W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖
Klasyka polskiego reportażu. We wrześniu 1936 roku niespełna trzydziestoletni Ksawery Pruszyński wyjeżdża jako korespondent „Wiadomości Literackich” na drugi koniec Europy. W Hiszpanii trwa wojna domowa. Wszczęty w lipcu konserwatywno-nacjonalistyczny przewrót wojskowy przeciwko centrolewicowemu rządowi zmobilizował robotników i chłopów do obrony republiki. W części kraju wybuchła rewolucja społeczna, kontrolę nad fabrykami przejęły komitety robotnicze, skolektywizowano posiadłości ziemskie. Do walki po stronie nacjonalistów stanęły bojówki Falangi, lotnictwo, flota, oddziały czołgów, artylerii i piechoty faszystowskich Włoch i hitlerowskich Niemiec. Militarnego wsparcia republikanom udzielał ZSRR, wysyłając do Hiszpanii broń i ludzi. Do walki z faszyzmem przybyli ochotnicy z całej Europy, tworząc w Hiszpanii Brygady Międzynarodowe.
Pruszyński opisuje wojnę w kontrolowanej przez republikanów części Hiszpanii, wykazując talent literacki, wrażliwość, ale też trzeźwość ocen. Pochodzący z ziemiańskiej rodziny, absolwent jezuickiego gimnazjum, katolicki konserwatysta, potępia okrucieństwa wojny i rewolucji, przeraża go niszczenie kościołów i mordowanie księży. Z drugiej strony rozumie lud, przenikliwie i krytycznie analizuje społeczne przyczyny wybuchu przemocy przeciwko kapitalistom, posiadaczom ziemskim, duchowieństwu, wspierającemu feudalne stosunki.
Reportaże Pruszyńskiego, publikowane od listopada 1936 roku na łamach „Wiadomości Literackich”, później zebrane i przeredagowane w książkę Z czerwonej Hiszpanii, spotkały się w Polsce z licznymi komentarzami. Prasa lewicowa chwaliła trafność analiz i wyczulenie na problemy społeczne, konserwatywna bądź chwaliła za dokumentowanie, że republikańska Hiszpania jest okupowana przez bolszewików z ZSRR, bądź zarzucała nadmierną przychylność dla centrolewicowego rządu i jego zwolenników, uznając autora za potajemnego komunistę. Z kolei kiedy po drugiej wojnie światowej Pruszyński powrócił do kraju, chociaż nie spotkał się szykanami i pełnił funkcję ambasadora Polski Ludowej w Holandii, jednak jego reportaży z Hiszpanii nie wznawiano aż do zmiany ustroju…
- Autor: Ksawery Pruszyński
- Epoka: Współczesność
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ksawery Pruszyński
428. Díaz, José (1895–1942) — hiszpański związkowiec i polityk komunistyczny, generalny sekretarz Komunistycznej Partii Hiszpanii podczas wojny domowej. [przypis edytorski]
429. Temple — średniowieczna forteca zakonu templariuszy, położona w centrum Paryża; po rozwiązaniu zakonu stała się jedną z rezydencji królewskich, podczas rewolucji francuskiej została przekształcona w więzienie polityczne. [przypis edytorski]
430. Egeria (mit. rzym.) — nimfa wodna, doradczyni króla Rzymu Numy Pompiliusza; przen. jako rzecz. pospolity egeria oznacza doradczynię, powiernicę męża stanu a. artysty. [przypis edytorski]
431. żyrondyści — stronnictwo polityczne z czasów rewolucji francuskiej, opowiadające się za rządami parlamentarnymi, początkowo stanowiące prawe skrzydło jakobinów z programem monarchii konstytucyjnej i rządów parlamentarnych z zachowaniem swobód życia gospodarczego i religijnego. [przypis edytorski]
432. Sanjurjo, José (1872–1936) — hiszpański generał, jeden z dowódców wojskowych planujących przewrót wojskowy, który zapoczątkował wojnę domową; zginął w katastrofie lotniczej na samym początku buntu. [przypis edytorski]
433. Primo de Rivera, José Antonio (1903–1936) — hiszpański polityk i ideolog faszystowski, założyciel i przywódca Falangi Hiszpańskiej, syn dyktatora Miguela Primo de Rivery; w marcu 1936 aresztowany w związku z zamachami organizowanymi przez członków Falangi, po wybuchu wojskowej rebelii przeciwko legalnemu rządowi oskarżony o bunt i spisek, skazany i rozstrzelany; przez nacjonalistów uznawany był za męczennika. [przypis edytorski]
434. Mola, Emilio (1887–1937) — hiszpański generał, jeden z trzech głównych organizatorów (obok generałów Franco i Sanjurjo) nacjonalistycznego przewrotu wojskowego, który doprowadził do wybuchu wojny domowej; zginął w wypadku lotniczym. [przypis edytorski]
435. Cabanellas, Miguel (1872–1938) — oficer hiszpański, jedna z czołowych postaci przewrotu wojskowego w 1936 i rebeliantów podczas hiszpańskiej wojny domowej. [przypis edytorski]
436. zenitówka (wojsk. pot.) — działo przeciwlotnicze. [przypis edytorski]
437. Styks (mit. gr.) — rzeka oddzielająca świat żywych od krainy umarłych, Hadesu. [przypis edytorski]
438. Marna — rzeka w środkowej Francji; nad Marną odbyły się w czasie I wojny światowej dwie ważne bitwy: we wrześniu 1914 i w lipcu 1918, obie zakończyły się powstrzymaniem ofensywy Niemiec. [przypis edytorski]
439. baby (ang.) — bardzo małe dziecko, niemowlę. [przypis edytorski]
440. Dear old Tommy (ang.) — Drogi stary Tommy. [przypis edytorski]
441. duque de la Paz (hiszp.) — książę Pokoju. [przypis edytorski]
442. dear boy (ang.) — drogi chłopcze. [przypis edytorski]
443. o wa (gw.) — wykrzyknienie, wyrażające niezadowolenie lub powątpiewanie itp. [przypis edytorski]
444. Ludendorff, Foch — czołowi dowódcy okresu I wojny światowej: niemiecki gen. Erich Ludendorff (1865–1937) oraz francuski gen. Ferdinand Foch (1851–1929). [przypis edytorski]
445. paralelnie — równolegle. [przypis edytorski]
446. antrakt — przerwa między jednym a drugim aktem w sztuce teatralnej, operze, koncercie. [przypis edytorski]
447. handicap (ang.) — przeszkoda. [przypis edytorski]
448. skrutynium (daw.) — głosowanie tajne. [przypis edytorski]
449. goodbye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]
450. sprzed „roku tysiąc osiemset czterdziestego ósmego” — tj. sprzed Wiosny Ludów, serii ludowych zrywów rewolucyjnych i narodowych w Europie w latach 1848–1849. [przypis edytorski]
451. NEP (skrót ros. Nowaja ekonomiczeskaja politika: Nowa Polityka Ekonomiczna) — doktryna polityki gospodarczej rządu radzieckiego w latach 1921–1929, zmienionej z komunizmu wojennego przez wprowadzenie bardziej rynkowych mechanizmów gospodarczych w celu odbudowy kraju po zniszczeniach wojennych. [przypis edytorski]
452. Van Zeeland, Paul (1893–1973) — belgijski polityk katolicki, ekonomista, premier Belgii (1935–1937). [przypis edytorski]
453. Degrelle, Léon (1906–1994) — belgijski polityk i wojskowy o poglądach nacjonalistyczno-faszystowskich, w czasie II wojny światowej kolaborant Niemiec nazistowskich, oficer Wehrmachtu i SS, dowodził Ochotniczą Dywizją Grenadierów Pancernych SS „Wallonien”, walczącą u boku armii niemieckiej na froncie wschodnim; w 1944 przez rząd belgijski zaocznie skazany na karę śmierci, w 1945 po kapitulacji Niemiec uciekł do Hiszpanii, gdzie przebywał do końca życia. [przypis edytorski]
454. Fuehrer (niem.) — dosł.: wódz, przywódca; tytuł używany przez Adolfa Hitlera po przejęciu władzy w Niemczech. [przypis edytorski]
455. efekty goyowskie, błysk latarń oświetlających każden fałd ubrania na piersiach, kontur podniesionych rąk, żelazo luf karabinowych, wymierzonych w tę pierś, zarys jakichś postaci żołnierskich już rozpływający się w czarnogranatowym tle nocy — odniesienie do obrazu Francisco Goi Rozstrzelanie powstańców madryckich (1814), ukazującego rozstrzelanie przez francuski pluton egzekucyjny grupy powstańców przeciwko władzy napoleońskiej, dokonane 3 maja 1808. [przypis edytorski]
456. remington — maszyna do pisania produkcji amerykańskiej firmy Remington Rand. [przypis edytorski]
457. duchesse (fr.) — księżna. [przypis edytorski]
458. Kościuszko, Puławski i La Fayette — obcokrajowcy walczący w amerykańskiej wojnie o niepodległość. [przypis edytorski]
459. opium ludu — fraza Karla Marksa określająca religię jako środek odurzający i uśmierzający cierpienia ludu wywołane nędzą. [przypis edytorski]
460. Leica — marka pierwszych fotograficznych aparatów małoobrazkowych, dzięki którym rozpoczęła się epoka nowoczesnego reportażu fotograficznego, produkowanych przez niemieckie przedsiębiorstwo E. Leitz Optische Werke (ob. Leica Camera AG). [przypis edytorski]
461. Genosse Kommandant (niem.) — towarzysz dowódca. [przypis edytorski]
462. junkier — pruski wielki właściciel ziemski. [przypis edytorski]
463. Beimler, Hans (1895–1936) — niemiecki działacz komunistyczny, od 1918 członek Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), z jej ramienia wszedł do Reichstagu w 1932; aresztowany przez nazistów w 1933, był uwięziony w obozie koncentracyjnym Dachau, skąd uciekł; uczestnik wojny domowej w Hiszpanii, komisarz polit. XI Brygady Międzynarodowej; zginął 1 grudnia 1936 w walkach pod Madrytem. [przypis edytorski]
464. Hier ist der Moor (niem.) — Tutaj jest ten Maur. [przypis edytorski]
465. Rif — góry w Afryce, najdalej na północny zachód wysunięte pasmo łańcucha górskiego Atlas; w okresie międzywojennym teren ten należał do Maroka Hiszpańskiego. [przypis edytorski]
466. margrafów Geronów i komturów von Plauen — Geron (zm. 965): margrabia Marchii Wschodniej w latach 937–965, opanował tereny słowiańskie między Soławą a Odrą, podporządkowując je wpływom króla niemieckiego Ottona Wielkiego; Heinrich von Plauen (1370–1429): komtur zakonu krzyżackiego, dowodził obroną zamku w Malborku po bitwie pod Grunwaldem, wielki mistrz zakonu krzyżackiego w latach 1410–1413. [przypis edytorski]
467. łowiec — dziś raczej: łowca. [przypis edytorski]
468. Kroat (daw.) — Chorwat. [przypis edytorski]
469. A na wojnie świszczą kule... Najgęściej, o najgęściej, giną te chłopy — początkowy i nieco zmieniony końcowy wers strofy wiersza Marii Konopnickiej A jak poszedł król na wojnę: „A na wojnie świszczą kule,/ Lud się wali jako snopy,/ A najdzielniej biją króle,/ A najgęściej giną chłopy”. [przypis edytorski]
470. mierzwa — organiczny nawóz, obornik. [przypis edytorski]
471. łeptać (daw.) — chłeptać, zwykle o zwierzętach: pić, zagarniając płyn językiem. [przypis edytorski]
472. jamboree (ang.) — wielki zlot skautów, ogólnonarodowy lub międzynarodowy. [przypis edytorski]
473. Potocki of Montalck, Geoffrey Wladislas Vaile, hrabia, znany też jako Geoffrey Wladislas Vaile Potocki de Montalk (1903–1997) — poeta, tłumacz, prawnuk powstańca listopadowego, samozwańczy król Polski jako Władysław V; po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej własnymi środkami zaczął wydawać antykomunistyczne, antyżydowskie, antydemokratyczne i rojalistyczne pismo „Right Review”, w którym w 1940 zamieścił swoją „mowę tronową”. [przypis edytorski]
474. rozgartywać (daw.) — rozgarniać. [przypis edytorski]
475. Anido, Martínez (1862–1938) — hiszpański wojskowy i minister spraw wewnętrznych podczas dyktatury Primo de Rivery, znany z brutalnych represji w Barcelonie w latach 20. oraz z wrogości wobec intelektualistów. [przypis edytorski]
476. Skanderbeg, pierwotnie Jerzy Kastriota (1405–1468) — albański bohater narodowy, przywódca powstania przeciwko Turkom. [przypis edytorski]
477. Rodrigo Díaz de Vivar, znany jako Cyd (ok. 1043–1099) — hiszpański bohater narodowy, rycerz kastylijski, bohater wielu ballad, wzór cnót rycerskich; w 1094 zdobył z rąk muzułmańskich Walencję, którą władał aż do śmierci. [przypis edytorski]
478. kornejowski — przymiotnik od nazwiska Pierre’a Corneille’a [wym.: kornej], francuskiego dramaturga, autora sławnego dramatu pt. Cyd (1637). [przypis edytorski]
479. auł — wiejska osada na Kaukazie lub w Azji Środkowej. [przypis edytorski]
480. Hagia Sofia — świątynia Mądrości Bożej w Konstantynopolu, zbudowana w VI w. n.e., po zdobyciu miasta przez Turków przekształcona na meczet. [przypis edytorski]
481. Athos — góra w płd. części półwyspu Athos, w Grecji, zamieszkiwana wyłącznie przez mnichów prawosławnych. [przypis edytorski]
482. Grenada — miasto na południu Płw. Iberyjskiego, u podnóża gór Sierra Nevada, w dolinie rzeki Genil; założone w 711; w 1238–1492 stolica emiratu Grenady, jedynego od 1248 państwa muzułmańskiego na Płw. Iberyjskim; największe i najbogatsze ówcześnie miasto półwyspu; w 1492 zajęta przez Kastylię jako ostatni punkt oporu muzułmańskiego. [przypis edytorski]
483. Przed ludźmi, którzy zdobyli Grenadę (...) otwiera się (...) kolumbowski Nuevo Mundo, Nowy Świat — morskie wyprawy Krzysztofa Kolumba w poszukiwaniu drogi do Indii, w wyniku których odkrył Haiti i Amerykę, zostały sfinansowane przez Ferdynanda Aragońskiego i Izabelę Kastylijską niedługo po zdobyciu Grenady; umowę zawarto w tym samym pobliskim mieście Santa-Fé, w którym podpisano traktat uzgadniający warunki kapitulacji Grenady. [przypis edytorski]
484. zrutenizowany — poddany wpływom ruskim; od śrdw. łac. Ruthenia: Ruś. [przypis edytorski]
485. Olgierd (ok. 1300–1377) — wielki książę litewski (od 1345), syn Giedymina, ojciec Władysława II Jagiełły; poszerzył granice państwa litewskiego kosztem ziem ruskich; wspólnie ze swym bratem Kiejstutem stworzył rozległe państwo sięgające od Bałtyku na północy po Morze Czarne na południu, od Królestwa Polskiego na zachodzie po okolice Moskwy na wschodzie. [przypis edytorski]
486. lisowczycy — najemne oddziały lekkiej jazdy, zorganizowane przez Aleksandra Lisowskiego w latach 1607–1611, w okresie jego służby u Dymitra II Samozwańca, pretendenta do tronu carskiego; wsławiły się brawurą w walkach z Rosjanami, Turkami, Węgrami i in., ale także okrucieństwami i grabieżami na bronionych terenach. [przypis edytorski]
