Żywoty kurtyzan - Pietro Aretino (czytać ksiązki TXT) 📖
Najbardziej znany z trzech dialogów tworzących pierwszą część Ragionamenti, czyli „Rozważań”, Pietra Aretino. Podstarzała kurtyzana Nanna prosi przyjaciółkę Antonię o radę, jaką drogę życiową wybrać dla swej dorastającej córki. Sama zdobyła bogate doświadczenie: była mniszką, mężatką, a wreszcie kurtyzaną. Namówiona przez Antonię, w trzech kolejnych dniach opowiada przyjaciółce niektóre ze swoich przygód, przedstawia korzyści, niebezpieczeństwa i przyjemności, jakie przynosi każdy z trzech sposobów życia. Żywoty kurtyzan to rozmowa na temat służby Wenerze. Pikantne historyjki, dowcipnie opowiedziane żywym, codziennym językiem, ukazują prawdziwy obraz renesansowego społeczeństwa i jego obyczajowości. Różnorodne charaktery i typy ludzkie, gry pożądania i miłości, kosztowne podarunki, wyłudzenia i podstępy, by zapewnić sobie jedzenie, odzież, dobytek — składają się na powodzenie zbioru barwnych anegdot, który mimo oskarżeń o niemoralność i zakazów przez pokolenia krążył w nielegalnym obiegu.
- Autor: Pietro Aretino
- Epoka: Renesans
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Żywoty kurtyzan - Pietro Aretino (czytać ksiązki TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Pietro Aretino
A dlaczegóż rąk ci pasem nie związał?
NANNAJakże chcesz, aby związany132 mnie wiązał?
ANTONIAWyrażasz się tak niejasno niby Pismo Święte.
NANNANim poranek zaświtał, jego [...] jeszcze czterokrotnie dochodził do połowy drogi żywota133.
ANTONIAJak to mówi Petrarka!
NANNAChyba Dante?
ANTONIAAleż Petrarka!
NANNADo stu piorunów, mówię ci, że Dante!
Wszelako i tak był zadowolony z tych nędznych rezultatów i w radosnym usposobieniu opuściliśmy łoże!
Na obiad przysłał mi różnych przysmaków, wieczorem zaś przyszedł na kolację, za którą oczywiście sam zapłacił!
ANTONIAPoczekaj no chwileczkę!... A czyż ów asan134 nie spostrzegł, że nie krwawiłaś?
NANNAOczywiście, że nie! Ci ludzie z dworu Ojca Świętego znają się dobrze na dziewicach i na męczennikach! Zresztą na konceptach nigdy mi nie zbywało! Zagrałam pyszną komedię, a temu gamoniowi wydało się, że krew ciurkiem płynie! Tym ludziom to wystarcza; im tylko, aby włożyć; reszta ich nie obchodzi!
Na czwartą noc pozwoliłam mu zagłębić się, jak należy; na samo zezwolenie poczciwiec mało nie zemdlał z rozkoszy!
Rankiem matka, tłumiąc śmiech, udzieliła nam swego błogosławieństwa i podczas gdy ja raczyłam swego kochanka pieszczotą najwymyślniejszych pocałunków, ona mówiła doń: „Jutro opuszczam Rzym; otrzymałam list ze swych okolic, muszę powracać, chciałabym bowiem umrzeć pośród mych bliskich! Zresztą Rzym dobry jest dla tych, którym fortuna sprzyja, a nie dla tych, do których się tyłem odwraca! Może bym i nie wyjeżdżała, gdyby mi się udało sprzedać swoje majętności tameczne i tu jakiś domek zakupić. Nawet upatrzyłam już sobie jedno schludne mieszkanko, ale cóż! Tenuta135 z majętności nie nadchodzi, a ja kątem u obcych nie zwykłam przemieszkiwać”.
W tym miejscu przerwałam jej żywo: „Matko, raczej teraz umrzeć wolę, niż znieść rozłąkę ze swym ukochanym”.
Przy tych słowach, gorący pocałunek i dwie łezki.
A na to ten idiota podnosi głowę i rezolutnie rzecze: „Alboż, do kroćset diabłów, nie stać mnie na to, aby wam dom zapewnić i urządzić go od strychu aż do piwnic?”.
Kazał sobie co prędzej szatki podać, w mig się przyodział i jak strzała od nas wyleciał.
Powrócił nad wieczorem z kluczami w ręku; za nim wlekli się dwaj tragarze, obładowani pierzynami i poduszkami; dwaj inni dźwigali łoża drewniane, stoły i stołki; za tragarzami zaś całe mrowie Żydowinów z kobiercami, makatami, naczyniem stołowym i kuchennym — jednym słowem — istna przeprowadzka!
