Nowa Kolchida - Wacław Gąsiorowski (jak można czytać książki w internecie .txt) 📖
Wydana w 1932 r. Nowa Kolchida to publicystyczna opowieść Wacława Gąsiorowskiego o Ameryce, oparta została na wnikliwej obserwacji autora, a także m.in. na aktualnych danych statystycznych.
Jest to opowieść krytyczna, a jednocześnie rzetelna i pozwalająca docenić mocne strony kraju odrębnego, nieporównywalnego z innym na świecie, będącego przez wiele dziesięcioleci mekką marzeń o wolności i nieskrępowanej samorealizacji.
- Autor: Wacław Gąsiorowski
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Nowa Kolchida - Wacław Gąsiorowski (jak można czytać książki w internecie .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Gąsiorowski
Medycyna, jak wiadomo, jest nauką tak potężną, czyniącą tak wielkie postępy, że do dnia dzisiejszego nie zawsze zdolna jest uniknąć pomyłek nawet w swych wyrokach śmierci... Stąd w Europie i nie w Europie owo nakazami i zwyczajami przestrzegane opóźnianie pogrzebów, odczekiwanie czasu przedrozkładowego, czuwanie przy zwłokach, stąd jakby usuwanie wątpliwości...
W Stanach Zjednoczonych takich wątpliwości ludzie mieć nie chcą. Lekarz zdecydował, skazaniec niechaj idzie bodaj na zarżnięcie. Wolej226 niech mu póki ciepły żyły wypompują, aniżeli miałby się ocknąć...
I tak bywa, i tak się zdarza. Rzekomy umrzyk w krytycznym momencie pogrzebowej operacji zwija się, pręży, niekiedy drga skrami życia niby węgorz na patelni... Kto go tam wie! Pogrzebowy ma dyplom. Zresztą jest już za późno, pompa oprawcy wyssie i krew czystą i zbełcze ją do niepoznania w rozczynie dezynfekujących kwasów.
W ogóle manipulacje pośmiertne w Ameryce są tak osobliwe, że w pierwszej chwili trudno je wyrozumieć, trudno je pogodzić z przepisami przez wyznania uświęconymi. Ale o tym nie ma dyskusji, nie ma różnicy zdań. Trzeźwość sanitarna, no i uproszczenie manipulacji to najgłówniejsze.
Jeżeli człek żywota dokonał w obcym mieście, w szpitalu, w hotelu, w miejscu niesposobnym na odbieranie wizyt, w takim razie korzysta z gościny u pogrzebowego. Właściciele takich zakładów mają urządzony odpowiedni salon. Jeżeli spotyka się kilku nieboszczyków naraz, to każdy z nich do salonu dociera w porządku kolejności. A przed paradowaniem w salonie spoczywa w piwnicy oziębionej, a niekiedy wyleguje się wprost na lodzie i często w domu pogrzebowego, w domu stanowiącym również jego własną rezydencję...
W wielkich miastach zakłady pogrzebowe utrzymują coś jakby w rodzaju cywilnych kaplic, wolnych od emblematów religijnych, a zdobnych w alegoryczne figury, znicze i stylowe siedzenia.
W niektórych stanach, mocno ku północy wysuniętych a skazanych na ostrą zimę, przedsiębiorstwa pogrzebowe miewają istne składy wszelkiego autoramentu nieboszczyków... w okresie, kiedy stwardniała skorupa ziemska udaremnia pracę grabarzom. Kto przeto nie posiada własnego grobu murowanego, ten już w końcu listopada w razie zgonu idzie sobie do lamusa pierwszego lepszego na pierwszej z brzega ulicy... I w tym lamusie czeka cierpliwie kwietnia, maja, aż go ze składu na cmentarz nie odstawią.
Pogrzebowy ma dyplom. Nikt sobie głowy nie zaprząta drobiazgiem, że tuż, w podziemiach domostwa stoją jedna na drugiej stosy już zajętych trumien i trumienek. Dezynfekcja jest pewna, więc jest wszystko.