487. Wasyl IV Szujski (1552–1612) — car rosyjski (1606–1610), ostatni władca moskiewski z rodu Rurykowiczów; po niepowodzeniach w wojnie z Dymitrem Samozwańcem II, wspieranym przez oddziały polskiej szlachty, oraz klęsce pod Kłuszynem (1610) został obalony i uwięziony; po wkroczeniu wojsk polskich do Moskwy uznał prawa polskiego królewicza Władysława Wazy do tronu rosyjskiego, wydany przez bojarów Polakom, został wywieziony razem z rodziną do Polski. [przypis edytorski]
488. Ostatni potomek inkasów meksykańskich — słowo „inka” (hiszp. inca, lm incas) pochodzi z języka keczua, w którym oznacza: władca, pan. Keczua był języku urzędowym dawnego indiańskiego imperium Inków w Ameryce Południowej, podbitego w XVI w. przez Hiszpanów pod dowództwem Francisco Pizarro. [przypis edytorski]
489. conde de Montezuma (hiszp.) — hrabia Montezumy, dziedziczny tytuł hiszpańskiej szlachty przysługujący linii potomków Montezumy II (od roku 1865: ducado de Moctezuma, książę Montezumy); Montezuma II Xocoyotzin (1466–1520) był ostatnim przed przybyciem Hiszpanów władcą imperium Azteków w Meksyku; nie stawiał oporu Hiszpanom, uznał władzę zwierzchnią króla hiszpańskiego; został uwięziony przez Cortésa, zginął podczas powstania antyhiszpańskiego w stolicy. [przypis edytorski]
490. glajchszaltować (z niem.) — ujednolicać, zrównywać na siłę. [przypis edytorski]
491. Lyautey, Louis Hubert (1854–1934) — francuski wojskowy i administrator kolonialny, marszałek Francji; czołowy realizator francuskiej polityki kolonialnej na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]
492. legista — znawca prawa. [przypis edytorski]
493. marchia — przygraniczna prowincja administracyjno-wojskowa państwa Franków, a później Świętego Cesarstwa Rzymskiego, zarządzana przez margrabiego, podlegającego bezpośrednio władcy. [przypis edytorski]
494. absolutum dominium (łac.) — panowanie absolutne, władza absolutna. [przypis edytorski]
495. słać tłumy na szańce Jerozolimy — podczas I wyprawy krzyżowej, prowadzonej pod religijnym hasłem wyzwolenia Ziemi Świętej z rąk muzułmanów, armia krzyżowców po miesięcznym oblężeniu 15 lipca 1099 zdobyła Jerozolimę i dokonała rzezi mieszkańców. [przypis edytorski]
496. reforma kluniacka — przeprowadzona w sieci klasztorów benedyktyńskich we Francji i we Włoszech przez Odona (ok. 878–942), drugiego opata klasztoru w Cluny. [przypis edytorski]
497. La France, jadis soldat de Dieu, aujourdhui soldat de l’humanité, sera toujours soldat de l’ideal (fr.) — Francja, niegdyś żołnierz Boga, dziś żołnierz ludzkości, zawsze będzie żołnierzem ideału (słowa premiera Francji Georges’a Clemenceau wygłoszone 11 listopada 1918 w związku ze zwycięskim zakończeniem I wojny światowej). [przypis edytorski]
498. Zygmunt III Waza (1566–1632) — król Polski, król Szwecji; opowiadał się za kontrreformacją. W 1587 został królem Polski. W 1592 przyjął dziedziczną koronę Szwecji, jednak z powodu złamania umowy koronacyjnej ze szwedzkimi luteranami zawiązała się tam antykatolicka konfederacja, która pokonała w bitwie siły ekspedycyjne Zygmunta; wziętego do niewoli zmuszono do ustępstw i w 1599 zdetronizowano. W 1609 poparł Dymitra Samozwańca II i wszczął wojnę z Rosją, jako wyprawę krzyżową przeciwko prawosławiu, pobłogosławioną przez papieża Pawła V; wobec niepowodzeń wojennych bojarzy zdetronizowali
Uwagi (0)