Jego wielmożność wziął pod rękę mą matkę i powiódł ją do ślicznego domku położonego na drugim brzegu Tybru. Później kazał zwalić nasze manatki na wózek, a o zmierzchu zaprowadził mnie uroczyście do naszego nowego locum136.
Żyliśmy sobie we dwoje niby para gołąbeczków, a kosztowało go to niemało, upewniam cię, że niemało!
Tymczasem inni moi zalotnicy, zrozpaczeni, że mnie już w oknie nie widzą, rozpoczęli poszukiwania, trafili na ślad i niebawem całe ich chmary zaczęły krążyć koło mnie jak pszczoły nad kwiatem albo osy na dźwięk brzękadła.
Jednemu, który udawał, że z miłości usycha, sekretnym mrugnięciem dałam znak przychylności; reszty dokonała kuma-stręczycielka.
Gdy już na oścież otworzył swą sakiew — pokazałam plecy pierwszemu dobrodziejowi. Biedaczyna ten, nabrawszy pieniędzy na podarunki dla mnie, nie miał czym długów spłacić; podpadł pod klątwę, a wreszcie wedle zwyczajów rzymskich uległ wywołaniu137.
Ja zaś, będąc czystej krwi kurtyzaną, uszczupliwszy jego majątek, uszczuplałam i miłość swą ku niemu, coraz częściej znajdował drzwi zamknięte i miotając przekleństwa, odchodził z nastawioną włócznią niby ów duch z Dekameronu138.
Wymiótłszy do cna kieszeń drugiego, zabrałam się do trzeciego zalotnika, krótko mówiąc, szłam w ramiona każdego, kto przychodził cum quibus139, jak to mówił Gonella. Niedługo też wynajęłam okazały dom, zgodziłam dwie pokojowe, wiodąc żywot iście książęcy.
Nie myśl, iż przykładając się do nauk kurtyzańskiego kunsztu, byłam podobna do owych głupich żaków, co to przychodzą do Alma Mater140 waszeciami141, a opuszczają jej progi równie goli, jeno z mianem waćpanów. Niespełna w trzy miesiące, co mówię, w dwa, a nawet w jeden — nauczyłam się wszystkiego, co należy, aby komuś klina w łeb zabić, gości zyskać, sakiewki matołkom rozpruwać, za drzwi ich wyrzucać, udawać łzy wśród śmiechu i śmiech wśród łez, o czym zresztą na innym miejscu opowiem!
Ze dwadzieścia razy sprzedałam swoje dziewictwo niby ksiądz swoją pierwszą mszę, którą po kolei w dziesięciu miastach karteluszem142 przybitym na drzwiach kościoła ogłasza!
Opowiem ci jeno kilka psich figlów, które ludziskom wypłatałam, wszystkie one są mego własnego wynalazku; jeśli z ciebie nietęgi rachmistrz, to oblicz jeno mniej więcej, ile ich w sumie być mogło!
ANTONIANietęgi ze mnie rachmistrz i liczyć nie lubię! Wierzę ci na słowo!
NANNAPośród wielu moich miłośników był taki jeden jurny cap, któremu wiele zawdzięczałam!
Ale kurtyzana, mająca na oku grosiwo, nie wie, co to wdzięczność, a co niewdzięczność; miłość jej jest niby ów czerw toczący drzewo — gnieździ się tam, gdzie więcej jest do stoczenia.
Dawaj, co masz, a potem: bywaj zdrów!
Temu obsrajmurkowi robiłam rozmaite częste niespodzianki, tym częstsze, im mniej mógł mi dawać, choć zawsze coś tam z kieszeni wyduszał. Bywał u mnie co piątek i co piątek, od wieczerzy począwszy, zaczynałam mu dokuczać.
ANTONIAAle dlaczego?
NANNADlatego, aby nie mógł strawić swej wieczerzy!
ANTONIACóż za okrucieństwo!
NANNANajadłszy się do syta, odpoczywałam, zwlekając ze spaniem aż do późnej nocy; potem gdyśmy się już w łożu obok siebie ułożyli, takie mu robiłam psikusy, że dawał mi spokój, złorzeczył dniowi swego narodzenia i przysięgał, że nawet mnie palcem nie tknie!
Ale prędko żądza ogarniała go na nowo; nie mogąc się doczekać spodziewanych pieszczot, rozgrzany i od przytomności odchodzący, przysuwał się do mnie, ja zaś trwałam w ascetycznej powściągliwości. Poczynał mnie szarpać, wymyślał mi, a wreszcie oddawał mi wszystkie dusie143, jakie miał przy sobie, bylebym mu tylko pofolgowała!
ANTONIAPrawdziwy był z ciebie tyran!
