Darmowe ebooki » Tragedia » Z przeszłości. Fragmenty dramatyczne - Maria Konopnicka (czytak biblioteka TXT) 📖

Czytasz książkę online - «Z przeszłości. Fragmenty dramatyczne - Maria Konopnicka (czytak biblioteka TXT) 📖».   Wszystkie książki tego autora 👉 Maria Konopnicka



1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 12
Idź do strony:
giń, potępieńcze! 
  DEJTEROS
gasnącym głosem
Brońcie jej... 
 
Garstka pogan rzuca się do kamieni z wściekłością. AMONIUSZ
Nędzni!... wybiła godzina!... 
  HYPATIA
z siłą
Umrzeć już muszę!... muszę umrzeć!... Bracia,  
Dajcie mi zginąć! Ja jestem okupem  
Spokoju miasta... pozwólcie mi zginąć!... 
 
do stojącego najbliżej
Dalej!... uderzaj!... 
  GŁOS Z TŁUMU
Przeklęta odwaga 
Szatańskiej pychy! 
  PIOTR
przedzierając się przez tłum
O! zginiesz! Za włosy 
Ciągnąć cię będę po ulicach, nago...  
Żadnej boleści nie dam cię ominąć  
I żadnej hańbie... sam piekło wyręczę...  
Zginiesz! Ja twoim poszarpanym trupem  
Zamiotę wszystkie w Aleksandrii drogi... 
  HYPATIA
Żegnaj mi, świecie!... Widzę jakąś tęczę  
Niknącą... Życie! Czym jesteś, o życie?... 
  AMONIUSZ
Do Cesareum z nią! Niechaj w świątyni  
Sprawiedliwości zadość się uczyni!... 
  GŁOSY
Do Cesareum!... Precz z woza!... Precz z woza!... 
  PIOTR
Noża83 mi dajcie! Tamten spadł... 
  GŁOSY
Powroza! 
Związać ją!... Z rąk się wymknie, czarownica!... 
  HYPATIA
pochyla się do umierającego Dejterosa i mówi z cicha
Dejteros! dusza nigdy nie umiera!  
Formy są zmienne, lecz idee wieczne —  
I nad łez ziemią — są światy słoneczne!  
Żegnaj mi, bracie! 
 
Piotr zrywa z niej płaszcz
...Bogi!... wielkie bogi!... 
O! nie opuszczaj ty mnie, ojców męstwo... 
  AMONIUSZ
nadbiega i uderza ją w pierś nożem
Ha! masz, przeklęta poganko!... 
  HYPATIA
silnym, dźwięcznym głosem
O Helios!... 
 
Chwieje się chwilę i pada martwa. Piotr zrywa z niej szatę. Tłum wśród okrzyków ciągnie obnażoną do Cesareum. PIOTR
Za wcześnie kona... 
  AMONIUSZ
z nagłym pomieszaniem
Na pomoc!... Na pomoc!... 
  GŁOS Z TŁUMU
O! opłakane, pełne klęsk zwycięstwo! 
 
Podoba Ci się to, co robimy? Wesprzyj Wolne Lektury drobną wpłatą: wolnelektury.pl/towarzystwo/
Vesalius84

O pracach lekarskich i anatomicznych Vesaliusa mamy obszerne studium Adriana Burggraeve’a85; lecz wiadomości ściśle biograficzne nader są szczupłe. Ograniczają się one niemal do kilku powszechnie znanych szczegółów.

Oto treść ich główna: Vesalius należał do rodziny, która od miejsca pochodzenia, Wesel86, przybrała swoje nazwisko. Nauk słuchał w Löwen i w Paryżu, poświęcając się głównie anatomicznym pracom. Około 1544 r. miewał publiczne odczyty w Bazylei, Padwie, Bolonii i Pizie. Główne jego dzieło, Corporis humani fabrica87, ukazało się w Bazylei w 1543 r. Był kolejno przybocznym lekarzem Karola V88 i Filipa II89. To wysokie stanowisko nie ochroniło go od prześladowań Inkwizycji, która na mocy bulli90 Bonifacego VIII, zakazującej pod klątwą dysekcji91 ciał ludzkich po śmierci92, niezmordowanego tego badacza przyrody uwięziła i na śmierć skazała93. Później dopiero, łagodząc pierwotny wyrok, zmieniono karę śmierci na pokutną do Ziemi Świętej pielgrzymkę, skąd przyzwała Vesaliusa Rzeczpospolita Wenecka, chcąc mu na powrót94 powierzyć katedrę anatomii w Padwie po śmierci Fallopiusza95 w 1560 r. Vesalius w powrocie rozbił się z okrętem około wyspy Zante96 — i tam umarł z głodu. Cuvier97 w swojej historii nauk przyrodzonych9899 takie mu daje świadectwo: „Padł on, jak Sokrates, ofiarą tej walki, to utajonej, to otwartej, którą ciemnota i fanatyzm po wszystkie czasy toczyły z badaczami przyrody i prawdy”.

