W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖
Klasyka polskiego reportażu. We wrześniu 1936 roku niespełna trzydziestoletni Ksawery Pruszyński wyjeżdża jako korespondent „Wiadomości Literackich” na drugi koniec Europy. W Hiszpanii trwa wojna domowa. Wszczęty w lipcu konserwatywno-nacjonalistyczny przewrót wojskowy przeciwko centrolewicowemu rządowi zmobilizował robotników i chłopów do obrony republiki. W części kraju wybuchła rewolucja społeczna, kontrolę nad fabrykami przejęły komitety robotnicze, skolektywizowano posiadłości ziemskie. Do walki po stronie nacjonalistów stanęły bojówki Falangi, lotnictwo, flota, oddziały czołgów, artylerii i piechoty faszystowskich Włoch i hitlerowskich Niemiec. Militarnego wsparcia republikanom udzielał ZSRR, wysyłając do Hiszpanii broń i ludzi. Do walki z faszyzmem przybyli ochotnicy z całej Europy, tworząc w Hiszpanii Brygady Międzynarodowe.
Pruszyński opisuje wojnę w kontrolowanej przez republikanów części Hiszpanii, wykazując talent literacki, wrażliwość, ale też trzeźwość ocen. Pochodzący z ziemiańskiej rodziny, absolwent jezuickiego gimnazjum, katolicki konserwatysta, potępia okrucieństwa wojny i rewolucji, przeraża go niszczenie kościołów i mordowanie księży. Z drugiej strony rozumie lud, przenikliwie i krytycznie analizuje społeczne przyczyny wybuchu przemocy przeciwko kapitalistom, posiadaczom ziemskim, duchowieństwu, wspierającemu feudalne stosunki.
Reportaże Pruszyńskiego, publikowane od listopada 1936 roku na łamach „Wiadomości Literackich”, później zebrane i przeredagowane w książkę Z czerwonej Hiszpanii, spotkały się w Polsce z licznymi komentarzami. Prasa lewicowa chwaliła trafność analiz i wyczulenie na problemy społeczne, konserwatywna bądź chwaliła za dokumentowanie, że republikańska Hiszpania jest okupowana przez bolszewików z ZSRR, bądź zarzucała nadmierną przychylność dla centrolewicowego rządu i jego zwolenników, uznając autora za potajemnego komunistę. Z kolei kiedy po drugiej wojnie światowej Pruszyński powrócił do kraju, chociaż nie spotkał się szykanami i pełnił funkcję ambasadora Polski Ludowej w Holandii, jednak jego reportaży z Hiszpanii nie wznawiano aż do zmiany ustroju…
- Autor: Ksawery Pruszyński
- Epoka: Współczesność
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ksawery Pruszyński
499. luminarz (z łac.) — człowiek wybitny w dziedzinie nauki lub kultury. [przypis edytorski]
500. recypować (z łac.) — postrzegać. [przypis edytorski]
501. asumpt (przest.) — impuls, pobudka, powód do czegoś; pretekst. [przypis edytorski]
502. konfederacja barska (1768–1772) — zbrojny związek szlachty polskiej utworzony w miejscowości Bar na Podolu w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, przeciwko Imperium Rosyjskiemu i królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. [przypis edytorski]
503. Czarniecki i ksiądz Marek — Stefan Czarniecki (1599–1665): wojewoda kijowski, hetman polny koronny; wybitny wojskowy, brał udział w walkach przeciw najazdom tatarskim, wsławił się szczególnie podczas pacyfikacji powstania Chmielnickiego na Ukrainie oraz w wojnie partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa podczas potopu szwedzkiego, zginął z powodu ran odniesionych podczas walk w wojnie polsko-rosyjskiej; wychowanek kolegium jezuickiego, przeszedł na katolicyzm, przejawiał niechęć do innowierców; ksiądz Marek: Marek Jandołowicz (1713–1799), charyzmatyczny przywódca duchowy konfederatów barskich, przełożony klasztoru karmelitów w Barze, bohater dramatu Juliusza Słowackiego z 1843. [przypis edytorski]
