Charaktery i anegdoty - Sébastien-Roch Nicolas de Chamfort (gdzie można czytać za darmo książki txt) 📖

class="author-emphasis">po grecku, rzekł Lekain. — Ach, jaki piękny, odparł Dauberval; pierwszy strój rzymski, którego będę potrzebował, każę sobie zrobić po grecku”.

N... powiadał, że istnieją zasady doskonałe dla charakterów tęgich i nieugiętych, które byłyby nic nie warte dla charakterów pośledniejszej miary. To niby zbroja Achillesa, która nadaje się tylko jemu76 i pod którą nawet Patrokles77 się ugina.

Po zbrodni i złu uczynionym z rozmysłu trzeba postawić złe skutki dobrych intencji, dobre uczynki szkodliwe dla społeczeństwa, jak dobro świadczone złym, dobroduszna głupota, nadużycia źle stosowanej filozofii, niezręczność w służeniu przyjaciołom, fałszywy użytek zbawiennych lub uczciwych zasad etc.

Natura, przygniatając nas tyloma nieszczęściami, a dając nam niezwyciężone przywiązanie do życia, postąpiła z człowiekiem niby podpalacz, który by podłożył ogień pod dom, postawiwszy wartę u drzwi. Musi być bardzo wielkie niebezpieczeństwo, aby nas skłoniło do wyskoczenia oknem.

Ministrowie lubią czasem, jeśli przypadkowo są inteligentni, mówić o epoce, kiedy będą niczym. — Bywamy naiwni i wyobrażamy sobie, że oni wierzą w to, co mówią; ale to jedynie kokieteria! Są niby chorzy, którzy mówią często o śmierci, ale w nią nie wierzą, jak to można poznać z jakiegoś słówka, które im się wymknie.

Powiadano panu Delon, lekarzowi-mesmeryście78: „No i co? Pan de B... umarł, mimo przyrzeczeń pańskich, że go wyleczysz. — Pana tu nie było, odparł; nie śledził pan przebiegu choroby: on umarł wyleczony”.

Ksiądz Dangeau, członek Akademii, wielki purysta, pracował nad gramatyką i wciąż mówił tylko o tym. Pewnego dnia ubolewano w jego obecności nad nieszczęściem świeżej wojny (było to w ostatnich latach Ludwika XIV). „Wszystko to nie przeszkadza, odparł, że ja mam w swojej szkatułce dwa tysiące słów francuskich wzorowo skoniugowanych”.

Pewien gazeciarz79 napisał w swojej gazecie: „Jedni mówią, że kardynał Mazarin umarł, drudzy, że żyje; nie wierzę ani w jedno, ani w drugie”.

Stary d’Arnoncourt zapisał kontraktem tysiąc dwieście franków renty pewnej dziewczynie na cały czas, przez który będzie go kochała. Rzuciła go lekkomyślnie, aby żyć z młodym człowiekiem, który, ujrzawszy ten kontrakt, umyślił wrócić mu moc. Zażądała tedy wypłaty ubiegłych rat, stwierdzając na pozwie, że zawsze kocha pana d’Arnoncourt.

Pytano pani de Rochefort, czy chciałaby znać przyszłość. „Nie, odparła, zbyt jest podobna do przeszłości”.

Namawiano księdza Vatry, aby się starał o miejsce wakujące w Collège Royal. „Pomyślimy o tym”, rzekł i nie czynił żadnych kroków. Miejsce otrzymał inny. Przyjaciel księdza biegnie do niego. — „No i co, widzisz, co wyprawiasz, nie chciałeś się starać o miejsce, i już je dano. — Już dano? odparł; w takim razie poproszę o nie. — Czyś ty oszalał? — Dalibóg, nie: miałem stu konkurentów, teraz mam tylko jednego”. Poprosił o miejsce i dostał je.

Pani pewna, mająca pretensję do salonu literackiego, powiadała o panu L...: „Nie mam o nim zbyt dobrego pojęcia: nie bywa u mnie”.

Ksiądz de Fleury kochał się w marszałkowej de Noailles, która nie chciała tego zauważyć. Został pierwszym ministrem; potrzebowała go, przypomniał jej dawną srogość: „Och, Ekscelencjo, rzekła naiwnie marszałkowa, któż byłby przewidział?”

