W czerwonej Hiszpanii - Ksawery Pruszyński (ksiazki do czytania .TXT) 📖

miasto w Andaluzji, w płd. Hiszpanii, na płn.-wsch. od Grenady. [przypis edytorski]

205. „Claridad” czy „Mundo Oberero” — lewicowe gazety hiszpańskie, wydawane w Madrycie: socjalistyczny „Claridad” (1935–1939) oraz komunistyczny „Mundo Oberero” (zał. 1931). [przypis edytorski]

206. Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof i działacz polityczny, współzałożyciel I Międzynarodówki, twórca marksizmu, światopoglądu głoszącego materialistyczny i rewolucyjny pogląd na świat; w 1848 napisał razem z Engelsem Manifest partii komunistycznej; jego najważniejsze dzieło to Kapitał: krytyka ekonomii politycznej (t. 1 1867, t. 2–3 1885–94). [przypis edytorski]

207. popasowy — przym. od popas: postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]

208. Engels, Friedrich (1820–1895) — filozof i socjolog niemiecki, ideolog socjalizmu, współpracownik Karola Marksa, jeden z twórców i przywódców I i II Międzynarodówki. [przypis edytorski]

209. nieznacznie — niezauważalnie, niepostrzeżenie. [przypis edytorski]

210. Sierra Morena — łańcuch górski w Hiszpanii, rozciągający się wzdłuż południowego skraju płaskowyżu Mesety Iberyjskiej. [przypis edytorski]

211. moc — tu: mnóstwo, bardzo dużo. [przypis edytorski]

212. Son ellos o nuestros? (hiszp.) — To tamci czy nasi? [przypis edytorski]

213. Es un nuestro (hiszp.) — To nasz. [przypis edytorski]

214. attyka — dekoracyjne zwieńczenie elewacji budynku w postaci ścianki lub balustrady osłaniającej dach. [przypis edytorski]

215. szlifa — naramiennik; pasek materiału naszyty na ramieniu kurtki mundurowej z umieszczoną na nim odznaką stopnia wojskowego. [przypis edytorski]

216. kornet (z fr.) — tu: sztywny, biały czepiec na głowie zakonnicy. [przypis edytorski]

217. bajlif — średniowieczny tytuł urzędników o różnej randze i uprawnieniach: w dobrach królewskich, kościelnych lub wasalnych, także w zakonach rycerskich. [przypis edytorski]

218. Eulogiusz z Kordoby (zm. 859) — duchowny chrześcijański, męczennik i święty Kościoła katolickiego; zachęcił kilkudziesięciu chrześcijan do dobrowolnego męczeństwa: udania się do miejscowych władz muzułmańskich w celu znieważania islamu oraz proroka Mahometa, co prawo karało śmiercią; uwięziony przez władze wraz z biskupem Kordoby Saulem; po zwolnieniu wybrany na arcybiskupa Toledo, powtórnie uwięziony i ścięty przed święceniami biskupimi; ówczesne miejscowe władze kościelne odmówiły przyznania statusu męczenników Eulogiuszowi i osobom zachęconym przez niego, ponieważ nie były ofiarami prześladowań. [przypis edytorski]

219. pospołu (daw.) — wspólnie, razem. [przypis edytorski]

220. dictum (łac., r.n.) — stwierdzenie, wypowiedź. [przypis edytorski]

221. campesino (hiszp.) — wieśniak, chłop, rolnik. [przypis edytorski]

222. Cerro Muriano — wioska w Hiszpanii, w pobliżu Kordoby; miejsce bitwy (5–6 września 1936) podczas wojny domowej. [przypis edytorski]

223. gordyjski węzeł — przen. skomplikowany problem, trudna do rozwiązania sprawa; bardzo splątany węzeł zawiązany przez mitycznego króla Gordiosa w świątyni Zeusa w mieście Gordion w Azji Mniejszej, łączący jarzmo ofiarnego wozu z dyszlem; przepowiednia głosiła, że człowiek, któremu uda się rozwiązać węzeł, zostanie władcą całej Azji; Aleksander Macedoński przeciął węzeł mieczem. [przypis edytorski]

224. vendetta (wł.), pol. wendeta — krwawa zemsta za zabójstwo krewnego. [przypis edytorski]

225. un pequenio passeito (hiszp.) — mały spacer. [przypis edytorski]

