W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖
Klasyka polskiego reportażu. We wrześniu 1936 roku niespełna trzydziestoletni Ksawery Pruszyński wyjeżdża jako korespondent „Wiadomości Literackich” na drugi koniec Europy. W Hiszpanii trwa wojna domowa. Wszczęty w lipcu konserwatywno-nacjonalistyczny przewrót wojskowy przeciwko centrolewicowemu rządowi zmobilizował robotników i chłopów do obrony republiki. W części kraju wybuchła rewolucja społeczna, kontrolę nad fabrykami przejęły komitety robotnicze, skolektywizowano posiadłości ziemskie. Do walki po stronie nacjonalistów stanęły bojówki Falangi, lotnictwo, flota, oddziały czołgów, artylerii i piechoty faszystowskich Włoch i hitlerowskich Niemiec. Militarnego wsparcia republikanom udzielał ZSRR, wysyłając do Hiszpanii broń i ludzi. Do walki z faszyzmem przybyli ochotnicy z całej Europy, tworząc w Hiszpanii Brygady Międzynarodowe.
Pruszyński opisuje wojnę w kontrolowanej przez republikanów części Hiszpanii, wykazując talent literacki, wrażliwość, ale też trzeźwość ocen. Pochodzący z ziemiańskiej rodziny, absolwent jezuickiego gimnazjum, katolicki konserwatysta, potępia okrucieństwa wojny i rewolucji, przeraża go niszczenie kościołów i mordowanie księży. Z drugiej strony rozumie lud, przenikliwie i krytycznie analizuje społeczne przyczyny wybuchu przemocy przeciwko kapitalistom, posiadaczom ziemskim, duchowieństwu, wspierającemu feudalne stosunki.
Reportaże Pruszyńskiego, publikowane od listopada 1936 roku na łamach „Wiadomości Literackich”, później zebrane i przeredagowane w książkę Z czerwonej Hiszpanii, spotkały się w Polsce z licznymi komentarzami. Prasa lewicowa chwaliła trafność analiz i wyczulenie na problemy społeczne, konserwatywna bądź chwaliła za dokumentowanie, że republikańska Hiszpania jest okupowana przez bolszewików z ZSRR, bądź zarzucała nadmierną przychylność dla centrolewicowego rządu i jego zwolenników, uznając autora za potajemnego komunistę. Z kolei kiedy po drugiej wojnie światowej Pruszyński powrócił do kraju, chociaż nie spotkał się szykanami i pełnił funkcję ambasadora Polski Ludowej w Holandii, jednak jego reportaży z Hiszpanii nie wznawiano aż do zmiany ustroju…
- Autor: Ksawery Pruszyński
- Epoka: Współczesność
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ksawery Pruszyński
293. servicios especiales (hiszp.) — służby specjalne. [przypis edytorski]
294. Gosudarstwiennoje politiczeskoje uprawlenije (ros.: Państwowy Zarząd Polityczny), GPU — policja polityczna ZSRR, utworzona wskutek przekształcenia Czeki, działająca 1922–1923, następnie przekształcona w OGPU (Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny), a w 1934 w GUGB (Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego), włączony do NKWD ZSRR. [przypis edytorski]
295. rouleau compresseur (fr.) — walec drogowy. [przypis edytorski]
296. bitwa pod Seseñą (29 października 1936) — stoczona podczas hiszpańskiej wojny domowej o miasto Seseña, ok. 30 km na płd. od Madrytu, znana z pierwszego użycia czołgów podczas tej wojny; po upadku Talavera de la Reina i Toledo we wrześniu 1936 wojska republikańskie, wsparte radzieckimi czołgami, usiłowały kontrofensywą na Seseñę powstrzymać ofensywę nacjonalistów, jednak poniosły klęskę. [przypis edytorski]
297. Regulares, Grupos de Regulares — hiszpańskie jednostki wojskowe sformowane w Afryce Północnej z miejscowej ludności i hiszpańskich oficerów. [przypis edytorski]
298. Ty ruskij? (...) Zwitki? (mieszanka ros. i ukr.: звідки, zwidki) — Jesteś Rosjaninem? Skąd? [przypis edytorski]
299. Ja z Połtawszczyny (...) A ty zwitki tut wziałsia? (ukr.) — Ja z Połtawszczyzny (region miasta Połtawa w środkowo-wschodniej części Ukrainy). A ty skąd się tu wziąłeś? [przypis edytorski]
300. Ja Paljak (ros., ukr.) — Jestem Polakiem. [przypis edytorski]
