na wolność otwierają — tradycyjnie z okazji najważniejszych świąt religijnych uwalniano paru więźniów; tu zapewne chodzi o zwolnienie z okazji święta Wniebowzięcia Marii Panny, przypadającego 15 sierpnia: wg statutów Perugii z 1342 z tej okazji uwalniano dwie skazane za pomniejsze przestępstwa kobiety, przebywające w więzieniu co najmniej przez miesiąc, a jeśli ich nie było, to jednego mężczyznę, uwięzionego od co najmniej pół roku. [przypis edytorski]

157. lędźwie — tu daw.: uda. [przypis edytorski]

158. konterfekt (daw.) — portret. [przypis edytorski]

159. cyrulik — fryzjer wykonujący także drobniejsze zabiegi medyczne i pielęgnacyjne. [przypis edytorski]

160. mopanek (daw.) — zdr. od mopan, mości pan; iron.: szlachetka. [przypis edytorski]

161. rapir (daw.) — dziś popr.: rapier, długa broń obosieczna z osłoną dłoni w kształcie kosza drucianego. [przypis edytorski]

162. alkowa (daw.) — sypialnia. [przypis edytorski]

163. wapory (daw.) — atak histerii. [przypis edytorski]

164. kordiał (daw.) — lek wzmacniający serce. [przypis edytorski]

165. kapłon — kastrowany kogut, tuczony na mięso; dania z kapłonów były wówczas uważane za bardzo wykwintne. [przypis edytorski]

166. skonfundowany — zakłopotany, zmieszany.