226. cekaem — ciężki karabin maszynowy. [przypis edytorski]

227. alcalde (hiszp.) — alkad, urzędnik zarządzający miastem. [przypis edytorski]

228. Elles aiment faire celà a l’église (fr.) — Lubią to robić w kościele. [przypis edytorski]

229. Iznalloz — miasteczko w prowincji Grenada, w Andaluzji, ok. 35 km na północ od Grenady. [przypis edytorski]

230. eldorado — wymarzona, dostatnia kraina; od nazwy Eldorado: kraju złota, legendarnej krainy w Ameryce, w której istnienie wierzono w XVI w. [przypis edytorski]

231. Tanger — miasto portowe w płn. Maroku, nad Cieśniną Gibraltarską. [przypis edytorski]

232. Rif — góry w Afryce, najdalej na północny zachód wysunięte pasmo łańcucha górskiego Atlas. [przypis edytorski]

233. Izabela i Ferdynand — Izabela I Kastylijska (1451–1504), królowa Kastylii i Leonu, oraz jej mąż Ferdynand II Aragoński, zwany Katolickim (1452–1516), król Sycylii i Aragonii. Małżeństwo tych dwojga władców (1469) i wspólne rządy dały początek unii Kastylii z Aragonią (1479), w której efekcie powstało nowożytne Królestwo Hiszpanii. Po umocnieniu władzy Ferdynand i Izabela rozpoczęli w 1482 podbój emiratu Grenady, ostatniego muzułmańskiego państwa na Płw. Iberyjskim. Ostatni punkt oporu, stołeczne miasto Grenada skapitulowało w 1492. [przypis edytorski]

234. deizm — pogląd, według którego istnienie Boga można wywnioskować racjonalnie z obserwacji świata naturalnego, połączony z odrzuceniem źródeł religijnych jako autorytetów; uznający, że Bóg stworzył wszechświat wraz z prawami natury, ale nie ingeruje w jego działanie; deizm upowszechnił się w Europie i w Ameryce Północnej w epoce oświecenia. [przypis edytorski]

235. pozytywizm (filoz.) — kierunek filozoficzny głoszący, że jedyną pewną wiedzą jest wiedza naukowa, zdobywana tylko dzięki pozytywnej weryfikacji teorii za pomocą empirycznej metody naukowej; jeden z głównych nurtów filozofii w XIX i XX w. [przypis edytorski]

236. historiozofia — filozofia historii, dziedzina całościowych rozważań nad przebiegiem, znaczeniem i sensem dziejów. [przypis edytorski]

237. Transjordania — dosł.: „kraj za Jordanem”; emirat utworzony w 1921 we wsch. części terytorium mandatowego Palestyny na Bliskim Wschodzie; terytorium to pozostawało pod administracją Wielkiej Brytanii do 1946, kiedy ogłosiło niepodległość jako Królestwo Transjordanii (od 1949 Jordańskie Królestwo Haszymidzkie). [przypis edytorski]

238. Rio de Oro — rzeka w płn.-wsch. Maroku. [przypis edytorski]

239. huerta (hiszp.) — tereny rolnicze składające się głównie z sadów i ogrodów warzywnych. [przypis edytorski]

240. vega (hiszp.) — żyzna równina; łąka. [przypis edytorski]

241. cyklopiczny (o budowli lub jej części) — dziś popr.: cyklopowy, przypominający prehistoryczne konstrukcje wykonane z wielkich, jedynie powierzchownie obrobionych kamieni, dopasowanych do siebie bez spajania zaprawą. Tego rodzaju konstrukcje kultury mykeńskiej w Grecji przypisywano Cyklopom, mitycznym olbrzymom. [przypis edytorski]

242. muchacho (hiszp.) — chłopak; młodzieniec. [przypis edytorski]

243. naszli — tu: ci, którzy naszli kogoś, pojawili się niespodziewanie. [przypis edytorski]

244. Ibn Adhari, właśc. Ibn Idhari (XIII–XIV w.) — marokański historyk, autor dzieła Al-Bayan al-Mughrib (1312), kroniki muzułmańskiej Afryki Płn. i Płw. Iberyjskiego. [przypis edytorski]

245. feudum — lenno. [przypis edytorski]