NANNAW stosunku do cudzoziemców, którzy na krótko do Rzymu przyjeżdżali, pozwalałam sobie na zgoła grube bezeceństwa! Miałam zawsze pod ręką kilku wisielców, służących mi za straszaków (ci na sto uciech, jedną za darmo ode mnie dostawali).
Otóż cudzoziemcy nawiedzający Rzym najpierw oglądają wszelką starzyznę, a potem bierze ich oskoma144 na nowiznę, czyli na piękne damy, wobec których chcą grać rolę wielkich panów. Zwykle też trafiali do mnie, a kto trafił, ten już musiał u mnie swoje szatki zostawić!
ANTONIAJak to, szatki?
NANNAAno, szatki swoje własne, jak to zaraz zobaczysz!
Rano w progu sypialni zjawiała się służebna i zabierała kaftan, kapelusz, pluderki145 i trzewiki, niby to chcąc je wyczyścić; później chowała cały tłumok w jakimś zakamarku i podnosiła straszliwy krzyk, że przyodziewek gościa ukradziono. Poczciwy pielgrzym wyłaził z łóżka w koszulinie, wielkim głosem domagał się zwrotu swych szat i groził, że wszystkie sprzęty pogruchoce, aby się za krzywdę i stratę godnie pomścić. Ale wtedy ja z kolei zaczynałam drzeć się jak opętana: „Chcesz mi sprzęty niszczyć? Gwałt nade mną czynisz? Za złodziejkę mnie bierzesz?”.
Na ten zgiełk piekielny moje łajdaki wypadali z kryjówki z obnażonymi szpadami w żylastych łapach: „Co się stało, signora?”.
Ciężkie razy spadały na łysy łeb jegomościa, który w swej koszulinie wyglądał, jakby do złożenia uroczystych ślubów się szykował!
Drżącym głosem prosił mnie o przebaczenie, nieśmiało błagał, abym pozwoliła mu posłać do przyjaciela z prośbą o pożyczenie trzewików, kapelusza, kaftana, płaszcza i pludrów, i wreszcie opuszczał me progi, szczęśliwy, że życie ocalił.
ANTONIAA jakżeś się czuła w takich okazjach?
NANNAJak rybka w wodzie! Nie masz takiego podstępu, takiej zdrady, takiego okrucieństwa, którego by się ulękła kurtyzana! Ale wkrótce rozeszły się słuchy o moich praktykach; cudzoziemcy przestali mój dom nawiedzać, a ci, co i nadal przychodzili, kazali pachołkom szaty z siebie ściągnąć, odnosić je na noc do oberży i dopiero nad ranem z nimi się pojawiać. Ale mimo tych środków ostrożności żadnemu nie udało się wyjść obronną ręką; musieli zostawiać rękawiczki, czepki nocne, podwiązki... Sprawna kurtyzana ze wszystkiego coś wycisnąć potrafi, ze szpilki, z wykałaczki, z łupiny orzecha, z pestki, z marchewki, nawet z ogonka gruszki!
ANTONIAZaiste, zaiste! A pomimo to rzadko która na starość nędzą nie handluje; franca146 zwykle bywa mścicielem tych, z których tak zręcznie skórę się zdziera!
Śmiech mnie porywa pusty, gdy widzę starą gamratkę, mizdrzącą się jak małpa i ukrywającą swą starość pod różem, pod pachnącymi wódkami, pod szatą strojną, za olbrzymim wachlarzem z wytartych piór.
Takie pudło sprzedawać musi swe naszyjniki, pierścienie, atłasy i czepeczki, przechodząc po kolei wszystkie cztery stopnie niby młody chłopak uczący się na księdza!
NANNAJakie cztery stopnie?
ANTONIAAno najpierw wymienia swoje stroje na łóżko i daje przytułek wszelkiej hołocie; potem przechodzi do listów apostolskich, parając się stręczycielstwem, następnie bierze się za ewangelię, piorąc cudzą bieliznę, a wreszcie śpiewa mszę u Świętego Rocha, na stopniach Świętego Piotra, w kruchcie Kościoła Pocieszenia lub u progu zakrystii Świętego Jana; gęba cała w pryszczach, krostach, zmarszczkach, nierzadko zdarzy się i blizna — pamiątka po miłośnikach, których jej szelmostwa z cierpliwości wywiodły.
Gdzież to owe małpki, papugi i karzełki ucieszne, wśród których dawniej królowała!
NANNAJa z takimi gamajdami147 nic wspólnego nie mam! Biada trusi, której rozumu brak. Trzeba sobie umieć życie urządzić, fumy148 z nosa wypędzić i nie udawać królowej, dybiąc jeno na jaśnie wielmożnych i przewielebnych. Najwyższe pagórki usypuje się cierpliwie i powoli, zaś tylko głupcy sądzą, że wół daje tyle gnoju, co milion much — trzeba pamiętać, że na bożym świecie więcej jest much niż wołów.