Dziewczyna, spowiadając się, rzekła: „Wyróżniłam pewnego młodego człowieka. — Wyróżniłaś! Ile razy?” spytał ksiądz.

Mówiono księdzu Terrasson o jakimś wydaniu Biblii, chwaląc je bardzo. „Tak, rzekł, skandaliczny tekst zachowano w całej czystości”.

„Ty ziewasz, mówiła żona do męża. — Moje dziecko, odparł, mąż i żona to jedno; a ja, kiedy jestem sam, nudzę się”.

Maupertuis, wyciągnięty w fotelu i ziewając, mówił raz: „Chciałbym w tej chwili rozwiązać jakieś piękne zagadnienie, które by nie było zbyt trudne”. To go maluje całego.

Panna d’Entragues, urażona sposobem, w jaki Bassompierre wykręcał się od małżeństwa z nią, rzekła: „Jesteś pan najgłupszym człowiekiem na Dworze. — Widzi pani sama, że nie”, odparł.

Diderot, spostrzegłszy, że człowiek, którym się interesował, jest złodziejem i że okradł jego samego, poradził mu, aby opuścił kraj. Ów skorzystał z rady i Diderot nie słyszał o nim dziesięć lat. Po dziesięciu latach słyszy, że ktoś gwałtownie dzwoni. Idzie otworzyć, poznaje gościa i ze zdziwioną miną wykrzykuje: „Ha, ha, to pan!” Ów odpowiada: „Dalibóg, niewiele brakowało”. Odgadł, iż Diderot dziwi się, że go nie powieszono.

Pan de..., namiętny gracz, przegrał w jednym rzucie kości cały swój roczny dochód: tysiąc talarów. Posłał z prośbą o pożyczenie mu ich do pana N..., swego przyjaciela, który znał jego namiętność i chciał go z niej wyleczyć. Przesłał mu następujący oblig: „Proszę pana X, bankiera, aby wypłacił panu de... sumę, jakiej zażąda, aż do wysokości mego majątku”. Ta straszliwa i szlachetna lekcja odniosła skutek.

Wychwalano Ludwika XIV przed królem pruskim. Ten odmawiał mu wszystkich cnót i talentów. „Przynajmniej Wasza Królewska Mość przyzna, że dobrze grał króla. — Nie tak dobrze jak Baron80 odpowiedział cierpko król pruski.

Pewna dama była w teatrze na Merope i nie płakała, czemu się wszyscy dziwili. „Płakałabym chętnie, rzekła, ale mam proszoną kolację”.

Kiedy papież rozmawiał z cudzoziemcem o cudach Włoch, ów rzekł niezręcznie: „Widziałem wszystko, z wyjątkiem conclave81, które rad bym bardzo widzieć”.

Henryk IV oryginalnie wziął się do rzeczy, aby ambasadorowi hiszpańskiemu dać poznać charakter swoich trzech ministrów: Villeroi, prezydenta Jeannin i Sully. Najpierw, wezwał pana Villeroi: „Widzisz tę belkę, która grozi zawaleniem? — Oczywiście, rzekł Villeroi, nie podnosząc głowy, trzeba naprawić, zaraz dam rozkazy”. Wezwał potem prezydenta Jeannin: „Trzeba będzie zbadać”, odparł. Przyszedł Sully, spojrzał na belkę: „Ech, królu, skąd, jak? Ta belka przetrwa nas obu”.

Dewot pewien, występując przeciwko ludziom, którzy roztrząsają artykuły wiary, rzekł naiwnie: „Panowie, prawdziwy chrześcijanin nie roztrząsa tego, w co mu każą wierzyć. To tak jak z gorzką pigułką; jeżeli zaczniesz gryźć, nigdy nie przełkniesz”.

Regent rzekł do pani de Parabère, dewotki, która, aby mu się przypodobać, odezwała się niezbyt po chrześcijańsku: „Darmo się silisz, i tak będziesz zbawiona”.