Równie praktycznie załatwia się liczne przypadki pośmiertnych podróży.
Amerykanie rozpraszają się mocno po swym własnym kontynencie, przenoszą często z jednego stanu do drugiego, po śmierci natomiast lubią wracać do rodzinnych miejscowości, do swych osiedli dawnych. Stąd pośmiertnych peregrynacji bezliku.
Lecz jakże to proste, jak ułatwione.
Zmarłego trzeba oczywiście uprzednio wypompować i napompować. Ale to załatwia w okamgnieniu najbliższy „undertaker” i ładuje ciało do skrzynki, która w tym przypadku obowiązkowo nie może kształtem przypominać amerykańskiej trumny. Następuje telefoniczne zawiadomienie miejscowego urzędu i nieboszczyka odstawia się wozem na stację kolejową. Tutaj bez formalności kupuje się nieboszczykowi... bilet osobowy... Na podstawie tego biletu nieboszczyk zostaje umieszczony w wagonie bagażowym razem z dziesiątkami kufrów i tobołków, a często innych nieboszczyków, i podróżuje „ekspresami” z jednego krańca na drugi, tanio, wygodnie, bez plomb, bez pieczęci, bez świadectw lekarskich, bez mieszania się doń starostów, wojewodów, prefektów czy imperfektów.
Po przybyciu na miejsce zostaje wydany okazicielowi biletu, niby zwykły pasażer mija kontrole i jedzie sobie do zakładu pogrzebowego, który ma się zająć zorganizowaniem ostatniego z doczesnych spacerów.
Cmentarze są po większej części wyznaniowe, dzielące starannie zmarłych i po śmierci. Stanowią własność odpowiednich gmin, zrzeszeń, parafii czy też po prostu biskupstw, tworzą źródła dochodu z działek i pokładnego. Poza nimi dopiero są cmentarze miejskie, jakby generalne, a dalej cmentarze pospolite, źle utrzymywane, z góry skazane na zagładę, no i są wytworne, przebogate, niewpuszczające byle kogo nawet po śmierci.
Oto poważne, szlachetnej dumy pełne ogłoszenie...
„Hen, w czarownej okolicy, śród cudnie zadrzewionych dolin i wzgórz założono śnionej piękności park... Cisza głęboka, dalekie horyzonty, natura w pełni majestatu... drogi cementem wymoszczone, granice żelaznymi naznaczone kraty227...
Taki park...
Człeku dostojny, pożądający godnego ciebie po najdłuższym życiu spocznienia, przybywaj do naszego parku, zgłoś się do naszej przepotężnej, wieczystej korporacji... Za dziesięć tysięcy kupisz sobie cały hektar ziemi i będziesz sobie spoczywał sam jeden na całym hektarze, a my dokoła ciebie będziemy po wsze czasy czesali najdelikatniejsze trawki, rozpinali wstęgi róż wonnych, o każdej porze roku innym kwieciem naszej pamięci składali dowody!”...
Taki park, taki milionerski cmentarz.
Wjeżdża się samochodem poprzez złoconą bramę niby do jakowejś królewskiej posiadłości. W pierwszym momencie ani się zorientować. Misternie cięte perspektywy, wszędy228 klomby, bukiety najrzadszych krzewów, wymyślne labirynty alei, niekiedy śnieżne marmury, koronkowe gloriety, tajemnicze kioski...
Dopiero cicerone229.
Tam, na wzgórzu, tam kędy ten olbrzymi pas czerwieni, tam spoczywa Frick, znakomity Frick! Nie znacie Fricka? Był stali wielkim księciem, prawie królem... Tu, na prawo, tam, gdzie świątynia miłości, autentycznie skopiowana z Trianon, tam w wiecznym pogrążony śnie majestat węgla, cebuli, gutaperki, musztardy, lecz zawsze tak przemożny, aby kilkadziesiąt tysięcy wydać na dołek dla swej wypikowanej bombonierki...