246. bezprizorni (z ros. lp: беспризорный, biesprizorny) — potoczne określenie bezdomnych dzieci żyjących na ulicy w Rosji, najczęściej pozostających w konflikcie z prawem. [przypis edytorski]

247. lumpenproletariat (pogardl.) — warstwa społeczna składająca się z miejskiej biedoty, ludzi trwale bezrobotnych żyjących na marginesie społeczeństwa. [przypis edytorski]

248. Frente Popular (hiszp.) — Front Ludowy, koalicja hiszpańskich partii lewicowych, zawiązana w styczniu 1936, która po wygranych wyborach zawiązała rząd. [przypis edytorski]

249. No soy compañero (hiszp.) — Nie jestem towarzyszem. [przypis edytorski]

250. subiekt (daw.) — sprzedawca w sklepie. [przypis edytorski]

251. błony do kodaka — błony fotograficzne do aparatu firmy Kodak. [przypis edytorski]

252. stock (ang.) — zapas towaru; asortyment. [przypis edytorski]

253. kanonik kapitulny — członek kapituły, tj. rady biskupiej. [przypis edytorski]

254. „Listy perskie” Monteskiusza i „Kandyd” Voltaire’a — XVIII-wieczne utwory francuskiego oświecenia: Listy perskie, powieść epistolarna Monteskiusza, satyra na system społeczny feudalnej Francji, opublikowana anonimowo w 1721, oraz Kandyd (1759), najgłośniejsza z satyrycznych powiastek filozoficznych Woltera, dawniej zakazana w wielu krajach, m.in. trafiła na listę ksiąg zakazanych Kościoła katolickiego, oskarżana o bluźnierstwo i podburzanie do niepokojów politycznych. [przypis edytorski]

255. kancjonał — zbiór pieśni religijnych. [przypis edytorski]

256. korab (daw.) — statek, okręt. [przypis edytorski]

257. firman — oficjalny dokument wystawiony przez sułtana, w szczególności zezwolenie wydane cudzoziemcom na podróżowanie po kraju. [przypis edytorski]

258. Guardia Civil (hiszp. Straż Obywatelska) — hiszpańska państwowa formacja paramilitarna; po wybuchu hiszpańskiej wojny domowej rozbiła się na dwie formacje: narodową i republikańską. [przypis edytorski]

259. Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre’a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej. [przypis edytorski]

260. esplanada — promenada; szeroka ulica z aleją spacerową; pierwotnie: pas przestrzeni ciągnący się wzdłuż fortyfikacji, najczęściej pomiędzy miastem a twierdzą. [przypis edytorski]

261. Wallenrod — tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza Konrad Wallenrod (1823), człowiek, który pozornie służył swoim wrogom, żeby faktycznie im zaszkodzić. [przypis edytorski]

262. bitwa pod Valmy (20 września 1792) — stoczona podczas wojen rewolucyjnej Francji, powstrzymała ofensywę austriacko-pruską; stanowiła pierwsze wielkie zwycięstwo armii Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

263. Błękitny Brzeg — dziś: Lazurowe Wybrzeże (fr. Côte d’Azur), wschodnia część wybrzeża francuskiej Prowansji, rozciągająca się od miejscowości Cassis aż po granicę włoską. [przypis edytorski]

264. conquistador (hiszp.), pol.: konkwistador — zdobywca; najczęściej odnoszone do hiszpańskich zdobywców Ameryki Południowej i Środkowej. [przypis edytorski]

265. Nemezis (mit. gr.) — bogini zemsty, przeznaczenia i sprawiedliwości świata. [przypis edytorski]

266. Malaga — miasto w południowej Hiszpanii; na początku hiszpańskiej wojny domowej port Malagi był bazą republikańskiej marynarki wojennej, blokującej nacjonalistyczne hiszpańskie Maroko; w lutym 1937 miasto zostało oblężone i zaatakowane z lądu, morza i powietrza przez wojska nacjonalistów, ekspedycyjny korpus faszystów włoskich i zbombardowane przez włoską i niemiecką marynarkę wojenną i lotnictwo; dziesiątki tysięcy cywilów, głównie starców, kobiet i dzieci, usiłowało uciec z miasta drogą wzdłuż wybrzeża do Almerii (201 km); w masakrze dokonanej 8 lutego przez frankistowskie lotnictwo, okręty, czołgi i artylerię zginęło ok. 5000 uciekających, republikańskie lotnictwo nie było w stanie powstrzymać ataków; osoby, które odmówiły ewakuacji z Malagi (ok. 4000 osób), były przez nacjonalistów systematycznie łapane, gwałcone i zabijane. [przypis edytorski]

