Polski strajk - Halina Krahelska (jak polubić czytanie książek .TXT) 📖

Z inspekcją tego dnia nie udało się już rozmówić, bo właściwy, obwodowy inspektor był na wizytacji, a okręgowy inspektor Kostrzewa od rana lustrował w powiecie roboty Funduszu Pracy.

Dopiero następnego dnia, z samego rana, Pańkowicz złapał Kostrzewę przy telefonie. Kostrzewa wysłuchał go i udzielił mu kilku praktycznych wskazówek.

— Cóż tam, od razu pietracie się tak, panowie? Może to i dobrze, bo wreszcie może zastanę pana Baczyńskiego w fabryce, jak będę miał czas wstąpić. Są żądania i co? Odrzuciliście? Prosicie o pośrednictwo?

— Nie, panie inspektorze, pan Baczyński jeszcze dotąd nie przyjął delegata, więc żądań oficjalnie jeszcze nie przedstawiono. Tylko nowy delegat zapowiedział mi, że będą dziś zgłoszone takie żądania.

Inspektor pracy zaśmiał się.

— Cóż to, panowie, piętnaście lat spaliście? Nie umie pan sobie radzić? Pan Baczyński musi przyjąć delegata i (jeżeli sam rządzi) uwzględnić albo odrzucić żądania. Ja radzę uwzględnić, bo sobie wyobrażam, co to może być: podwyżka, no, macie płace daleko niższe niż przeciętne w tej branży. Co tam jeszcze? Aha! Prawidłowe obliczanie, no to macie już z nami o to sprawę. Radzę więc uwzględnić... A jeżeli pan Baczyński sam nie rozstrzyga, no to zbiera ciało kompetentne i...

Pańkowicz przerwał:

— Pan Prezes zupełnie sam może rozstrzygać.

— Więc sprawa bardzo prosta! Przede wszystkim przyjąć delegata i postarać się uzyskać z nim porozumienie! I o taką rzecz pan dzwoni mi wczoraj przez cały dzień do domu i do wszystkich miejsc możliwych i niemożliwych! Nic tu takiego nie ma w tej chwili dla mnie do rozważania. Najlepiej załagodzić robotników, bo pretensje ich są słuszne i każdy urząd im to przyzna. Do widzenia panu.

Kostrzewa śpieszył się, bo na biurku dzwoniło już jedno z miast, budowa Domu Dziecka. Musiał wszędzie nastarczyć.

Ale przed wyjściem z biura zapytał jeszcze w sekretariacie:

— Czy nowy delegat fabryki „Szpilka” nie zgłaszał się jeszcze do obwodu? Proszę mi oddać słuchawkę. Panie inspektorze, nie wiecie nic o fabryce „Szpilka”? Tam zatarg, już sformułowali żądania. Dzwonili do mnie z dyrekcji. Nic pan nie wie? Robotnicy się nie zgłaszają? To źle... No, to są owoce... No więc niech pan czeka, ale niech pan trzyma rękę na pulsie. Jak tylko która strona się zwróci o pomoc, brać tę sprawę.

Baczyński, ciskając się i złorzecząc, usłuchał rady Kostrzewy i przyjął Malczyka przed południem, w biurze. Nie podał mu ręki i stał na środku pokoju, przeglądając wypisane na kartce papieru żądania. Postanowił panować nad sobą i być jak najwzględniejszym dla robotników: „nie wywoływać wilka z lasu” — prosił Pańkowicz. Ale Baczyński od początku czuł, że pasja dławi go w gardle. Odłożył kartkę na mały stolik przy ścianie i poszedł wziąć sobie z pudełka cygaro. Malczyk zapytał go wtedy spokojnie:

— Jak pan dyrektor sądzi? Będzie do uwzględnienia?

Ta prosta, mało ceremonialna, a jednak wytworna w swej prostocie forma zwrotu, rzuciła Baczyńskiemu do głowy całą rozporządzalną krew. Malczyk przyglądał się mu jakby zdziwiony. Jednak Baczyński opanował się.

— Powiem wam — wymówił nieco stłumionym głosem — co myślę! To jest bolszewizm! Rządzić fabryką wam się zachciewa!! Majster, portier, usuwać robotników?! Gałkowskiego, własnego przedstawiciela!!! Cóż, może tedy zechcecie płacić moje bankowe i inne zobowiązania, gwarantować wykonanie obstalunków? Co, panie... Malczyk?

Zastanowił się nagle:

— Malczyk? To pseudonim, jak tam, pioniera?! Czy nazwisko?