301. Stupaj! (ros.) — Idź! [przypis edytorski]
302. Czto ty, stupaj, czto tiebia (ros.) — Co ty, idź, co ci jest. [przypis edytorski]
303. dierewnia (ros.) — wieś. [przypis edytorski]
304. dierewa (ros., ukr.) – drzewa (D. lp). [przypis edytorski]
305. piereriez (ros.) — przez. [przypis edytorski]
306. stiena (ros.) — ściana. [przypis edytorski]
307. Litwinow, Maksim Maksimowicz, pierwotnie Enoch Meyer Wallach (1876–1951) — dyplomata radziecki, uczestnik ruchu rewolucyjnego; w latach 1930–1939 ludowy komisarz (minister) spraw zagranicznych ZSRR. [przypis edytorski]
308. emanacja — tu: to, co się wydziela, promieniuje; w filozofii: to, co się wyłania z jakiegoś bytu. [przypis edytorski]
309. Socorro Rojo Internacional (hiszp.) — Międzynarodowa Czerwona Pomoc, organizacja społeczna, założona w 1922 w celu niesienia pomocy rewolucjonistom, więźniom politycznym i ich rodzinom, gromadziła wsparcie materialne i humanitarne; posiadała 19 filii krajowych oraz 62 podmioty stowarzyszone; rozwiązana w 1947. [przypis edytorski]
310. mitralieza — dawne szybkostrzelne działko o wielu lufach; także: dawne określenie karabinu maszynowego. [przypis edytorski]
311. kroć (lp.) — dziś popr. tylko w lm: krocie: wielka ilość, mnóstwo. [przypis edytorski]
312. teniente (hiszp.) — porucznik. [przypis edytorski]
313. paella à la Valenciana (fr.) — paella po walencku; paella: hiszpańska potrawa z ryżu z warzywami, podawana jako danie główne. [przypis edytorski]
314. charmeur (fr.) — człowiek czarujący, uwodzicielski. [przypis edytorski]
315. burzan — kępa stepowej roślinności, zwykle łopianów i ostów. [przypis edytorski]
316. ces chers garçons (fr.) — ci drodzy chłopcy. [przypis edytorski]
317. gallego (hiszp.) — Galicjanin, człowiek z Galicji, regionu w północno-zachodniej Hiszpanii. [przypis edytorski]
318. nagan (z ros.) — popularny w Rosji międzywojennej rewolwer belgijskiej firmy Nagant. [przypis edytorski]
319. nahaj — skórzany bicz z krótką rączką. [przypis edytorski]
320. A nie żałko li? (ros.) — A czy nie szkoda? [przypis edytorski]
321. Poka czto, nie żalko (ros.) — Na razie nie szkoda. [przypis edytorski]
322. Iwan I Kalita (ok. 1288–1340) — władca ruski, książę moskiewski (od 1325), wielki książę włodzimierski (od 1328); uzyskał od tatarskiej Złotej Ordy prawo do zbierania podatków z całej Rusi, uczynił Moskwę rezydencją metropolitów Cerkwi prawosławnej (1326); uznawany za pierwszego jednoczyciela ziem ruskich i założyciela władztwa moskiewskiego. [przypis edytorski]
323. Waregowie — staroruska nazwa wikingów działający na Rusi w VII–IX w. [przypis edytorski]
324. Ruryk (zm. 879) — wódz Waregów (wikingów), założyciel państwa ruskiego, pierwszy z dynastii Rurykowiczów, książąt ruskich i carów moskiewskich. [przypis edytorski]
325. Ziemia nasza bogata i ludna, ale ładu, którego chcemy, w niej nie ma. Przyjdź i władaj — słowa, którymi mieszkańcy skonfliktowanej ludności przyszłego Księstwa Nowogrodzkiego zaprosili Ruryka, aby został ich władcą (wg Powieści minionych lat najstarszego znanego źródła historycznego Rusi). [przypis edytorski]
326. Gruba Berta (niem. Dicke Bertha) — potoczna nazwa najcięższego moździerza oblężniczego I wojny światowej, kalibru 420 mm, produkowanego przez niemieckie zakłady Kruppa; przydomek tej broni został nadany przez żołnierzy niemieckich jako odniesienie do imienia żony fabrykanta, Berty Krupp. [przypis edytorski]
327. Azaña y Díaz, Manuel (1880–1940) — hiszpański polityk, dramaturg i pisarz, drugi i ostatni prezydent (1936–1939) Drugiej Republiki Hiszpańskiej. [przypis edytorski]
328. komandir (ros.) — dowódca wojskowy. [przypis edytorski]
329. dystynkcja — tu: elegancja i wytworność, dystyngowany sposób bycia. [przypis edytorski]
330. plecyma (daw.) — dziś popr. forma: plecami. [przypis edytorski]
331. Niet, mołodoj cziełowiek (ros.) — Nie, młody człowieku. [przypis edytorski]
332. Der Russe es ist der militaerischer Beirat (niem.) — Ten Rosjanin to doradca wojskowy. [przypis edytorski]
333. Leganés — miasto w Hiszpanii, 11 km na południe od Madrytu. [przypis edytorski]
334. gilza — łuska naboju. [przypis edytorski]
335. Vous pouvez vous renseignez (fr.) — Może pan zapytać. [przypis edytorski]
336. Doswidanja, towariszcz (ros.) — Do widzenia, towarzyszu. [przypis edytorski]
337. taczanka — dwukołowy pojazd z zaprzęgiem konnym, uzbrojony w ciężki karabin maszynowy. [przypis edytorski]
338. lazaret — szpital polowy. [przypis edytorski]
339. Das ist keine Revolution, es ist Schade, Schade! (niem.) — To nie rewolucja, to wstyd, wstyd! [przypis edytorski]
340. Alles ist schon verloren, verloren (niem.) — Wszystko już stracone, stracone. [przypis edytorski]
341. bitwa o Olszynkę Grochowską (25 lutego 1831) — najbardziej krwawa bitwa powstania listopadowego, w której wojska polskie pod dowództwem gen. Józefa Chłopickiego udaremniły atak na Warszawę wojsk rosyjskich, dowodzonych przez feldmarszałka Iwana Dybicza. [przypis edytorski]
342. Chłopicki, Józef Grzegorz (1771–1854) — polski generał; walczył m.in. w wojnie polsko-rosyjskiej (1792), w powstaniu kościuszkowskim (1794), w wojnach napoleońskich; w chwili wybuchu powstania listopadowego odmówił dołączenia do powstańców, jednak kilka dni później przyjął zaproponowaną mu funkcję wodza naczelnego. [przypis edytorski]
343. Álvarez del Vayo, Julio (1891–1975) — hiszpański publicysta, polityk i dyplomata; minister stanu w rządzie republikańskim Largo Caballero podczas wojny domowej, później Generalny Komisarz Wojny. [przypis edytorski]
344. Junta de Defensa de Madrid (hiszp.) — Rada Obrony Madrytu, doraźny organ, który przez pół roku kierował Madrytem podczas hiszpańskiej wojny domowej, powstały w listopadzie 1936 roku po ucieczce hiszpańskiego rządu republikańskiego do Walencji, gdy siły gen. Franco nacierały na Madryt. [przypis edytorski]
345. Godoy, Manuel (1767–1851) — hiszpański szlachcic i polityk, znany jako „książę Pokoju”, ulubieniec hiszpańskich Burbonów Karola IV i Marii Ludwiki; pierwszy sekretarz stanu (1792–1798) oraz wpływowa szara eminencja w latach 1800–1808. [przypis edytorski]
346. El Gran Capitan (hiszp.) — Wielki Kapitan. [przypis edytorski]
347. bastante (hiszp.) — dosyć; sporo. [przypis edytorski]
348. Manzanares — rzeka w środkowej Hiszpanii, przepływa przez Madryt. [przypis edytorski]
349. Kilińscy i Konopkowie — odniesienie do postaci warszawskiego szewca Jana Kilińskiego (1760–1819) oraz mieszczanina Kazimierza Konopki (1769–1805), którzy wyróżnili się podczas insurekcji warszawskiej 1794 roku, zbrojnego powstania armii koronnej i mieszkańców Warszawy przeciwko okupacyjnemu garnizonowi rosyjskiemu w czasie insurekcji kościuszkowskiej. [przypis edytorski]
350. strzelali kiedyś przeciw szwoleżerom okupacji napoleońskiej — podczas tzw. powstania Dos de Mayo (hiszp.: 2 maja), ludowego powstania, które wybuchło w Madrycie przeciwko Francuzom okupującym stolicę Hiszpanii i zapoczątkowało wojnę o niepodległość. [przypis edytorski]
351. jegier — w dawnym wojsku żołnierz specjalnej formacji strzelców w wojskach austriackich, pruskich i rosyjskich. [przypis edytorski]
352. Igelström, Osip Andriejewicz (1737–1817) — rosyjski generał i dyplomata pochodzenia szwedzkiego, naczelny wojsk rosyjskich w Polsce w czasie powstania kościuszkowskiego 1794. [przypis edytorski]
353. De que nacionalidad? (hiszp.) — Jakiej narodowości? [przypis edytorski]
354. pasa (hiszp.) — przechodź. [przypis edytorski]
355. Inglaterra (hiszp.) — Anglia. [przypis edytorski]
356. requetes — nazwa członków monarchistycznych milicji karlistowskich walczących w wojnie domowej w Hiszpanii po stronie gen. Francisco Franco. [przypis edytorski]