267. boy scout (ang.) — chłopiec-skaut, członek młodzieżowej organizacji skautowej, zapoczątkowanej przez Roberta Baden-Powella w Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

268. Hearst, William Randolph (1863–1951) — amerykański magnat prasowy, jeden z największych w historii prasy: w szczytowym okresie swojej potęgi posiadał 20 gazet codziennych, 13 magazynów, dwie wytwórnie filmowe, 8 rozgłośni radiowych oraz liczne posiadłości ziemskie. [przypis edytorski]

269. „Vu” — francuski tygodnik ilustrowany, wyd. 1928–1940; prekursor i propagator fotoreportażu. [przypis edytorski]

270. Erenburg, Ilja Grigorjewicz (1891–1967) — rosyjski pisarz żydowskiego pochodzenia, publicysta, poeta; w latach 1936–1939 korespondent wojenny w Hiszpanii. [przypis edytorski]

271. Kolcow, Michaił Jefimowicz (1898–1940) — rosyjski publicysta, dziennikarz i pisarz; w czasie wojny domowej w Hiszpanii był korespondentem dziennika „Prawda”, zredagował cykl reportaży pt. Dziennik hiszpański. [przypis edytorski]

272. Flamandowie — ludność zamieszkująca głównie belgijską część szeroko rozumianej Flandrii, mówiąca językiem niderlandzkim oraz jego odmianą określaną jako język flamandzki. [przypis edytorski]

273. Carcel Modelo (hiszp.: więzienie modelowe) — główne więzienie w Madrycie na przełomie XIX i XX w., zamknięte i zburzone w 1939, po tym, jak zostało uszkodzone podczas hiszpańskiej wojny domowej. [przypis edytorski]

274. nadojeść (reg. wsch.) — dokuczyć; obrzydnąć. [przypis edytorski]

275. chaluc — żydowski osadnik w Palestynie; członek He-Chaluc, ruchu syjonistycznego, który przygotowywał członków społeczności żydowskiej do osadnictwa w Palestynie. [przypis edytorski]

276. Besarabia — kraina historyczna między rzekami Dniestrem a Prutem, obecnie pogranicze Mołdawii i Ukrainy. [przypis edytorski]

277. pachciarz (daw.) — dzierżawca, osoba dzierżawiąca coś od kogoś (np. karczmę); w dawnej Polsce funkcję taką sprawowali zazwyczaj Żydzi. [przypis edytorski]

278. fornal — robotnik rolny w folwarku, zwłaszcza obsługujący konie robocze. [przypis edytorski]

279. Parlo — miasto w Hiszpanii, ok. 20 km na płd. od Madrytu. [przypis edytorski]

280. Como se llama esto? (hiszp.) — Jak to się nazywa? [przypis edytorski]

281. upłaz — stosunkowo płaski stok górski, często porośnięty trawą, oddzielający zbocza o znacznie większym nachyleniu. [przypis edytorski]

282. Więceśmy szli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: więc szliśmy. [przypis edytorski]

283. kosówka — kosodrzewina, gatunek sosny karłowatej, rosnącej na terenach górskich. [przypis edytorski]

284. widny (daw.) — widoczny. [przypis edytorski]

285. pachnął — dziś raczej: pachniał. [przypis edytorski]

286. Mais oui, j’ai fusillé! Et comment! (fr.) — Ależ tak, rozstrzeliwałem! A jakże! [przypis edytorski]

287. à bout portant (fr.) — z bliska. [przypis edytorski]

288. brauning a. browning (daw.) — belgijska marka pistoletu, nazwana od amerykańskiego konstruktora broni Johna Mosesa Browninga (1855–1926). [przypis edytorski]

289. rendez-vous (fr.) — spotkanie. [przypis edytorski]

290. futor a. chutor (z ukr.) — pojedyncze gospodarstwo, oddalone od wsi; przysiółek. [przypis edytorski]

291. konfuzja (daw.) — zmieszanie, zakłopotanie; zamieszanie, chaos. [przypis edytorski]