Pewien kaznodzieja mówił: „Kiedy ojciec Bourdaloue kazał w Rouen, narobił tam wiele zamętu: rękodzielnicy rzucali swoje warsztaty, lekarze chorych, etc. Ja kazałem tam następnego roku; wszystko wróciło do porządku”.

Kiedy pan de B... słyszał albo czytał o jakimś uczynku nikczemnym lub zbrodniczym, wykrzykiwał: „Och, dałbym chętnie talara, aby był Bóg”.

Bachelier namalował lichy portret Jezusa; jeden z przyjaciół rzekł mu: „Nic nie wart ten portret, uważam, że ma twarz głupią i pospolitą. — Co ty powiadasz? odparł naiwnie Bachelier; d’Alembert i Diderot, którzy właśnie stąd wyszli, uważali, że jest bardzo podobny”.

Pan de Saint-Germain prosił pana de Malesherbes o jakieś wskazówki w sprawach, które miał przedłożyć Radzie. „Ważne zdecyduj sam, rzekł Malesherbes, a resztę zanieś na Radę”.

Marivaux powiadał, że styl ma płeć, i że kobietę można poznać po jednym zdaniu.

Skazano równocześnie książkę o Rozumie i poemat Dziewica. Obu zabroniono w Szwajcarii. Urzędnik berneński, po gruntownym poszukiwaniu tych dzieł, napisał do Senatu: „Nie znaleźliśmy w całym kantonie ani Rozumu, ani Dziewicy”.

Gabrielli, sławna śpiewaczka, zażądała pięć tysięcy dukatów od cesarzowej za to, aby śpiewać dwa miesiące w Petersburgu. Cesarzowa odpowiedziała: „Tyle nie płacę żadnemu z moich feldmarszałków. — W takim razie, odparła Gabrielli, niech Wasza Cesarska Mość każe śpiewać swoim feldmarszałkom”. Cesarzowa zapłaciła pięć tysięcy dukatów.

„Ateusze są dla mnie lepszym towarzystwem, powiadał pan D..., niż wierzący. Wobec ateusza wszystkie liche dowody istnienia Boga przychodzą mi na myśl; na widok wierzącego wszystkie liche dowody przeciw jego istnieniu cisną mi się tłumem”.

N... powiadał: „Mówiono mi wiele złego o panu de...; byłbym w to uwierzył pół roku temu, ale od tego czasu pogodziliśmy się”.

Pewnego dnia, kiedy paru rajców mówiło zbyt głośno na rozprawie, prezydent de Harlay rzekł: „Gdyby panowie, którzy rozmawiają, nie robili więcej hałasu niż panowie, którzy śpią, byłoby to bardzo miłe dla panów, którzy słuchają”.

Pewien kupiec, adwokat, inteligentny człowiek, powiadał: „Można dostać mdłości, widząc sekrety rządu, sądu i kuchni”.

Colbert powiadał, chwaląc przemyślność narodu, że Francuz zmieniłby skałę na złoto, gdyby mu pozwolono.

„Umiem sobie wystarczyć, powiadał N..., a w ostateczności umiałbym się obejść i bez siebie”. Chciał powiedzieć, że umiarłby bez żalu.

„Myśl, która wraca dwa razy w tym samem dziele, zwłaszcza w niewielkiej odległości, powiadał N..., przypomina mi owych ludzi, którzy, pożegnawszy się, wracają po szpadę lub kapelusz”.

„Gram w szachy po dwadzieścia cztery su partia w salonie, gdzie wstęp kosztuje sto ludwików” — powiadał pewien generał użyty w wojnie trudnej i niewdzięcznej, podczas gdy inni mieli kampanie łatwe i świetne.

Panna Duthé straciła kochanka, wieść o tym rozeszła się. Ktoś, odwiedziwszy pannę Duthé, zastał ją grającą na harfie i rzekł zdziwiony: „Och, Boże! a ja spodziewałem się zastać panią w rozpaczy. — Ha! rzekła patetycznie, trzeba mnie było widzieć wczoraj”.

