Polski strajk - Halina Krahelska (jak polubić czytanie książek .TXT) 📖

Podczas gdy robotnicy fabryki „Szpilka” strajkowali, w niektórych urzędach powstało zaniepokojenie. W formie krótkiej syntezy, błąd i cała dramatyczność położenia wynikła stąd, że podczas gdy we właściwym urzędzie ochrony pracy (inspekcji pracy) zainteresowanie faktem strajku okupacyjnego w fabryce „Szpilka” było o wiele za słabe, za bardzo akademickie, w urzędzie pośrednio tylko stykającym się ze zjawiskiem pracy ludzkiej, poprzez bezpieczeństwo, zajęto się tym zbyt gorąco i pod zupełnie niewłaściwym kątem widzenia.

Strajki okupacyjne w Polsce mnożyły się już od czterech lat i w pierwszych dwóch latach, gdy na tle kryzysu rozkwitało bujnie łamistrajkostwo — stawały się jedyną możliwą formą obrony żądań ekonomicznych i walki o poprawę warunków pracy. Ze strajku normalnego, zwykłego, bez okupowania fabryki, fabrykant mógł sobie śmiało kpić, gdyż zazwyczaj nazajutrz potrafił uruchomić fabrykę przy nowej pełnej obsadzie z wczorajszych bezrobotnych. Ale w miarę przedłużania się kryzysu całe zjawisko mocno się zmieniało. Ponad chęć i konieczność walki o poprawę aktualnych warunków pracy, okupujący fabrykę robotnicy bywali zmuszeni wydźwignąć bohaterską walkę o istnienie samego warsztatu pracy. Bywał on bowiem przeznaczany przez kapitalistę (spółkę) do zgaszenia z powodu zmniejszonych zysków lub też z powodu międzynarodowej solidarności kapitału, gdy np. spółka kazała tu gasić, otwierając po drugiej stronie granicy (sprawy śląskie i zagłębiowskie), z powodu więc międzynarodowych interesów pochodu faszystowskiego. Ten dla własnych politycznych celów potrzebował pozornych dowodów wobec mas, że tam, gdzie już panuje bezkompromisowy faszyzm, bez żadnych fartuszków wstydliwości (np. w Trzeciej Rzeszy), tam można pełnymi garściami mieć pracę. Otóż ta walka robotników w ustroju kapitalistycznym w obronie warsztatów pracy przeciw chęci ich właścicieli, walka, płonąca epopejami tej miary jak „Klimontów”42, „Szczęście Luizy”43 i tyle innych, ta walka stała się zrozumiałą i bliską całemu nieposiadającemu społeczeństwu i w jej ogniu tajać poczęły szeregi łamistrajków. Tak też się stało, że w owym drugim dwuleciu polskich strajków, strajki te nie miały już tego ograniczonego znaczenia, jakie w wywiadzie swym przyznał im kierownik polskiej inspekcji pracy (pogląd spóźniony o całe dwa lata); urastały natomiast do znamion walki, prowadzonej przez proletariat już z samą istotą złego ustroju; walki, kwestionującej prawo właściciela do swobodnego rozporządzenia swym warsztatem pracy, mianowicie rozporządzania ku krzywdzie społeczeństwa. Tamten pierwotny cel — zagrodzenia drogi łamistrajkom-bezrobotnym w nowych warunkach niesłychanie szybkiej odbudowy solidarności robotniczej — przestawał już być w przeważającej ilości wypadków aktualny: w wielkich ośrodkach przemysłu polskiego wszystkie niemal strajki w ostatnim roku były wygrywane przez robotników, gdyż fabrykant nie znajdował już chętnych do łamania akcji strajkowej.