Śmierć jest droga, pogrzeb jest w Ameryce bardzo kosztowny. Łatwiej się urodzić, łatwiej żywot wlec, aniżeli siako tako bez ujmy dla godności być pochowanym...
Zdzierstwo jest bezwzględne, łatwe, bo wyzyskujące moment kiedy strata drogiej osoby wszelkie inne straty czyni błahymi, kiedy odmówienie szczegółu „pompy żałobnej” wydaje się brakiem zachowania dla zmarłego. Przebiegłość czuwa, ta dyplomowana przebiegłość, i miarę pogrzebową stosuje do rozmiaru polisy asekuracyjnej... która bardzo często idzie na trumnę „skromniutką” za dolarów pięćset, na paradę, na ten ziemski sych, który nieboszczykowi jest już całkowicie niepotrzebny...
Ówdzie dzieje się nie lepiej, w Ameryce wszakże gorzej.
Kult dla zmarłych jeszcze nie ustaje. Ma swój piękny wyraz w urzędowym święcie obchodzonym skwapliwie w dniu trzydziestym maja. Kult pełen słońca, kwiecia, raczej pogody smętnej aniżeli rozełkania...
Amerykanin, zda się, nie opłakiwać, lecz Stwórcy dziękować, że tacy byli, że narodzili się, że istnieli.
Żałoby po zmarłych nie nosi. Koloru czarnego nienawidzi.
Wypomnienia swoje rad znaczy nie dniami zgonu, lecz datami narodzin.
Nie egzekwie odprawia, lecz święta harde. Obchodzi nie śmierć Washingtona, nie ponurą chwilę mordu, dokonanego na Lincolnie — lecz raduje się w rocznicę ich przyjścia na świat Boży...
Jeno ogień na kominkach płonie coraz smętniej, coraz sztuczniej, jeno pieśń o „Home, sweet home” brzmi jako to, co oddala się, co już odchodzi, co zamienia się w poszept...
Siadła bieda na workach złota i płacze.
Z nowożytnej Kolchidy, z owej zaklętej krainy złotego runa wieści żałosne.
W Ameryce, na ziemi wszelkich niemożliwości, w tej chełpiącej się bogactwami Ameryce dni ponure — nareszcie i w Ameryce.
Pierś oddycha z pewną ulgą.
Więc i tam za oceanem. Więc nie ma ani czego zazdrościć, ani czego naśladować. Systemy, organizacja, zawziętość, rozmach, energia, toć blichtr, graczy przemijająca chwalba.
I tam jeszcze większe tłumy nędzarzy, i tam widma groźne, i tam alarmy, łatanina, bezradność, groszowa filantropia, i tam kołatanie się od jednego frazesu do drugiego.
Przepotężny bankier całego świata, posiedziciel230 skarbów nad skarbami, dobroczyńca miłościwy, nieskąpiący ochłapów międzynarodowym pariasom, wczorajszy Krezus, a dzisiaj powiastkowy Arab na pustyni bez kropli wody z sakwami diamentów.
Gdzież powiadać o amerykańskich wzorach, gdzież przykładów szukać, kędy231 bankructwo metod, pogrom nowatorstwa!
Złoto? — Góry złota? — Starczy od nich się odwrócić, aby stały się górami podrzędnej użyteczności kruszcu...
Jakby na potwierdzenie tych złowrogich wieści, oto z pola bitewnego pod Yorktown, z uroczystego obchodu wiekopomnego zwycięstwa, które Stanom Zjednoczonym dało niepodległość, spośród fanfar, armatnich wiwatów, spod łopoczących sztandarów chrypi memento gubernatora Pensylwanii...
„W kraju, płynącym mlekiem i miodem — zawołał Gifford Pinchot, zgrzytem mizernym wspaniałość zakłócając chwili — milionom brak żywności!... Nie walczymy dzisiaj z książętami i mocarstwami, ale walczymy z głodem i chłodem, walczymy z mamoną, walczymy z nieprawością na wysokich stanowiskach!”...
Europa aż kichnęła z przejęcia.
Tak bywa, stało się, tak się stać musiało.