504. Kołłątaj i Konopka — Hugo Kołłątaj (1750–1812): polski działacz polityczny, publicysta i pisarz oświeceniowy, organizator nauki i oświaty, filozof, ksiądz; jeden z twórców Konstytucji 3 maja i organizatorów powstania kościuszkowskiego; należał do grona tzw. jakobinów polskich, głoszących hasła republikańsko-wolnościowe, konieczność zmian ustrojowych, radykalnych reform społeczno-gospodarczych; Kazimierz Józef Konopka (1769–1805): sekretarz Hugona Kołłątaja, publicysta, jeden z przywódców jakobinów warszawskich. [przypis edytorski]
505. Japonia, zmuszona przegraną wojną do otworzenia swych portów Stanom Zjednoczonym — w XVII w. Japonia zamknęła swoje porty dla statków europejskich, żeby zapobiec podburzaniu ludności przez misjonarzy chrześcijańskich i uniknąć losu innych krajów Azji, które stały się europejskimi koloniami. W 1854 Amerykanie, dysponujący ogromną przewagą techniczno-militarną, pod groźbą użycia siły przez flotę wymusili na Japonii pierwszy traktat handlowy; wkrótce Japonia była zmuszona podpisać podobne umowy z Wielką Brytanią, Rosją i Francją. W 1868 cesarz Japonii Mutsuhito zaprowadził radykalne reformy: zniósł feudalizm i rozpoczął uprzemysłowienie i modernizację kraju; w 1889 zatwierdził konstytucję opartą na europejskich wzorcach, w której zachowano jednak szerokie uprawnienia i boski kult cesarza, potomka bogini Słońca. W 1894 Japończycy rozgromili chińską flotę w rozpoczętej przez siebie wojnie, a wyniku niespodziewanego i druzgocącego zwycięstwa w wojnie rosyjsko-japońskiej (1904–1905) Japonia stała się pierwszym mocarstwem na Dalekim Wschodzie. [przypis edytorski]
506. mikado — tytuł cesarza Japonii. [przypis edytorski]
507. dystynkcja (daw., z łac.) — rozróżnienie. [przypis edytorski]
508. Mierosławski, Ludwik (1814–1878) — generał, radykalny demokrata; uczestnik powstania listopadowego, członek emigracyjnego Towarzystwa Demokratycznego Polskiego; współpracował z rewolucjonistą włoskim Mazzinim; miał być przywódcą zaplanowanego na 1846 powstania we wszystkich trzech zaborach, jednak wskutek denuncjacji hr. Ponińskiego został aresztowany przez policję pruską; w czasie Wiosny Ludów był dowódcą powstania w Wielkopolsce w 1848 oraz na Sycylii i w Badenii w 1849; w 1860 nawiązał bliską współpracę z Garibaldim; w 1863 był pierwszym dyktatorem powstania styczniowego z ramienia Tymczasowego Rządu Narodowego, porażki militarne oraz konflikt z Langiewiczem skłoniły go do rezygnacji z godności dyktatora, powrócił na emigrację do Francji. [przypis edytorski]
509. Nie będzie postępu, póki na kiszkach ostatniego biskupa nie zawiśnie ostatni szlachcic — jedna z przypisywanych różnym osobom parafraz stwierdzenia francuskiego księdza katolickiego Jeana Mesliera (1664–1729), który w obszernym traktacie, odnalezionym po jego śmierci, krytykował religię i jej dogmaty, głosił, że wszyscy ludzie rodzą się równi, piętnował niesprawiedliwość, wyzysk i nędzę w ustroju społecznym sankcjonowanym przez kościoły i instytucje religijne. W oryginalnym zdaniu mowa o człowieku, który chciałby, „żeby wszyscy wielcy świata i cała szlachta zostali powieszeni na kiszkach księży”. W XVIII w. dzieło Mesliera krążyło w odpisach po Francji, ciesząc się powodzeniem wśród filozofów oświeceniowych; w 1772 zostało opublikowane we fragmentach oraz w formie wyciągu, potępione jako heretyckie. [przypis edytorski]
510. Garibaldi, Giuseppe (1807–1882) — włoski rewolucjonista, żołnierz i polityk, przywódca walk o niepodległość i zjednoczenie Włoch, bohater narodowy Włoch. [przypis edytorski]
511. paralela — podobne, analogiczne cechy w porównywanych rzeczach lub ich zestawienie ze sobą. [przypis edytorski]
512. Riego y Flórez, Rafael del (1784–1785) — hiszpański wojskowy i polityk liberalny; w 1820 wysłany z oddziałami, które miały wyruszyć do walki z ruchami wyzwoleńczymi w Ameryce Łacińskiej, stanął na czele buntu wojska w Kadyksie i zażądał powrotu do konstytucji z 1812; ze swoimi oddziałami podjął marsz przez Andaluzję z nadzieją wzniecenia antykrólewskiego powstania, co spotkało się z obojętnością miejscowej ludności; powstanie udało się wzniecić w Galicji i wkrótce objęło ono cały kraj; otoczony w madryckim pałacu król zgodził się na przywrócenie konstytucji; przez nowo utworzony rząd Riego został mianowany marszałkiem; w 1823 walczył z interwencją francuską; ujęty i stracony na rozkaz Ferdynanda VII; napisany na jego cześć Hymn Riego stanowił w latach 1931–1939 hymn państwowy Republiki Hiszpańskiej. [przypis edytorski]
513. w roku 1831, czym są, ukrywane przez polskich historyków, dzieje Bolimowa — mowa o radzie wojennej w mieście Bolimów (ob. wieś w woj. łódzkim), która odbyła się 10 sierpnia 1831 podczas powstania listopadowego. Przebieg wydarzeń miał charakter niezwykły: przedstawiciele wyłonionej przez Sejm delegacji poprosili każdego z obecnych 67 generałów i wyższych oficerów o wypowiedź na temat dwóch kwestii: co należy robić w obecnej sytuacji strategicznej oraz czy należy zmienić naczelnego wodza. Po wysłuchaniu wszystkich opinii delegacja sejmowa uznała, że większość wypowiedziała się za zmianą dowództwa, i zarządziła głosowanie. Gen. Jana Skrzyneckiego pozbawiono stanowiska wodza naczelnego i przyznano je gen. Henrykowi Dembińskiemu. [przypis edytorski]
514. Michał Korybut Wiśniowiecki (1638–1673) — król polski, syn wojewody ruskiego Jeremiego Michała Wiśniowieckiego; był władcą nieudolnym, za jego panowania zrywano większość sejmów, dominowały wewnętrzne walki stronnictw; niemożność zwołania odpowiedniej armii podczas najazdu tureckiego zmusiła go do zawarcia pokoju w Buczaczu (1672), na warunkach którego oddał wschodnie ziemie Imperium Osmańskiemu i zobowiązał się do płacenia corocznej daniny, co stawiało Rzeczpospolitą w roli lennika tureckiego. [przypis edytorski]
515. Chcesz wiedzieć, czym byłby nasz kraj odzyskany w trzydziestym pierwszym roku? Powiem ci: Hiszpany — dwa pierwsze wersy wiersza Juliusza Słowackiego z nieco zmienioną końcówką, w oryginale: „to patrz na Hiszpany”. [przypis edytorski]
516. liberali (wł.) — liberałowie; popr. hiszp. lm: liberales (lp: liberal). [przypis edytorski]
517. Cavour, Camillo Benso (1810–1861) — włoski polityk liberalny, premier królestwa Piemontu i Sardynii, działał na rzecz zjednoczenia Włoch. [przypis edytorski]
518. Kossuth, Lajos (1802–1894) — polityk węgierski, przywódca rewolucji węgierskiej 1848–1849, węgierski bohater narodowy; po upadku rewolucji wyjechał; w 1859 przyczynił się do utworzenia węgierskiego legionu, który walczył w północnych Włoszech po stronie Garibaldiego przeciwko Austriakom. [przypis edytorski]
519. Széchenyi, István (1791–1860) — węgierski polityk i działacz gospodarczy; założył Węgierskie Towarzystwo Naukowe, zbudował pierwszy stały most pomiędzy Budą i Pesztem, rozpoczął prace nad uregulowaniem Dunaju i Cisy, zainicjował żeglugę parową na Dunaju; lider węgierskiego ruchu liberalnego, w latach 40. utracił przywództwo na rzecz bardziej radykalnego Lajosa Kossutha. [przypis edytorski]
520. status quo (łac.) — obecny stan rzeczy; w stosunkach międzynarodowych: stan prawno-polityczny, np. granic, istniejący w danym momencie. [przypis edytorski]
521. trust (ekon.) — monopolistyczne przedsiębiorstwo powstałe w wyniku połączenia firm z jednej branży. [przypis edytorski]
522. omiedzić — zapewne: otoczyć miedzą, tj. wziąć w posiadanie ziemię, zawładnąć obszarem. [przypis edytorski]
523. Texas — Teksas, stan w południowo-środkowej części Stanów Zjednoczonych; do 1836 prowincja Meksyku, w jęz. hiszpańskim nazwę Texas wymawia się: tehas. [przypis edytorski]
524. Opera Nazionale Balilla — włoska faszystowska organizacja młodzieżowa działająca w latach 1926–1937, której nazwa pochodzi od przydomka Balilla, jaki nosił Giovanni Battista Perasso, chłopak z Genui, który według legendy w 1746, rzucając kamieniem w żołnierza, dał sygnał do powstania przeciwko siłom Habsburgów okupującym miasto. [przypis edytorski]
525. Ras Tafari Makonnen — imię chrzestne cesarza Etiopii Haile Selassie I, od którego pochodzi nazwa synkretycznego ruchu millenarystyczno-mesjanistycznego religijnego powstałego na Jamajce w latach 30. XX w. [przypis edytorski]
526. Wszystko, co zdołałem w tych sprawach dowiedzieć się, przestudiować — Podczas niniejszych rozważań opieram się przede wszystkim na danych zaczerpniętych z poważnego dzieła inż. Pascual Carrion, sekretarza Centralnej Rady Reformy Agrarnej (za Republiki) wydanego z przedmową jego szefa, b. ministra, dziś ambasadora Walencji w Waszyngtonie, Fernanda de los Rios. Los latifundios en Espana są niestety jedynym naukowym i nowoczesnym opracowaniem tych kwestii, z jakim się spotkałem. W samej Hiszpanii panuje zupełny chaos niewiedzy, powierzchownych uogólnień i niezrozumienia sprawy rolnej. Cyfry moje wyjęte są z tegoż dzieła. [przypis autorski]
527. prowincje latyfundystyczne na ogół nie są bardzo zaludnione — w przeciwstawieniu np. do wielu części przedwojennej Ukrainy gdzie latyfundia sąsiadowały z olbrzymimi, przeludnionymi, małorolnymi wsiami. [przypis autorski]
528. Oto bowiem w czternastu prowincjach, w których republika znalazła kwestię agrarną, istnieje dziewięćset tysięcy rodzin bezrolnych czy małorolnych. By jednych i drugich zamienić na 10-hektarowych gospodarzy potrzeba na to (...) sześć milionów hektarów —
Porównywano często kwestię rolną Polski i Hiszpanii, szukając podobieństw. Naprawdę zachodzi dziś jednak między nami a tamtym krajem bardzo zasadnicza różnica. Oto Hiszpania posiada dostatecznie wiele gruntów dla zaspokojenia swego głodu ziemi (rzecz inna, jak staram się udowodnić w toku niniejszych rozważań, że to nie tyle głód ziemi, co głód fabryk, głód miast, głód podniesienia produkcji jest istotą kryzysu Hiszpanii). Polska ich nie ma. Wedle obliczenia i J. Poniatowskiego i Th. Oberlaendera (Die agrarische Ubebevölkerung Polens) nasz zapas ziemi, z całą reformą rolną i melioracjami, wystarczy bez mała w całości zaledwie na upełnorolnienie małorolnych, dla mas bezrolnych i dla nowych pokoleń wsi nie znajdując już dość ziemi, nawet przy najradykalniejszych posunięciach.
Hiszpanii, niestety, grozi to samo co Polsce. Zamiast wytężyć się w kierunku uprzemysłowienia (ku czemu ma lepsze zresztą niż Polska warunki) ujmie sprawę agrarną najciaśniej, właśnie jako chłopski głód ziemi, i pozostawi masy na wsi. Niewiele tym ulepszy położenie chłopa w prowincjach latyfundystycznych, wcale w prowincjach karłowatej własności rolnej, najmniej zaś położenie mas robotniczych miasta, pozostałych dalej bez własnego przemysłu.