Na dwudziestu wielkich panów, którzy cię obietnicami raczą, jeden zaledwie przyniesie ci kosztowny upominek, a tymczasem tysiąc niepozornych zalotników napcha ci złotem kieszenie i garście.
Głupia ta, która ludzi odtrąca dlatego tylko, że nie widzi na nich aksamitnego kaftana — pod szorstkim suknem kryją się częstokroć szczerozłote dukaty.
Wiem ci ja dobrze, ile to czasem mogą nanieść oberżyści, pasztetnicy149, woziwody i Żydowinowie; tych ostatnich powinnam była umieścić na początku, bowiem więcej jeszcze wydają, niż oszukują i kutwią.
Z mowy tej jasno wynika, że lepiej za czym innym się oglądać niż za taftowymi pluderkami.
ANTONIAA to dlaczego?
NANNATe bogate pludry i kaftany często nieprzeliczone długi za podszewką mają! Większość dworaków przypomina ślimaki, które cały swój dobytek na grzbiecie noszą! Wszystkie pieniądze (a niewiele tego jest zazwyczaj) rozłażą im się na maść do wąsów, na wódkę pachnącą do twarzy, na parę nowych trzewików, którymi ci w oczy świecą.
Śmiać mi się chce zawsze, gdy patrzę na ich suknie z fałszywego aksamitu!
ANTONIATy przyzwyczajona jesteś do dzisiejszych sknerów; za moich czasów innych ludzi wśród dworzan widywałam! Mizeria sług pochodzi z szelmostwa ich panów. Ale mów dalej!
NANNAZnałam jednego takiego fąfla, który wiedząc, kim jestem, chełpił się wśród swych towarzyszów: ”Będę ją posiadał i ani złamanego szeląga nie dam”.
Przyszedł kiedyś do mnie, wdzięcznie się krygował, mizdrzył, nadskakiwał, czułe słówka szeptał i wynosił mnie pod niebiosy. Gdy mi coś z rąk na podłogę upadło, rzucał się z okropnym rumorem na środek komnaty, podnosił, całował uroniony przedmiot i zwracał mi go z galanteryjnym dygiem.
Wreszcie rzekł, ściskając mnie za rączkę: „Czy zgodzicie się, signora, wyświadczyć mi pewną łaskę, za którą wdzięczen wam będę aż do samej śmierci!?”. — „Ależ naturalnie” — odpowiedziałam mu na to. — „A więc, przyjdźcie dziś wieczorem do mnie — mówi ten kurdupel — chcę, abyście uświetnili swą obecnością jedną z mych skromnych komnatek”.
Przyobiecałam mu, pod warunkiem że przyjdę dopiero po północy, gdyż umówiłam się wieczerzać z przyjacielem! Zgodził się jak najchętniej, uradowany będąc, że nawet za wieczerzę nie zapłaci!
Późnym wieczorem zapukałam do wrót i nie zwlekając, udaliśmy się do sypialni.
Nad ranem, gdy mój miłośnik, znużony rozprawą miłosną, chrapał na dobre, wzięłam mu koszulę, swoją w zamian zostawiając; poza tym już zawczasu upatrzyłam sobie kosztowniejsze sztuki wśród jego łańcuchów, pierścieni i agrafek.
W kącie spostrzegłam stos bielizny, przygotowany dla praczki, tobołek umieściłam na głowie służebnej, kosztowności zabrałam sama i ulotniłam się cichutko jak duch.
Wystaw sobie, co on tam wygadywać musiał, skoro oczy otworzył.
ANTONIANietrudno się domyślić!
NANNAWstał, począł oglądać moją koszulę na wszystkie strony, myśląc z początku, żem zamieniła ją przez omyłkę. Ale gdy spostrzegł brak kosztowności i bielizny, pozwał mnie pod sąd, który go z kwitkiem odesłał.
Tak wystrychnęłam na dudka nieboraka, który mnie chciał wystrychnąć.
ANTONIADobrześ go urządziła!
NANNASłuchaj dalej! Był moim kochankiem pewien kupiec gruby jak fasa150, ale poczciwy wielce; ten już nie tylko mnie kochał, ale po prostu ubóstwiał, na rękach mnie nosił, proch przede mną ścierał i w nieustannej adoracji się rozpływał. Łożył pilnie na moje potrzeby, a ja wypłacałam mu się obfitymi pieszczotami, choć zgoła za nim nie szalałam.
Pamiętaj, że gdy ktoś powie: „Ta kurtyzana na śmierć się zadurzyła w tym lub
Uwagi (0)