Malczyk stał niewzruszony, on też obiecał sobie wielkie panowanie: nie uronić powagi delegata. Uśmiechnął się tylko nieznacznie w odpowiedzi na ostatnie słowa.

— Interesuje to pana dyrektora? Nie, to nie żaden pseudonim, to polskie nazwisko. Jestem spod Przemyśla. A fabryką rządzić nie zgłaszamy w tych żądaniach. Majster ten i portier fabryce chluby nie przynoszą, bo to musi pan dyrektor wiedzieć, że założyli tu sobie burdel, tylko, że dziewczęta tu nic nie winne i nic za to nawet nie dostają. To znaczy, owszem: dostaje paczkę firmowej włóczki i ma prawo przez tydzień spóźniać się do pracy o pół godziny, to już nie wiem, na koszt firmy, czy opiekuna! Na to mam zeznania robotnic zebrane. Więc czy to bolszewizm, panie dyrektorze, że takiego majstra nie chcemy?

Baczyński palił i pykał wściekle cygaro.

— Ani jednemu słowu nie wierzę! Same dziewki lecą na Zielnika, bo morus jest i wagę ma. A zresztą, jakby nie chciały, to co by im zrobił? Proszę? Ha?

Patrzył tryumfująco to na Malczyka, to na bladego Pańkowicza. Na to Malczyk odpowiedział znów bardzo spokojnie:

— To jest mus, panie dyrektorze. A jak odmówi, to za bramę! Przecie w majstrów to ręku. Dziewczęta przychodzą z domu prosić o przyjęcie do pracy, czasem nawet i rodzice proszą razem. To jest tak zorganizowane u nich, że portier odsortowuje lepsze, brzydkie pędzi precz, ale i lepsza dostanie się do pracy tylko wtedy, jak majstrowi powolna... pod tym względem...

Baczyński niespodziewanie wybuchnął głośnym, nerwowym śmiechem. Nie chciał tego; tak się jednak wyładowało napięcie nerwowe, opanowywana pasja i mitygowana, ale żywa, chęć dokuczenia delegatowi.

— A to byłby dopiero numer! — wykrztusił w tym śmiechu. — Musi pan, przecie i pan jest mężczyzną, przyznać, że to musi być wprost na podziw morus, ten Zielnik! Nie, nie. — powściągnął się nagle. — Ja tego wcale, całej tej organizacji nie znałem, no i sądzę, że tu dużo przesady! Wreszcie — był już całkiem opanowany i oglądał właśnie politurę na paznokciach — zrobię mu, owszem, uwagę, ale prawa do rządzenia się, wydalania, wyznaczania, to nie przyznam panom i stoję przy tym, że to: to już wszystko są wschodnie wpływy! Panie!!!

Wrócił do kartki z żądaniami i znów cały się rozczerwienił:

— Podwyżka, co u licha?! To niszczyć chyba chcecie warsztat pracy! W takim czasie! Odrzucam, stanowczo i bez gadania, nawet nie ma mowy! Odrzucam wszystkie żądania! Uwzględnię tylko co do tych akuratniejszych obliczeń przy wypłatach. A te inne, to szkoda gadać, panie Malczyk, musicie poniechać!

Patrzyli na siebie, Baczyński zadowolony, że tak pokojowo kończy z robotnikami, że zdobył się na tyle opanowania; Pańkowicz — w strachu, co z tego wyniknie, i Malczyk — niezmiennie, niewzruszenie spokojny. Tylko wybuch nagłej wesołości fabrykanta, gdy opowiedział mu o poniewierce dziewcząt w fabryce, na sekundę naruszył jego wewnętrzną równowagę, w sposób zresztą bardzo mało widoczny. Drgnęły mu tylko z lekka brwi, poróżowiały wpadłe, smagłe policzki, zmrużyły się oczy, siwe, twarde w wyrazie. Ale trwało to tylko sekundę. Wysłuchał spokojnie do końca i rzekł, odbierając kartkę z rąk Baczyńskiego:

— To też szkoda gadać, panie dyrektorze, bo wszystkie nasze żądania to są razem albo żadne. A my od żadnego nie odstąpimy.

Skłonił się i wyszedł. Baczyński latał po pokoju, mocno zakłopotany.

— Jak pan myśli, czy poważą się na strajk? Tyle kobiet, robotnicy przeważnie wiejscy...