Margrabina de Saint-Pierre, będąc w towarzystwie, słyszała jak mówiono, że pan de Richelieu miał wiele kobiet, ale nie kochał żadnej. „Nie kochał, nie kochał, tak się to mówi, rzekła; ja sama znam kobietę, dla której zrobił trzysta mil drogi”. Tutaj opowiada całą historię w trzeciej osobie i, poniesiona zapałem, kończy: „Bierze ją w ramiona, niesie do łóżka, no i zostaliśmy w nim całe trzy dni”.

Zadano drażliwe pytanie panu N..., który odpowiedział: „To są rzeczy, które wiem doskonale, kiedy się o nich nie mówi, ale zapominam ich, kiedy mnie ktoś o nie pyta”.

Margrabia de Choiseul-la-Baume, siostrzeniec biskupa Chalons, dewota i wielkiego jansenisty, będąc bardzo młody, zrobił się nagle bardzo smutny. Wuj jego, biskup, pyta o przyczynę. Powiada, że widział bardzo ładną cukierniczkę, którą chciałby mieć, ale że nie ma nadziei. — „Taka droga? — Tak, wuju: dwadzieścia pięć ludwików”. Wuj dał mu je pod warunkiem, że zobaczy tę cukierniczkę. W kilka dni potem zagaduje o nią siostrzeńca. — „Mam ją, wuju, i zobaczysz ją nie dalej jak jutro”. Pokazał mu ją w istocie, wychodzącą ze mszy w południe. To nie była porcelanowa cukierniczka, ale ładna żona cukiernika, znana później pod mianem pani de Bussi. Można sobie wyobrazić furię starego jansenisty.

Pytano kogoś, kto oddawał wysoką cześć kobietom, czy wiele ich miał. „Nie tyle, co gdybym je był lekceważył”, odparł.

Zarzucano pewnemu bystremu człowiekowi, że nie zna dobrze Dworu. Odparł: „Można być dobrym geografem nie wychodząc z domu. Pan d’Anville nie opuścił nigdy swego pokoju”.

W sporze o przesąd tyczący hańbiących kar, piętnujących rodzinę winnego, pan N... powiadał: „To już dosyć widzieć zaszczyty i nagrody tam, gdzie nie ma zasług, aby jeszcze trzeba było widzieć karę tam, gdzie nie ma zbrodni”.

Pan de L..., chcąc odwieść panią de B..., świeżą wdowę, od myśli o małżeństwie, rzekł: „Wie pani, że to bardzo piękna rzecz nosić nazwisko człowieka, który już nie może robić głupstw!”

Lord Tirauley powiadał, że „skoro się odejmie Hiszpanowi to, co ma dobrego, zostaje Portugalczyk”. Powiadał to, będąc ambasadorem w Portugalii.

Wicehrabia de S... zagadnął raz pana de Vaines, mówiąc: „Czy to prawda, że w pewnym domu, w którym raczono przypisać mi nieco dowcipu82, pan powiedział, że go nie mam wcale?” Pan de Vaines odpowiedział: „Proszę pana, nie ma w tym ani słowa prawdy; nigdy nie byłem w żadnym domu, w którym by panu przyznawano dowcip i nigdy nie powiedziałem, że go pan nie ma”.

Pan N... powiadał, że ci, którzy wdają się w obszerne usprawiedliwienia wobec publiczności, zdają mu się podobni do psów, które biegną i naszczekują za karetką pocztową.

Człowiek jest nowicjuszem w każdej epoce życia.

N... powiadał młodemu człowiekowi, który nie wiedział, że go kocha pewna kobieta: „Pan jest jeszcze bardzo młody, umie pan czytać tylko wielkie litery”.

„Czemu, powiadała dwunastoletnia panna de..., czemu to zdanie: Uczyć się umierać? Widzę, że się to ludziom udaje bardzo dobrze od pierwszego razu”.

Powiadano panu N..., który już nie był młody: „Nie jesteś już zdolny kochać. — Raczej nie śmiem już; ale powiadam sobie jeszcze czasem na widok ładnej kobiety: jak ja bym ją kochał, gdybym był wart miłości!”

„Nie lubię, powiadał N..., owych kobiet nieskazitelnych, powyżej wszelkiej słabostki. Zdaje mi się, że widzę nad ich drzwiami wiersz Dantego znad bramy piekieł: