W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖

anegdota. [przypis edytorski]

130. Argos, Beocja — krainy historyczne w Grecji. [przypis edytorski]

131. Sabała, właśc. Jan Krzeptowski (1809–1894) — góral podhalański, znany przewodnik tatrzański, myśliwy, gawędziarz i muzykant. [przypis edytorski]

132. mirador (hiszp.) — wykusz, element architektoniczny w postaci poszerzającego przylegające pomieszczenie, nakrytego osobnym daszkiem balkonu z oknami, który wystaje ze ściany budynku na pewnej wysokości nad ziemią, dzięki czemu można lepiej obserwować, co dzieje się na ulicy poniżej. [przypis edytorski]

133. par excellence (fr.) — w całym znaczeniu tego słowa, w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

134. bodziak a. bodiak (reg.) — oset; niekiedy także: rzepy, tj. suche, kłujące i czepliwe owoce ostu, ostrożnia lub łopianu. [przypis edytorski]

135. Liga Morska i Kolonialna — polska organizacja społeczna, do 1930 nosząca nazwę Liga Morska i Rzeczna, stawiająca sobie za cel propagowanie zagadnień morskich wśród społeczeństwa, a także pozyskanie dla Polski kolonii zamorskich; wydawała miesięcznik „Morze” i kwartalnik „Sprawy Morskie i Kolonialne”. [przypis edytorski]

136. attaché (fr.) — przedstawiciel dyplomatyczny niskiego stopnia. [przypis edytorski]

137. Polska Agencja Telegraficzna (PAT) — polska rządowa agencja prasowa, działająca w okresie międzywojennym. [przypis edytorski]

138. „Gazeta Polska” — dziennik informacyjno-polityczny o orientacji prosanacyjnej, wydawany w latach 1929–1939 w Warszawie. [przypis edytorski]

139. „Ilustrowany Kurier Codzienny” (IKC) — wysokonakładowy dziennik informacyjny wydawany w Krakowie w latach 1910–1939; pierwszy dziennik ogólnopolski; po przewrocie majowym w 1926 prorządowy. [przypis edytorski]

140. atencja (przestarz., z łac.) — poważanie, szacunek, względy. [przypis edytorski]

141. Rewizor — komedia Nikołaja Gogola z 1836, w której główny bohater, zwykły człowiek, zostaje w prowincjonalnym miasteczku omyłkowo wzięty za wysokiego rangą urzędnika przybyłego ze stolicy na kontrolę. [przypis edytorski]

142. stenotypistka — maszynistka korzystająca ze stenografii, tj. kobieta zajmująca się zawodowo pisaniem na maszynie stenograficznej lub przepisująca na maszynie do pisania tekst z notatek stenograficznych; dawniej także ogólnie: maszynistka. [przypis edytorski]

143. pasza a. basza (z tur.) — wysoki urzędnik turecki; pan. [przypis edytorski]

144. Lechistan (tur.) — Polska. [przypis edytorski]

145. wersalizm (neol.) — wersalskość (rzad.), odznaczanie się wytwornymi, dworskimi manierami; tu ironicznie, gdyż major Płut był aroganckim snobem. [przypis edytorski]

146. Lelewel, Joachim (1786–1861) — historyk i polityk polski; od 1831 działacz emigracyjny. [przypis edytorski]

147. Kleinigkeit (niem.) — drobiazg, błahostka. [przypis edytorski]

148. nouveau regime (fr.) — nowy system rządów. [przypis edytorski]

149. stosunek Antoniusza do Kleopatry — Kleopatra VII Filopator (69–30 p.n.e.), ostatnia królowa Egiptu, słynna z urody i uroku osobistego, była kochanką rzymskiego polityka i wodza Gajusza Juliusza Cezara (100–44 p.n.e.), a po jego śmierci kochanką jego bliskiego współpracownika Marka Antoniusza (83–30 p.n.e.). [przypis edytorski]

150. ranga czynownicza — oficjalna ranga oficerów i urzędników państwowych w carskiej Rosji, ujęta w tabeli rang, przewidującej 14 stopni; z ros. чин: ranga, oficjalna pozycja osoby, stąd czynownik: urzędnik państwowy. [przypis edytorski]

151. skończył się był (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: skończył się wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

152. cichej wsi litewskiej, kiedy reszta świata we łzach i krwi tonęła — Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, ks. I. [przypis edytorski]

153. infantka (z hiszp.) — tytuł przysługujący córkom królów Hiszpanii i Portugalii. [przypis edytorski]

154. koafiura (z fr., daw.) — uczesanie, fryzura; szczególnie: wyszukana, elegancka fryzura. [przypis edytorski]

155. Rembrandt, właśc. Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606–1669) — malarz i grafik holenderski okresu baroku, mistrz światłocienia. [przypis edytorski]

156. bitwa pod Lepanto (7 października 1571) — wielka bitwa morska, w której hiszpańsko-włoska flota Ligi Świętej rozgromiła flotę turecką; jedna z najkrwawszych bitew morskich w historii. [przypis edytorski]

157. Juan de Austria, don (1547–1578) — hiszpański wódz, nieślubny syn cesarza Karola V Habsburga i Barbary Blomberg; od 1568 dowódca floty hiszpańskiej na Morzu Śródziemnym; w 1569 krwawo stłumił bunt ludności muzułmańskiej w Grenadzie; w 1571 dowodził flotą Ligi Świętej w wielkiej bitwie pod Lepanto; jako dowódca floty w 1573 zdobył Tunis. [przypis edytorski]

158. ksieni — przełożona klasztoru, przeorysza. [przypis edytorski]

159. principes Poloniae et Suaeciae (łac.) — książęta Polski i Szwecji. [przypis edytorski]

160. Juana de Austria (1523–1530) — nieślubna córka cesarza Karola V Habsburga i Cataliny de Rebolledo. [przypis edytorski]

161. de las Descalzas Reales (hiszp.) — dosł.: Bosych Królewskich, część hiszpańskiej nazwy królewskiego klasztoru klarysek w Madrycie, El Monasterio de las Descalzas Reales. [przypis edytorski]

162. Święte Officium (zapis polsko-łaciński, pol. Święte Oficjum) — tu: Tribunal del Santo Oficio de la Inquisición, hiszpańska inkwizycja, instytucja kościelna powołana do strzeżenia katolickiej prawowierności mieszkańców Hiszpanii i jej kolonii; ustanowiona w 1478, zniesiona w 1808 po zajęciu Madrytu przez wojska napoleońskie oraz w 1813 przez opozycyjne wobec Francuzów kortezy w Kadyksie; przywrócona w 1814 przez króla Ferdynanda VII Burbona, zniesiona ostatecznie w 1834 przez Marię Cristinę de Borbón, liberalną regentkę Izabeli II. [przypis edytorski]

163. dynamitard — rewolucjonista dokonujący zamachów za pomocą materiałów wybuchowych (dynamitu); określenie powstałe w 2. poł. w XIX w., kiedy pojawił się tego rodzaju terroryzm polityczny. [przypis edytorski]

164. republika 14 kwietnia 1931 roku — Druga Republika Hiszpańska, proklamowana 14 kwietnia 1931, kiedy po sukcesie republikanów i porażce monarchistycznej prawicy w wyborach samorządowych z 12 kwietnia król Alfons XIII opuścił Madryt, a następnie Hiszpanię; istniejąca do 1 kwietnia 1939, kiedy ostatnie wojska wierne Republice poddały się nacjonalistom. [przypis edytorski]

165. Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rz. Tag, stolica prowincji o tej samej nazwie; do 1561 stolica Królestwa Kastylii; jeden z największych zespołów zabytkowych Hiszpanii (m.in. gotycka Katedra Najświętszej Marii Panny, budowana w latach 1227–1493). [przypis edytorski]

166. Alhambra (od arab. al hamra: czerwona) — obronny zespół pałacowy, zbudowany jako siedziba emirów w XIII–XIV w. na wzgórzu nad Grenadą; arcydzieło architektury muzułmańskiej w Hiszpanii. [przypis edytorski]

167. Guadarrama, Sierra de — pasmo górskie we wsch. części Gór Kastylijskich w centralnej Hiszpanii. [przypis edytorski]

168. pilaster — dekoracyjny płaski filar połączony ze ścianą. [przypis edytorski]

169. Kordoba — miasto w Andaluzji, w płd. Hiszpanii, stolica prowincji o tej samej nazwie; w średniowieczu (756–1031) stolica muzułmańskiego emiratu i kalifatu pod panowaniem dynastii Umajjadów, stanowiła największe miasto Europy, ważny ośrodek nauki, kultury i sztuki; jeden z najcenniejszych zespołów zabytkowych świata, ze wspaniałymi dziełami architektury mauretańskiej. [przypis edytorski]

170. bulding (z ang.) — budynek. [przypis edytorski]

171. Cuartel de la Montana — dawny budynek koszar w Madrycie; 19 lipca 1936, po wybuchu buntu wojskowego w innych częściach Hiszpanii, generał Fanjul pojawił się w garnizonie, ogłosił stan wojenny i czekał z 1500 swoich ludzi na przybycie posiłków, aby przejąć kontrolę nad miastem; koszary zostały otoczone przez wojska lojalne wobec rządu Republiki, podczas ostrzału i szturmu budynek uległ zniszczeniu; po zdobyciu koszar większość buntowników zabito, oficerowie zostali schwytani, osądzeni i straceni. [przypis edytorski]

172. repetycja — powtórzenie. [przypis edytorski]

173. kortezy — zgromadzenie przedstawicieli stanów w państwach Półwyspu Iberyjskiego; od XIX w.: nazwa parlamentu w Hiszpanii. [przypis edytorski]

174. Romanones, hrabia, właśc. Álvaro Figueroa y Torres (1863–1950) — hiszpański polityk liberalny, przedsiębiorca; trzykrotny premier Hiszpanii (1912–1913, 1915–1917 i 1918–1919). [przypis edytorski]

175. Dato e Iradier, Eduardo (1856–1921) — hiszpański polityk i prawnik, trzykrotny premier Hiszpanii (1913–1915, 1917 i 1920–1921). [przypis edytorski]

176. Maurowie — tu: dowodzeni przez gen. Franco żołnierze z Maroka Hiszpańskiego (tzw. Armia Afrykańska), przerzuceni do Hiszpanii. [przypis edytorski]

177. pronunciamento (hiszp. dosł.: oświadczenie) — rodzaj wojskowego buntu a. zamachu stanu, który zaczyna się od publicznej deklaracji wypowiedzenia posłuszeństwa rządowi dokonanej przez grupę spiskowców oczekujących następnie na poparcie reszty sił zbrojnych; pronunciamento było charakterystyczne dla Hiszpanii, Portugalii i krajów Ameryki Łacińskiej, szczególnie w XIX w. [przypis edytorski]

178. fronda — opozycja wewnątrz grupy, partii albo wobec państwa. [przypis edytorski]

179. muezzin — muzułmanin wzywający z minaretu wiernych do modlitwy. [przypis edytorski]

180. Anioł Pański — modlitwa maryjna, odmawiana rano, w południe i wieczorem, o której dawniej przypominano wiernym, bijąc w dzwony kościelne. [przypis edytorski]

181. bumaga (z ros.) — papier. [przypis edytorski]

182. Calderon de la Barca, Pedro (1600–1681) — dramaturg i poeta hiszpański, klasyk europejskiego baroku; autor m.in. tragedii scenicznych Życie snem i Książę niezłomny. [przypis edytorski]

183. Alba, właśc. Ferdynand Álvarez de Toledo, trzeci książę Alba (1507–1582) — hiszpański wódz i polityk; doradca Karola V, następnie Filipa II; skuteczny dowódca: zdobył Tunis, dowodził zwycięską armią cesarską w Niemczech, następnie we Włoszech; jako namiestnik Hiszpanii w Niderlandach zasłynął z okrucieństwa, usiłując stłumić powstanie antyhiszpańskie; dowodził armią zajmującą Portugalię. [przypis edytorski]

184. Unamuno, Azania, Costa — pisarze i myśliciele hiszpańscy tzw. pokolenia 1898, połączeni doświadczeniem hiszpańskiej klęski w wojnie z USA i utraty hiszpańskich kolonii: Miguel de Unamuno y Jugo (1864–1936), filozof, pisarz, dramaturg i poeta; Manuel Azaña y Diaz (1880–1940), polityk, dramaturg i pisarz, drugi i ostatni prezydent (1936–1939) Drugiej Republiki Hiszpańskiej; Joaquín Costa (1846–1911), polityk, prawnik i historyk. [przypis edytorski]

185. alkazar (z arab.) — warowny pałac mauretański w Hiszpanii; najważniejsze alkazary znajdują się w Toledo, Segowii, Sewilli i Kordobie; w Toledo próba przewrotu wojskowego w 1936 nie udała się, wiec wycofujący się rebelianci zajęli Alkazar, chroniąc się w nim z kobietami, dziećmi i cywilnymi zakładnikami; podczas oblężenia (18 lipca do 28 września 1936) twierdza była wielokrotnie bombardowana przez siły republikańskie, ale obrońcom udało się wytrwać do nadejścia odsieczy. [przypis edytorski]

186. wypadkach lwowskich zeszłego roku — mowa o krwawo stłumionych zamieszkach antyrządowych we Lwowie w kwietniu 1936, mających początek w spacyfikowaniu przez policję demonstracji bezrobotnych i śmierci jednego z nich; podczas gwałtownych starć dwa dni później, w dniu pogrzebu jednej z ofiar, policja używała szabel i broni palnej, spokój zaprowadzono dopiero po wprowadzeniu na ulice wojska; zginęły dziesiątki ludzi, setki aresztowano; doniesienia prasowe ze Lwowa na temat tych zdarzeń podlegały ścisłej cenzurze rządowej. [przypis edytorski]

187. kryza — kolisty marszczony kołnierz, noszony w XVI–XVII w. [przypis edytorski]

188. lama — tkanina jedwabna przetykana złotymi lub srebrnymi nitkami. [przypis edytorski]

189. kwef (daw.) — kobiece nakrycie głowy. [przypis edytorski]

190. Vallecas — dawna miejscowość w pobliżu Madrytu, na południe od miasta; od 1950 włączona do tej metropolii. [przypis edytorski]

191. Eskurial a. Escorial (hiszp.) — wielki renesansowy zespół pałacowo-klasztorno-biblioteczny położony 45 km od Madrytu. [przypis edytorski]

192. Alfons XIII (1886–1941) — król Hiszpanii z dynastii Burbonów, panował formalnie od urodzenia do ustanowienia Drugiej Republiki Hiszpańskiej w 1931. [przypis edytorski]

193. Mangada, Julio (1877–1946) — wybitny oficer hiszpańskiej armii republikańskiej; na początku wojny domowej dowodził grupą wojskową znaną jako „Kolumna Mangada”, która wygrała kilka ważnych bitew pod Madrytem. [przypis edytorski]

194. junkers — niemiecki samolot bombowy produkowany przez przedsiębiorstwo założone przez inżyniera Hugona Junkersa (1859–1935), po jego śmierci przejęte przez Ministerstwo Lotnictwa Rzeszy. [przypis edytorski]

195. nocyma — dziś popr. forma: nocami. [przypis edytorski]

196. szyszak — rodzaj stożkowatego hełmu bez przyłbicy. [przypis edytorski]

197. połonina — tu ogólnie: górska łąka, pastwisko w górach. [przypis edytorski]

198. promiscuitas (łac.) — promiskuityzm, brak reguł współżycia seksualnego, częste kontakty seksualne z różnymi partnerami bez zawierania związków czy głębszych relacji; wg dawnych hipotez typowy dla społeczeństw pierwotnych, poprzedzający wszelkie formy małżeństwa. [przypis edytorski]

199. García Lorca, Federico (1898–1936) — wybitny hiszpański poeta i dramatopisarz; zamordowany przez bojówkę nacjonalistów na początku hiszpańskiej wojny domowej. [przypis edytorski]

200. Calvo Sotelo, José (1893–1936) — przywódca hiszpańskiej prawicowej opozycji parlamentarnej w 1936; 13 lipca 1936, dzień po zamordowaniu przez prawicową bojówkę Falangi członka Gwardii Szturmowej i Partii Socjalistycznej, Joségo Castillo, Calvo Sotelo został uprowadzony i zamordowany przez grupę policjantów Gwardii Szturmowej; jego śmierć stała się zapalnikiem wybuchu wojskowego zamachu stanu planowanego od lutego 1936, którego częściowa porażka oznaczała początek hiszpańskiej wojny domowej. [przypis edytorski]

201. Lerroux García, Alejandro (1864–1949) — polityk hiszpański, trzykrotny premier Drugiej Republiki Hiszpańskiej w latach 1933–1935. [przypis edytorski]

202. karnet — tu: legitymacja partyjna. [przypis edytorski]

203. kohorta — jednostka taktyczna w wojsku starożytnego Rzymu, dziesiąta część legionu. [przypis edytorski]

204. Guadix —