W interesującym nas województwie strajki okupacyjne nie były też żadną nowością i statystyka inspekcji pracy nie notowała tu żadnych w związku z tym konfliktów i ofiar, z wyjątkiem jednego wypadku, gdzie całkowitą odpowiedzialność za postradanie życia przez kilku robotników ponosiły centralne, nie zaś miejscowe władze. Siedzący od lat na tym terenie wojewoda, zapewne „niemodny”, człowiek raczej starodawnej daty, posiadał głęboką uczciwość społeczną, pojmował konieczność walki robotników o poprawę warunków ich pracy i niewątpliwie nawet współczuł tej walce w głębi swego serca. Zewnętrzny wynik takiego ustosunkowania się do zjawisk pracy wyrażał się w polityce pokojowego załatwiania wszelkich zatargów i niewpuszczania na ten teren pobocznych politycznych rozgrywek. Strajki okupacyjne, trwające nawet po kilka tygodni, traktowano jako walkę pomiędzy dwiema stronami i władze — jeżeli wkraczały — to w charakterze pośrednika, pragnącego pomóc przy załatwianiu konfliktu i przyczynić się choć w małej mierze do poprawy bytu pracujących. Wraz ze zmianą wojewody ta długo pielęgnowana polityka uległa załamaniu. Wprawdzie bezpośrednia możność ingerencji pozostawała zasadniczo w rękach inspektora pracy, ale Kostrzewa wyczuł od razu odmienną linię władz administracji ogólnej i — ulegając oportunizmowi — mógł wypuścić ze swych rąk w tym wypadku wszelkie cugle, jak to właśnie miało miejsce w tym wypadku.

Gdy robotnicy fabryki „Szpilka” rozpoczynali czwarty dzień swego strajku, wojewoda został w najmilszej chwili beztroskich kroków tanecznych (z towarzyszeniem umiejętnych przyciskań pani Zosi) zaatakowany przez uroczą tancerkę od strony problemu tego strajku. Zrobiła to tak.

— Ach, ten taniec dziś, panie wojewodo, był już mi po prostu psychicznie konieczny!... Kojąco działa... Przez cały dzień ma się tyle strasznych przykrości, to okropne zdenerwowanie mego męża, cały ten tam polski strajk u nas!

Wojewoda roześmiał się:

— Znalazła też pani czym się denerwować! Cóż pani ma tam do takich głupstw! Mała rzecz!

Taniec skończył się i odeszli do stolika, który zajmowali tego dnia we dwójkę. Pani Zosia uważała za niewskazane prowadzić dalej rozmowę. Ale w pauzie między tańcami niespodziewanie dla pani Zosi, aż krzyknęła! Wszedł na salę jej mąż.

— Bronek!!! Co ty? Czy pan wojewoda pozwoli?

Oczywiście pan wojewoda pozwolił Baczyńskiemu się przysiąść. Nawet zapytał go sam:

— No cóż tam, strajkuje pan? Czemu pan nie kończy?

— Niestety, panie wojewodo, to się całkiem wymknęło z naszych rąk.

Baczyński miał przy tym minę tak zdemolowaną, jakby przeszła po niej spacerem cała strajkująca załoga. Wojewoda zmarszczył nos. Okropnie nie lubił tragedii w ogóle, rozmiękłych ludzi, a w szczególności, gdy mu przeszkadzano odetchnąć chwilę po pracy urzędowej. Powiedział też dość kwaśno:

— No, nie umie, pan sobie radzić!! Robotnicy u nas nie chcą nic innego, jak pracować i jeść. Przy tym muszą należeć przecie do związków, czyż nie ma pan tam Korzeniowskiego, Mitka itd., żeby z nimi pogadali, i z panem, i zakończyć ten interes!

Baczyński ożywił się.

— Ależ panie wojewodo, czyż ci ludzie utrzymają co w ręku?! Przecie oni tylko to robią, że się przelicytowują z czerwonymi! Zresztą moi robotnicy przed strajkiem wszyscy przeszli do opozycji! Ale owszem, dzwoniłem dziś, mówiłem z Mitkiem, prosiłem go żeby wpłynął, bo przecie tak z dnia na dzień nie stracili wszystkich swoich wpływów u mnie; pełno tam mają strzelców44 i peowiaków45. To wie pan wojewoda, co mi ten Mitek powiedział?! Że zbieram owoce własnego postępowania z robotnikami w mej fabryce i że nie takie jeszcze powinienem mieć przykrości za wszystkie krzywdy, które się tam działy!! Rzuciłem słuchawkę, bo doprawdy; no, wiem, to zasłużony człowiek! Nie chciałem nagadać mu ostatnich głupstw!

Wojewoda nie rozchmurzał twarzy, bo rozmowa irytowała go, a przy tym grali już do tańca.

— Mitek to legionista, podoficer i prorządowiec. Musiał pan mu czymś dopiec. No więc likwiduj pan ten cały strajk z kim chcesz; masz pan przecie inspektora pracy!

Baczyński zdobył się na odwagę.