Pańkowicz odpowiedział z pewną godnością:

— Może to i kiereńszczyzna, Panie Prezesie, ale zbyt długo łudziliśmy się i co do ich słabości, i co do naszej przewagi. To znaczy było tak, ale już tak nie jest. I skoro on ma na wszystko dokumenty, to wygrają i w inspekcji pracy!

Natychmiast po rozmowie z dyrektorem, w przerwie obiadowej, Malczyk zatrzymał wszystkich w podwórzu i zdecydowano ogłosić strajk. Zielnika, który pierwszy rozeznał się w sytuacji i pędził do kantoru uprzedzić, co się dzieje, Malczyk pochwycił w drodze i przytrzymał łagodnie, ale stanowczo za rękę.

— Nie radzę się śpieszyć, panie majstrze, bo nie ma po co. Za małą chwilę będziecie panowie mieli tu czasu garściami!

Musiał też Zielnik, choć zbladły, stać spokojnie przy Malczyku w podwórzu, bo Malczyk był silny i dobrze nań uważał. Zresztą naokoło byli sami robotnicy i ogólna temperatura nie sprzyjała rozwijaniu majstrowskiej energii. W ciągu dziesięciu minut zebranie zostało zakończone i robotnicy rozeszli się po fabryce zająć ją aż do uwzględnienia ich żądań.

Tak tedy rozpoczął się polski strajk, strajk okupacyjny w fabryce „Szpilka”.

W kantorze zapanował popłoch, Baczyński już był odjechał, ale Pańkowicz telefonował i powiadomił go. Baczyński oświadczył, że nie zjawi się do fabryki, póki robotnicy ją okupują; nie może narażać życia, ma żonę i dziecko. Malczyk jest oprawcą, pastwił się nad nim już w czasie rozmowy. Całość załogi — to wredny, głupi motłoch, udawali tyle czasu prorządowców; przecie ściskał ich brudne, choleryczne grabie na różnych akademiach. Niech to diabli! Zosia była zawsze mądrzejsza, bo nie dawała się nigdy zwieść ani nabrać motłochowi i zachowała dla nich określenie, zwięzłe i wdzięczne, importowane z kochanych kresów ukraińskich: „hadiuki”. Wprawdzie tam dziedzice i ich rządcy stosowali je do wsi, do chłopów ukraińskich, ale pani Zosia uważała, że to się doskonale dopasowuje również do polskiego ludu i to bez różnicy — chłopa czy robotnika w mieście. Hadiuki. To było trafne! „Hadiuki!” — wykrzyknął Baczyński w telefon, wpadając na to pyszne określenie.

— Nie przyjadę! Zamykaj pan kantor, powiadom wszystkich, zamykamy! Niech strajkują! Dzień, dwa posiedzą głodni i pójdą po rozum do głowy. A gdyby nie, no to już ja się zakrzątnę! Od czego ta inspekcja!

Ale Pańkowicz już wszędzie zdążył dzwonić. Robotnicy nie zwracali się wcale do inspekcji i strajk zapadł bez wyzyskania tej drogi. Zresztą i dyrekcja — wobec stanowiska Baczyńskiego — na tę drogę nie weszła. Można było i z tej strony zwrócić się do inspekcji, Pańkowicz pamiętał cały czas o tym, ale Baczyński powiedział mu już kilka razy, że Miernika nie ma, a z tamtym pyszałkiem nie będzie sobie psuł trawienia.

Kantor zamknięto, majstrowie opuścili fabrykę, zostali sami robotnicy. I wtedy portier, od razu się zmieniając, zwrócił się do strajkujących z propozycją prowiantowania ich podczas strajku. Stawiał wcale skromne warunki. Gdy zaś po krótkim czasie rodziny wiedziały już o strajku i zaczęło się donoszenie żywności, portier, jak poprzednio po majstra Zielnika, telefonował teraz z portierni po tego lub innego robotnika, żeby sobie zabrał swoje jedzenie i zobaczył się z żoną lub córką. Od portiera też wyszedł wniosek, żeby strajkujący obrali sobie dyżurnych dla tych posług, gdyż policjant nie pozwalał rodzinom gromadzić się pod fabryką. Kontakty więc skróciły się wnet do samego tylko oddawania portierowi paczki. Malczyk otrzymał od załogi dwóch pomocników i krążyli pomiędzy portiernią a załogą, donosząc żywność i niekiedy skąpe wieści. W takich jednostajnych warunkach ubiegło parę dni. Nie słychać było o żadnej zmianie; z dyrekcji nie zwracał się nikt. Zanosiło się na zwykłą walkę: która strona wytrzyma dłużej?