*

Obszerna komnata w maurytańskim100 stylu; w pośrodku101 wielki stół, na którym leży ksiąg kilka; jedną z nich zamyka pogrążony w myślach Vesalius. Przed nim stoi przyjaciel jego Silvio; w głębi stary sługa. Wieczór. Rzecz dzieje się w Madrycie w XVI wieku. VESALIUS
Dziwna budowa! Z tęczy i z mgły cała... 
Bez żadnych podstaw, jako rajskie ptaki, 
Które — jak mówią — przyroda skazała, 
By na piór swoich zawieszone złocie, 
Nie tknąwszy ziemi, w błękitnych zórz szlaki 
Leciały — gniazda nawet ścieląc w locie... 
Dziwna budowa!... Człowiek myśl swą ciska 
W jakąś odległość mroczną i niejasną, 
Zanim ją zmierzyć i ogarnąć umie, 
I wszelką próżnię treścią swoją własną 
Wypełnia, w marzeń pomieszanych tłumie 
Coraz to nowe wznosząc gmachy błędu, 
Tak, jakby proste przyrody zjawiska, 
Jakby natura zbyt była mu bliska 
I nie dawała umysłom rozpędu... 
Cóż są te księgi, z których pokolenie 
Nasze swą mądrość czerpie jak ze zdroju? 
Próbka wiecznego ducha niepokoju, 
Której na imię jest czczość i marzenie... 
Gdzie rzeczywistość taka jest na świecie, 
Coby w systemie tym miała swą duszę?... 
Idź, marzycielu! strój lutnię poecie! 
— Na innej drodze ja zwyciężyć muszę! 
  SILVIO
Czyż warto walczyć?... Mistrzu, pomyśl o tem! 
Madryt wre cały; zazdrośni twej sławy 
Wielkie twe imię obrzucają błotem, 
A przyjaciele szepcą je z bojaźnią... 
I gdyby nie to, żeś króla tak bliski, 
Już by się w burzę rozgrzmiały te błyski 
Głuchej zawiści, co grożą ci kaźnią — 
I straszną łuną dzień zwiastują krwawy. 
  VESALIUS
Silvio, tyś jednym z głosów tych, co we mnie 
Walkę namiętną długie wiodły lata 
O berło woli mojej nadaremnie... 
O przyjacielu! kto raz okiem ducha 
Dojrzy cudowną budowę wszechświata, 
Kto raz się dotknie zasłony przyrody 
I w majestacie myśli się zasłucha, 
Ten poprzez tłumów groźby i przekleństwa, 
Przez piekło ognia, przez ocean wody 
Z wzniesionym czołem pójdzie — i dosięże102 
Tajemnic bytu, choćby je miał ziemi 
Rozświecić stosem własnego męczeństwa — 
Tak w imię prawdy, bracie, walczą męże! 
  SILVIO
Powiedz: Tak giną. 
  VESALIUS
Niechaj ginę z nimi, 
Lecz niech myśl moja, jak smuga świecąca, 
Świadczy ludzkości, żem wzlatał do słońca. 
  SILVIO
Strzeż się, Andreo! Miasto pełne wieści, 
Że znów w tym domu, w podziemnej kaplicy, 
Wydarty grobom trup leży niewieści. 
Lud się odgraża... 
  VESALIUS
Cieniów służebnicy!... 
Słuchaj mnie, Silvio! Gdybym mógł pierś własną 
Otworzyć, by w niej wyśledzić drgające 
Życie, nim oczy we mgłach mi zagasną; 
Gdybym mógł domysł raz nazwać pewnikiem — 
I krzyk ostatni mieć tryumfu krzykiem, 
Wbiłbym w nią nóż ten... ha! nożów tysiące! 
  SILVIO
Mistrzu, ze słów swych wykuwasz koronę 
Dla swojej głowy... Lecz zważ, czy to warto 
Strawić wiek męski nad ciemną tą kartą, 
Która ci życie śmiercią znieważone 
Przedstawia w dzikim rozkładu chaosie? 
Dumać, z utkwionym w czoło sfinksa103 okiem — 