— Panie wojewodo, wiem, że to nietakt, zajmować tym pana wojewody drogocenny wolny czas. Ale czy mogę prosić o posłuchanie jutro z rana w biurze? Mam pewną prośbę, a okoliczności tam u mnie... Bo to panie wojewodo, niby to mój prywatny interes, ale tuszę46, że tu i państwo może się uczuć zainteresowane.

Wojewoda nie lubił żadnego, ale to nawet cienia, najdelikatniejszego pouczania: jakby sam mógł czegoś nie dostrzegać lub nie ułowić we właściwym czasie. Odpowiedział też szorstko, jednocześnie prosząc już panią Zosię do tańca:

— Służę panu, tak koło jedenastej. Nie widzę tu wprawdzie nic szczególnego, znam to wszystko na pamięć i lepiej od każdego z panów. Bywaliśmy we wszystkich ruchach społecznych! Do widzenia.

Baczyński bał się, że się mu naraził natręctwem i wychodząc, posłał błagalne spojrzenie żonie. Wojewoda zapominał już o niemiłej rozmowie, kołysząc się w takt przecudnej melodii slow-foksa47 i zajęty upasowywaniem piersi i brzuchów do siebie wzajem i do taktu. Pani Zosia taktownie wyczekiwała, dokazując cudów w wynikach tego dopasowywania. Gdy zaś wrócił już nastrój błogiej beztroski, ciepłej, pogodnej, wygodnej i kojącej, szepnęła, przytulając przelotnie lewy policzek do podbródka wojewody:

— Ja przepraszam... za siebie i za męża... bardzo...

To „bardzo” rozpływało się w bardzo przyjemnym dreszczyku, jakiego doznawał właśnie wojewoda. Wywdzięczył się też jej za cudną chwilę po męsku:

— Nie ma za co przepraszać, pani Zosiu. Zlikwiduje się!

Zapanował obopólny czar o takim nasyceniu, że po prostu nie umieli rozstać się tego wieczoru: zdawało się im, że muszą się przemocą oderwać. To właśnie działała tak moc wojewody...

Z rana, wcześniej niż zwykle, wojewoda kazał rozmawiać z inspektorem Kostrzewą. Zamierzał sam z nim mówić. Ale tamten właśnie mówił z Warszawą, a gdy potem Kostrzewa łączył się z wojewodą, do wojewody znów dzwoniło inne miasto. W międzyczasie wojewoda dał już polecenia.

Niech inspektor wystąpi o delożowanie48 robotników w fabryce „Szpilka”, ze względu na niemożność zlikwidowania zatargu normalną drogą i niebezpieczeństwo przeciągania i mnożenia tych okupacji, podniecających robotników.

Wojewoda kazał zaznaczyć, że woli mieć na to wniosek inspektora pracy. Kostrzewa, o którego oparł się ten telefon i obwodowy inspektor pracy, nie odważający się bezpośrednio mówić do wojewódzkiego telefonu — znalazł w sobie odwagę odmówienia wręcz tej propozycji. Wyjaśnił, że takie strajki nie są w województwie żadną nowością, nigdy nic groźnego stąd nie wynika, władze bezpieczeństwa mogą się wcale tym nie zajmować. Poza tym strajk trwa zaledwie od paru dni, jakaż tedy zachodzi konieczność takiego wkraczania? W ogóle zaś — zaznaczył — tego rodzaju mieszanie się do strajku wcale nie było jeszcze w województwie praktykowane i może doprowadzić do znacznego wzburzenia robotników. Gdy urzędnik zaraportował wojewodzie to wszystko, ten przerwał niecierpliwym ruchem ręki:

— To jakiś pyszałek, ten Kostrzewa! Nic mnie nie obchodzą jego filozoficzne wywody, ja mam lepsze studia za sobą. Spytaj go pan, czy ze strony robotników wyczerpane były wszystkie legalne drogi? Nic więcej mnie nie interesuje.

Urzędnik bardzo uprzejmie — ze swego telefonu — powtórzył w ten sposób:

— Panie inspektorze. Pan wojewoda dziękuje za wyjaśnienia, bardzo żałuje, że inspekcja nie zrobi takiego wniosku! Obstaje pan inspektor przy swym stanowisku? Więc w takim razie pan wojewoda kazał tylko zapytać: czy ze strony robotników zostały wyczerpane wszystkie legalne środki przed ogłoszeniem strajku?

Kostrzewa wyczuł doskonale, że są to już przygrywki przed decyzją; zawahał się przez sekundę, pomyślał, że jednak jest jego obowiązkiem dotrzeć do wojewody i rozmówić się z nim osobiście, ostrzec go; ale znów — skoro wojewoda zadowala się takim kontaktem... Oportunizm, a trochę i urażona ambicja brały górę:

— Jeżeli chodzi panu wojewodzie o to, czy robotnicy zwracali się do inspekcji pracy przed ogłoszeniem strajku, z prośbą o pośrednictwo?

Zawiesił głos.

— No tak — usłyszał — na pewno o to. Pan wojewoda pytał w tej formie, jak podałem.

— Więc się nie zwracali, proszę pana — odpowiedział Kostrzewa, rozciągając słowa i zgłoski w słowach, jakby ważąc każdą z osobna.

— Ale — dodał znów żywo — jest to następstwem nadzoru inżyniera Miernika nad fabryką; pan wojewoda wie, że walczyłem półtora roku o zabranie go stąd.

Urzędnik puścił fachowo ten komentarz mimo uszu. Przypieczętował jeszcze tak:

— Więc wynika stąd, panie inspektorze, że robotnicy nie wyczerpali wszystkich rozporządzalnych legalnych środków?

Kostrzewa westchnął beznadziejnie:

— Stąd wynika, tak jest, proszę pana. Ale proszę powiadomić pana wojewodę, że ja ostrzegam przed następstwami delożowania robotników siłą i osobiście uchylam się od wszelkiej odpowiedzialności; uważam to nawet za wręcz szkodliwe w dzisiejszych warunkach.

Kostrzewa musiał przerwać, bo tu urzędnik wtrącił:

— Przepraszam pana inspektora, drugi telefon dzwoni. Moje uszanowanie.

Więc właściwa decyzja zapadła jeszcze przed przyjściem Baczyńskiego. Baczyński był też tam tylko krótką chwilę. Wojewoda nawet nie chciał go przyjąć, każąc powiedzieć mu przez sekretarza, że wziął już całą sprawę w ręce i doprowadzi do zakończenia zatargu. Ale Baczyński bardzo usilnie prosił o chwileczkę, po prostu — chwileńkę rozmowy.

Wszedł więc i chciał dorzucić wojewodzie wiadomości od strony nastrojów w fabryce (miał je od niezastąpionego człowieka, portiera Zielaka), od strony bezpieczeństwa publicznego. Wojewoda przerwał mu krótko:

— Jeżeli pan ma coś w tym względzie, to proszę bardzo do wydziału, jestem bardzo zajęty. Ale wątpię, bo my właściwie mamy wszystkie dane zupełnie dokładne. Tam są zakusy komunistyczne.

Baczyński wzniósł oczy w górę.

— Panie wojewodo, po prostu jasnowidzem pan jest!

Wojewoda wydął pogardliwie wargi.

— Cóż panowie sobie myślicie, że to dla nas trudne zadanie albo co? Trzymamy stale rękę na pulsie! Komuniści dziś lezą do wszystkich miejsc, związków, organizacji. No, do widzenia panu, więc ja to mam w ręku: to się skończy! Oni opuszczą fabrykę!

— Naprawdę, panie wojewodo — gorliwił Baczyński — sfery gospodarcze cenią tę opiekę, tę prawdziwą władzę i autorytet.

Wojewoda przerwał mu mało uprzejmie.

— Panie! wart pac pałaca! Też pańskie sfery gospodarcze to ja mam... Państwo, to mój resort! Niech pan sobie nie wyobraża, że to zrobię dla pana, jako przemysłowca itd. Do widzenia!!

Baczyński aż musiał ochłonąć u sekretarza, tak bardzo mu było gorąco; błogo, a zarazem jakoś niespokojnie. W oczach miał wciąż całą tę bolszewicką bandę, sterczącą tam arogancko w fabryce, do której bał się wstąpić. Wojewoda był jasnowidzem. Rzecz jasna, że to wszystko byli komuniści! Nie wszystko jedno, czy mundur strzelecki, czy tam TUR49 lub też inne czerwone, zielone skauty, jeżeli dusza komunistyczna, arogancja, zajadłość komunistyczna: podwyżka płac, zwalnianie majstrów, wprost komsomolskie początki!