Robotnicy byli pewni swej słuszności i strajk ten przechodził moralnie w okolicznościach naprawdę krzepiących ducha. Załoga, dotąd niezwarta, rozbijana przez posunięcia Gałkowskiego i dyrekcji, dopiero w tej pierwszej zbiorowej akcji doznawała wspólnoty i nabierała tężyzny. W nocy podzielono się między dwie połowy fabryki: jedną zajmowali mężczyźni, drugą — kobiety. Zaledwie kilkanaście par, już złączonych lub sympatyzujących ze sobą i teraz zbliżonych przez wspólną walkę, układało się do snu razem, wybierając zaciszniejszy zakątek. W dzień natomiast byli ciągle wszyscy razem i więź braterstwa, koleżeństwa narastała między nimi po prostu z godziny na godzinę. Malczyk, pozbawiony swej Geni, która porzuciła pracę po przejściu z Zielnikiem, oddawał całą swoją młodą energię sprawie publicznej — podtrzymywaniu ducha towarzyszy i towarzyszek, omawianiu z nimi wspólnych bolączek fabrycznych i ogólnych robotniczych. W ciągu też paru dni z delegata, z którym sympatyzował ogół, urósł wśród nich do potęgi nie wodza (bo te kompleksy obce są środowisku robotniczemu), a najukochańszego człowieka. Nie było skargi i krzywdy ludzkiej, której by w tych dniach nie wysłuchał i nawet nie zanotował. Spełniał to wszystko z dużą, nad wiek, powagą i tak jakby w głębokim przeświadczeniu, że cały ten, bardzo obfity i jaskrawy materiał poniewierki i nędzy robotniczej będzie komuś potrzebny. Chodził też z kartkami, karteluszkami, które rozkładał sobie po kieszeniach; można go było zawsze widzieć, jak przystawał przy tej lub innej grupie kobiet czy mężczyzn, wysłuchiwał i notował bez końca.

Ogromny krok naprzód w zżyciu się, zbliżeniu, ujednostajnieniu dokonał się w związku z zupełnie jednolitą oceną byłego delegata Gałkowskiego. Teraz dowiedzieli się wszyscy, kim był ten człowiek i jak pracował na dwa fronty. Jackowski wciąż siedział jeszcze w więzieniu i gmatwano mu sprawę, ale dawno już prawie wszyscy robotnicy — chyba za wyjątkiem małych dziewcząt — rozpoznali się w nieszczerej służbie delegackiej Gałkowskiego.

— Toż to była taka robota, żeby z miejsca nie ruszyć! — mówili. — Obiecywał i załagadzał i przewlekał, a jak widział podejrzenie, to wtedy się zaraz brał niby energicznie do czyjejś sprawy, by wnet potem ją zostawić, jak tylko ten go z oka na chwilę spuścił. Taki to był i delegat.

Samorzutnie powstało też w tych rozmyślaniach porównanie delegackiej roboty Gałkowskiego do inspektorskiej Miernika. Nie to, żeby podejrzewano inspektora o tego rodzaju kanalijność, w jakiej żył Gałkowski, nie, robotnicy nie byli wcale pochopni do budowania tak krzywdzących a nieuzasadnionych podejrzeń, ale oceniano wyniki inspektorowania Miernika tak, jak wyniki delegactwa Gałkowskiego. Wreszcie jedna z młodych robotnic znalazła właściwe określenie i dla Miernika.

— No widzicie, on robił też stale na dwa fronty! — powiedziała. — Bo tak. Z urzędu, z pomysłu tych ustaw i w ogóle państwa, jak się ono tworzyło wtedy po wojnie, to taki inspektor musiał być niby urzędowym zastępcą robotników. W każdym razie dla robotników był ten urząd wyznaczony. To więc zawsze byłby jego obowiązek. A ten Miernik prócz tego, że bardzo licho nas bronił, to jeszcze więcej chronił fabrykanta, bo dawał posłuch na każde żądanie, darowywał mu wszelkie zaniedbania, choćby i prawne. I wszystkie nasze krzywdy, choćby najprostsze — to tak przewlekał, tak maglował, tak mitrężył jak i tamten szpicel!

Malczyk przysłuchiwał się temu i tak sobie myślał, że wielką zdobyczą jest dojść już do tak jasnego widzenia rzeczy.

Tak więc wzrastała i krzepła ich wspólnota — z rozpamiętywania wspólnych krzywd, z uprzytomnienia sobie dokładnie różnych przeszkód, różnych