I — bogdajbym104 był fałszywym prorokiem, 
Znaleźć zagadki swej słowo — na stosie? 
  VESALIUS
Ty bluźnisz, bracie! Przyroda jest niema 
Dla tych, co pytać nie mają odwagi. 
Lecz — kto oburącz sfinksa tego chwyta 
I śmiało patrzy w zagadki oblicze, 
Choćby go tłumów szarpały zniewagi 
I grzmiało nad nim wieków anatema105, 
Ten pojmie słowo bytu tajemnicze 
I pierwszych przyczyn hieroglif wyczyta. 
  SILVIO
Walka ta straszna jest — i jest wątpliwą. 
Wspomnij, Andreo, tych, co już w przeszłości 
Zażegli106 jasne pochodnie ludzkości... 
Gdzież są — i jakie z posiewu ich żniwo? 
Aleksandryjska szkoła! Wielkie słowo! 
Lecz powiedz, kto dziś wie — po latach tylu — 
O sławnym w wieku swoim Herofilu?...107 
Wszak po Galenie108, nawet po Mondinim109 
Wszystko musiałeś zaczynać na nowo... 
A kto zaręczy, że to, co dziś czynim, 
Nie będzie kiedyś nazwane nicością? 
  VESALIUS
Mylisz się, Silvio! Ta praca zagasła 
To ostudzone ogniwa łańcucha, 
Którego nowe przeguby i skręty, 
Nazwane jutrem myśli — i przyszłością, 
My dziś w ognisku wykuwamy ducha. 
Strażnica wieków zdaje swoje hasła 
Nowozaciężnym szermierzom wyłomu. 
W czasie nie ginie nigdy trud podjęty, 
Ani energii przerobionej suma... 
A myśl, co w ciszy o wszechświecie duma, 
Niech się nie zdaje straconą nikomu... 
Wieki ją przyszłe odnajdą, obaczą — 
I o nią wielkie ruchy swe zahaczą. 
  SILVIO
Słowa! Czcze słowa! Na mego patrona, 
Ja z mojej pracy chciałbym widzieć zyski 
Na własne oczy — póki zwę się ciałem, 
I za tę cenę krajałbym z ochotą 
Nie tylko trupa, ale bullę złotą, 
Która zabawki tej zabrania srodze... 
Lecz gonić jakieś oddalone błyski, 
Paść duszę jakimś bladym ideałem, 
Wiecznym pątnikiem być na prawdy drodze, 
Żyć słowem, choćby słowem nieśmiertelnym, 
Dios!110 jakem Hiszpan, zbyt to jest subtelnym! 
Po co się rzucać jak nurek w głębiny 
I wśród współczesnych zwać się już przyszłością? 
Cóż są twe prace? — Głuche podwaliny, 
Których wieżyca, co w błękit wybiega, 
Nigdy nie uczci — a rzadko dostrzega. 
  VESALIUS
Więc niech powstaną olbrzymie te duchy, 
Co sztandar wiedzy niosą przed ludzkością, 
Choćby mnie blaskiem swoim zaćmić miały! 
Niechaj się zbudzą potężne te ruchy 
Swobodnej myśli, co lecąc do słońca, 
Daleko skrzydłem poziomy odtrąca — 
Choćbym ja przy nich tak wydał się mały, 
Jak atom pyłu, co w blasku drży płowy... 
A gdy się wzniesie gmach wielki, gmach nowy, 
W którym myśl szczytem, a murem są czyny, 
Niechaj potomni mój kamień grobowy 
Dorzucą między głuche podwaliny... 
Ja innej sławy nie pragnę dla siebie. 
  SILVIO
Słucham, podziwiam — i milcząc, odchodzę; 
Męczeńska palma nie nęci mnie zgoła... 
Radzę ci, mistrzu, zawiń się w swej todze — 
I od dziś ucz się umierać wspaniale... 
To ci się przyda. — Ha! Przez Boga w niebie, 
Jeśli cię schwyci trybunał tajemny, 
Jeśli w Madrycie, ku większej twej chwale, 
Będzie zbyt jasno, jak na wiek tak ciemny, 
Pierwszy dam poklask! 
 