[przypis autorski]529. andaluski — dziś raczej: andaluzyjski. [przypis edytorski]
530. Dnieprostroj (ros.) — Dnieprzańska Elektrownia Wodna, hydroelektrownia na rzece Dniepr, zbudowana w latach 1927–1932. [przypis edytorski]
531. Magnitogorsk — miasto przemysłowe w płd. Rosji, z największym w kraju kombinatem metalurgicznym; od 1931 miasto, szybko i znacznie rozbudowane w związku z budową huty żelaza podczas pierwszego planu pięcioletniego (1928–1932). [przypis edytorski]
532.
Już po napisaniu niniejszego rozdziału, natrafiłem w rocznikach radykalnej „Europe nouvelle” na artykuł Luisa Fishera, poświęcony w kwietniu 1936 reformie rolnej przeprowadzonej przez Frente Popular w Hiszpanii. Luis Fisher, wielki dziennikarz amerykański, o solidnym naukowo-ekonomicznym przygotowaniu, spędził szereg lat w ZSRR, którego jest gorącym (acz w niejednym krytycznym) entuzjastą. Zajmując się z kolei Hiszpanią i jej nowymi drogami, Luis Fisher o reformie agrarnej Azanii Caballero pisał, co następuje:
„Reforma agrarna winna być uważana za środek do wzbogacenia miast hiszpańskich i stworzenia nowych przemysłów”.
Przebudowa ustroju agrarnego winna dokonać się, jego zadaniem, właśnie pod takim kątem. Dlatego też wobec przeprowadzanej właśnie, lewicowo-inteligenckiej reformy, troszczącej się przede wszystkim o to, żeby chłop dostał ziemię i nie pchał się do miasta, choćby za cenę wegetacji na rozdrobnionych do stosunków chińskich płachetkach, ekonomista amerykański wyrażał powątpiewanie:
„Zapewne — pisał — po przeprowadzeniu takiej reformy chłop będzie się miał nieco lepiej. Ale oznacza to tylko to, że będzie odżywiać się trochę mniej źle, a nie, że stanie się aktywnym odbiorcą produktów miasta. A przecież w tym leży klucz zagadnienia”.
Pozwalam sobie zacytować te słowa tym wszystkim czytelnikom, którzy w Polsce wierzą jeszcze, że problem przeludnienia agrarnego w jakimkolwiek bądź kraju został rozwiązany bez przeniesienia ogromnych mas chłopskich ze wsi do miasta, z roli do przemysłu. Nawet ZSRR — czy raczej: właśnie ZSRR — wstąpił na tę drogę. Hiszpański czy też inny, chłop współczesnych krajów przeludnionych agrarnie prędzej czy później znajdzie się w mieście, musi się w nim znaleźć. Rzecz w tym, czy nastąpi to w drodze prywatnego czy państwowego uprzemysłowienia kraju. W wypadku pierwszym kraj, który to przeprowadzi, dobiegnie w linii rozwojowej kraje, które tego dokonały wcześniej, Niemcy i Francję, Danię i Czechy, cały Zachód. W przeciwnym doszlusuje się do tej drogi rozwojowej, którą obrała sobie Rosja sowiecka. Jedynie niestety w Polsce i Hiszpanii to istotne znaczenie całego problemu nie jest w ogóle przeczuwane.
[przypis autorski]533. zasię (daw.) — zaś; natomiast. [przypis edytorski]
534. Prim, Espartero, Serrano — hiszpańscy wojskowi z XIX w., którzy uzyskali wielkie wpływy polityczne i wysokie stanowiska w państwie: Juan Prim y Prats (1814–1870): generał i polityk, premier Hiszpanii (1869–1870); Baldomero Espartero (1793–1879): generał i polityk, regent Hiszpanii (1841–1843), premier (1854–1856); Francisco Serrano (1810–1885): regent Hiszpanii (1869–1870), ostatni prezydent Pierwszej Republiki Hiszpańskiej (1874). [przypis edytorski]
535. Ortega y Gasset, José (1883–1955) — filozof i eseista hiszpański; republikanin. [przypis edytorski]
536. Marañón, Gregorio (1887–1960) — hiszpański lekarz, naukowiec, historyk, pisarz i filozof; liberał; uważany
Uwagi (0)