357. każden (daw., dziś gw.) — dziś popr.: każdy. [przypis edytorski]
358. merde (fr.) — gówno. [przypis edytorski]
359. wyludłe — dziś popr.: wyludnione. [przypis edytorski]
360. Komintern (skrótowiec z ros.) — Międzynarodówka Komunistyczna, zw. też Trzecią Międzynarodówką, organizacja międzynarodowa założona w 1919 w Moskwie przez kilkanaście partii i ruchów komunistycznych, z inicjatywy Włodzimierza Lenina; miała na celu propagowanie idei komunistycznych i przygotowanie światowej rewolucji; rozwiązana w 1943 przez Józefa Stalina. [przypis edytorski]
361. niepodobieństwo — coś nieprawdopodobnego, niemożliwego. [przypis edytorski]
362. kasa National — kasa sklepowa firmy National Cash Register. [przypis edytorski]
363. onegdaj (daw.) — przedwczoraj; również ogólnie: dawniej. [przypis edytorski]
364. heroldia — instytucja zajmująca się sprawdzaniem dowodów szlachectwa i prowadzeniem ksiąg szlachty. [przypis edytorski]
365. Esterházy — nazwisko rodowe starej, znaczącej węgierskiej rodziny magnackiej. [przypis edytorski]
366. cesarzowa Eugenia — Eugenia María Ignacia Augustina de Palafox y Kirk Patrick (1826–1920), żona cesarza Napoleona III, ostatnia monarchini francuska (1853–1871). [przypis edytorski]
367. dis donc (fr.) — powiedz no. [przypis edytorski]
368. „Le Petit Journal” — paryski dziennik wydawany w latach 1863–1944. [przypis edytorski]
369. Qu’est-ce qu’il faisait, son grand papa? (fr.) — Co on robił, jego dziadek? [przypis edytorski]
370. Gouverneur des Pays-Bas! (fr.) — Gubernator Holandii! [przypis edytorski]
371. Eh, gouverneur. Laisse donc ça. (fr.) — Ech, gubernator. To daj temu spokój. [przypis edytorski]
372. Grand capitaine. Représailles. Protestants (fr.) — Wielki dowódca. Represje. Protestanci. [przypis edytorski]
373. Eh, c’est pour moi (fr.) — Hej, to coś dla mnie. [przypis edytorski]
374. mets le (fr.) — tu: zamieść, opublikuj. [przypis edytorski]
375. Et le palais? (fr.) — A pałac? [przypis edytorski]
376. Ce n’est pas du temps des Maures? (fr.) — Nie jest z czasów Maurów? [przypis edytorski]
377. Peinture, sculpture, objets d’art? (fr.) — Malarstwo, rzeźba, dzieła sztuki? [przypis edytorski]
378. Des Goya (fr.) — Goi (autorstwa malarza o nazwisku Goya). [przypis edytorski]
379. Combien Goya? (fr.) — Ile Goi? [przypis edytorski]
380. Je ne sais pas bien (...) Cinque, six (fr.) — Nie wiem dokładnie. Pięć, sześć. [przypis edytorski]
381. Quoi sur les Goya? Paysages, moeurs? (fr.) — Jakie Goi? Krajobrazy, sceny rodzajowe? [przypis edytorski]
382. Dwa wspaniałe, nagie [portrety] — mowa zapewne o dwóch słynnych obrazach Francisco Goi: Maja naga i Maja ubrana, ukazujących tę samą piękną młodą kobietę, leżącą w tej samej pozie na otomanie: na jednym kobieta jest ubrana, na drugim zaś naga. [przypis edytorski]
383. De qui les portraits? (fr.) — Czyje portrety? [przypis edytorski]
384. Du roi, de la reine, des infants... (fr.) — Króla, królowej, infantów (dzieci królewskich). [przypis edytorski]
385. Oh, nus? (fr.) — Och, nago? [przypis edytorski]
386. żona Napoleona III nie nazywała się ani Józefina, ani Maria Ludwika — były to żony Napoleona I. [przypis edytorski]
387. bel et bien (fr.) — rzeczywiście. [przypis edytorski]
388. Neron, właśc. Nero Claudius Caesar Augustus Germanicus (37–68) — cesarz rzymski od 54; po pożarze, który w 64 zniszczył znaczną część Rzymu, rozpoczął wielkie prace budowlane, wytyczył nowe szerokie ulice i zbudował olbrzymi pałac, co wywołało pogłoski, że sam kazał podpalić miasto; wg plotek obserwował pożar Rzymu z podziwem dla żywiołu, grając na lirze i śpiewając pieśń o spaleniu Troi. [przypis edytorski]
389. hallo, hallo, cherchez Alba dans Larousse, très important (fr.) — halo, halo, poszukaj Alby w Laroussie, bardzo ważne [mowa o encyklopedii francuskiego wydawnictwa Éditions Larousse]. [przypis
Uwagi (0)