A przecież zarówno z tych jasnych, jak i z tych klęskowych dni amerykańskich powinna by jednako czerpać pełnymi garściami i brać, i przyswajać sobie, i uczyć się, i kształcić, i leczyć ociężałość swoją prastarą, a strzec się podobnych błędów...
Wielka wojna europejska232 przyśpieszyła rozkwit Stanów Zjednoczonych. Ameryka stała się dostawcą całego niemal świata. Strugi złota rwały ku niej poprzez ocean. Praca wrzała dzień i noc. Budowano co tchu olbrzymie fabryki, wznoszono doki, powiększano produkcję, dwojono siły robocze. Pracy było ponad miarę, ponad siły. Wynagrodzenia szły w górę z zawrotną szybkością. Płacono, ile kto żądał. Byle nastarczyć, byle nie zmitrężyć233.
Dopieroż gdy Stany Zjednoczone wypowiedziały wojnę Austro-Niemcom, dopieroż kiedy mobilizacja jęła234 zmniejszać podaż!
Zarobki potroiły się. Fortuny rosły jak na drożdżach. Skala życia skromnego dosięgała zbytku. Kominy jeszcze gęstszymi wystrzeliły pióropuszami dymów. Pittsburgh, Cleveland, Youngstown, Chicago, Cincinatti, Betlehem, Atlanta biły żarem buchających z pieców płomieni.
Zresztą wielką wojnę przetrwać było już nietrudno. Ameryka była prawie że rozjemcą, który rzuceniem drobnego ciężarka chwiejącą się wagę przechyla. Cztery miliony i trzysta pięćdziesiąt pięć tysięcy zmobilizowanego żołnierza, a z tego w dniu zawieszenia broni, dokładniej w dniu zlikwidowania armii, sto dwadzieścia sześć tysięcy (liczba oficjalna) zabitych, umarłych z ran lub chorób... Czyli mniej nieskończenie aniżeli zwykły, codzienny procent śmiertelności!...
Powrót, wysłanych do Europy, toć235 jeden pochód triumfalny.
Zarobki nieco spadły, lecz jeszcze było dostaw dla połowy ludzkości. Wszystko szło, i machiny, i bawełna, i cukier, i mąka, i konserwy, i tkaniny, i skóry, i tłuszcze, byle smary, byle odpadki.
Pomyślność zaczynała się tak olbrzymia, że ci, którzy z niej nade wszystko pożywali236, zatrwożyli się, aby nie znikła, nie odeszła.
Było czego się trwożyć!
W Paryżu prezydent Wilson z tysiącem co najmądrzejszych doradców układał Traktat Wersalski. Wadził się o każdą jego literę, łagodził Francję, angielską uciszał podejrzliwość, włoskie ambicje, straszył potęgą amerykańską, lecz, o zgrozo, i wplątywał Stany Zjednoczone w wężowisko europejskich złości.
Cóż bo Ameryce było do Europy! Przystąpiła do wojny, aby jej kres położyć, wdrożyła poszanowanie dla gwiaździstego sztandaru, ale i na tym koniec. Niech sobie tam robią z Traktatem Wersalskim, co chcą. Szmat papieru, jeden więcej. Podpis prezydenta Wilsona, prezydenta związku nad związkami? — Nic niewart...
Senat amerykański odmówił ratyfikacji, odmówił za poszeptem zakulisowych intryg niemieckich, odmówił za sprawą chciwców, którzy w tym lekkomyślnym postanowieniu widzieli krynicę mądrości, widzieli hasło nad hasłami, widzieli „splendid isolation237”...
Dla geszefciarzy stanozjednoczeńskich to odosobnienie było zapowiedzią jeszcze większych bogactw.
Dokonaliśmy. Cały świat mamy w kieszeni. Wszyscy są naszymi dłużnikami. Płacić muszą do nieskończoności. Jak się ze sobą rozrachują, nie nasza sprawa. Poza Ameryką nędza, swary. Odgrodzeni murem dwu oceanów, możemy poglądać filozoficznie, nie wtrącać się i, jako potęga nad potęgami, stać na uboczu...