Wychodzi. VESALIUS
Tak! Uchylisz czoła! 
 
po chwili milczenia
Hagonie! czas już; idź, zawołaj Nela, 
Rozjaśnij lampę, w oknach spuść makaty; 
Potem zstąp cicho — i ruchome kraty 
Odsuń w grobowcu... 
  HAGON
Och! na Zbawiciela 
Mękę i rany! Panie mój dostojny, 
Wstrzymaj się! Jak to, chcesz ty z Bogiem wojny? 
Grób, panie, każdy w całym kręgu świata, 
Jest taką rzeczą, której niebo strzeże, 
Chociażby żadna nie strzegła jej krata... 
Czyż chrześcijanin, panie, ma jak zwierzę 
Nawet po śmierci nie znaleźć spoczynku 
I świecić próchnem swych kości na rynku? 
Grób ma też wstydy i dziewictwo swoje; 
Podglądać rzeczy, które śmierć zakrywa, 
To zbrodnia ciężka, sprośna111, niegodziwa! 
Niech Nel odejdzie, panie... ja się boję! 
  VESALIUS
Hago! rozumiem ciebie, jak myśl własną; 
Czuję, jak zgroza w pierś ci rzuca mrowie... 
A jednak — słuchaj! Nim światła te zgasną, 
Zapytam śmierci — a ona odpowie. 
  HAGON
Panie najmilszy! jam biedny i siwy — 
I w życiu byłem nie zawsze szczęśliwy, 
Karmiąc się czarnym kęsem lada jakim... 
Lecz choćbym nawet stokroć był żebrakiem, 
Choćbym nędzarzem był, co łaknie chleba, 
I choćby w grobach góry złota były, 
Jeszcze bym jednej grudeczki z mogiły 
Nie ruszył — tak mi Panie Boże z nieba 
Dopomóż w mojej ostatniej godzinie! 
  VESALIUS
Więc ja sam pójdę; weź pochodnię, Hago! 
Śpieszmy! Noc letnia jak chwilka przeminie. 
  HAGON
O panie! nie grzesz ty taką odwagą, 
Bo się przerazi grób — i trumna wyda 
Sama umarłych... O! co za ohyda 
Nie dać trupowi dospać do dnia sądu... 
Umarłych krajać... O panie mój miły! 
Ten nóż splami ci ręce, jak rdza trądu — 
I wszystkie puste przeklną cię mogiły 
Tak, że sam kiedyś, po najdłuższej dobie, 
Nie znajdziesz ciszy w własnym swoim grobie! 
  VESALIUS
Słuchaj, ty wierny, stary! Są na świecie 
Dusze, podobne zwichrzonej komecie, 
Które gwiazdami nie są — i nie mogą 
Cicho się palić na niebios błękicie, 
Ale targane niepokojem burzy, 
Lecą ogromną, pełną iskier drogą 
I w krwawych snopach ognia, który wróży 
Dziwne przewroty, gubią z siebie życie... 
A kiedy takie komety zagasną, 
Zostaje po nich łuna... Kto wie, stary, 
Czy ja mieć będę mogiłę swą własną, 
Pogrzeb i księdza i śpiewy i mary... 
  HAGON
O panie! oczy te zamglone 
Widziały rzeczy straszne, przeraźliwe... 
Smętne orszaki, słupy osmalone — 
Czerwone głownie112 ludzkie, w ogniu żywe, 
Których oddechem był dym, a spojrzeniem 
Iskry gasnące pod sczerniałym niebem... 
A wiatr był płaczką, trumną — i pogrzebem... 
A ciężka klątwa grobowym kamieniem... 
Chceszże ty, panie, ginąć, jak kacerze113, 
Ohydni Bogu — i umarli wierze? 
Chceszże ty oczy moje tak zasmucić, 
Bym ich na słońce nie śmiał już obrócić?... 
  VESALIUS
Słuchaj mnie stary, masz wnuka, lub syna? 
  HAGON
Mam córkę, panie — i wnucząt — już troje... 
Co za diablątka wesołe — a psotne! 
Najmłodszy Gonzalw, prześliczna dziecina! 
Gdy przyjdę, szyję mi rączką oplata, 
A drugą siwe moje wąsy targa... 
  VESALIUS
Widzisz, ja nie mam córki,
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 12
Idź do strony:

Darmowe książki «Z przeszłości. Fragmenty dramatyczne - Maria Konopnicka (czytak biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!
Dodaj komentarz