Wreszcie mamy własne kłopotarstwa.
I znów wbrew oporowi prezydenta Wilsona wprowadzono drakońskie ustawy prohibicyjne.
Likwidacja gorączkowa wypchanych nad miarę składów wódek, piwa i wina przyniosła handlarzom miliardy. Dygnitarze naładowali swe piwnice i schrony pancerne kufami wszelakiego rodzaju alkoholu. Społeczeństwo zostało pogrążone w odmęcie zatargów z kodeksem karnym, wciągnięte w chryje kontrabandzkie, skazane na policyjne awantury, na bandyckie praktyki gwałcicieli prawa i jego obrońców.
W ciągu jedenastu lat umniejszono dochody państwa o siedem miliardów, co więcej w tym samym czasie zubożono je o inne miliardy wyrzucone na przemytnictwo trunków wdzierających się przez Meksyk, Kanadę, przez sąsiednie wyspy.
Kapitały wyciągnęły ramiona po kontrolę nad surowcami. Nie dość im było własnych. Wykupywano źródła naftowe, zagarniano produkcje gutaperki, trzciny cukrowej, kawy, miedzi, tytoniu. Za pieniędzmi, za agentami, za handlarzami tuż w tropy ruszyła znów rozdmuchana doktryna Monroego. Ameryka dla Amerykanów... ale i Wyspy Hawajskie, ale i Filipiny. Jęto się troszczyć tak zabiegliwie o środkowo-amerykańskie i południowo-amerykańskie republiki i republiczki, że aczkolwiek zdołano wziąć na munsztuk wątłe kreatury łacińskie nad Morzem Karaibskim, jednak w ostatecznym rezultacie zaskarbiono sobie nieufność.
Z tej nieufności narodziła się wytrwała dążność do unikania towarów pochodzących ze Stanów Zjednoczonych, unikania amerykańskich pożyczek, otwarte rebelie przeciwko strażującym aż po Kanał Panamski amerykańskim pancernikom, amerykańskiej piechocie marynarskiej, amerykańskiemu imperializmowi.
Prawie równorzędnie z tym „wspaniałym odosobnieniem” jęto szerzyć błędne teorie o samowystarczalności, a więc i co za tym idzie, dla powiększenia zysków gnębić cudzoziemską konkurencję cłami wwozowymi.
Kupowano coraz mniej zagranicą, nawet „prawdziwe” camemberty i roqueforty fabrykować zaczęto w stanie New Jersey na utrapienie francuskich serów.
Na cła amerykańskie odpowiedziano cłami. W Stanach Zjednoczonych nawzajem nabywano coraz mniej.
Równowagę jednak ratowała imigracja, która jeszcze w roku 1921 wynosiła osiemset pięć tysięcy, a w roku 1924 jeszcze siedemset sześć tysięcy głów.
Wiele państw, nie mogąc innego, wywoziły do Stanów Zjednoczonych towar ludzki. Był więc to pewien ekwiwalent, wyrównujący rachunki eksportowo-importowe. Kraj przeludniony zbywał się niebezpiecznej nadwyżki, co ważniejsze, ta nadwyżka przez pierwsze kilkanaście lat zapewniała z reguły dochody... Emigrant utrzymywał łączność z opuszczoną rodziną, słał zapomogi...
Lecz i tego towaru postanowiono nie wpuszczać, a co najmniej zredukować jego liczbę.
Jedni widzieli w tym znakomity sposób do tym szybszego przetopienia żywiołów cudzoziemskich w amerykańskim tyglu, drudzy do selekcji napływowego elementu, trzeci do zmniejszenia podaży pracy, więc utrzymania skali zarobkowej, inni do wzmocnienia anglo-germańskiego podłoża ludności, a ostatni na koniec otwarcie dowodzili, że choć miejsca jest zadość i na pięćset milionów, ale w tym żadna racja, aby włóczęgów z Europy, a może z Azji na swoje posiadłości wpuszczać, dobytkiem się z nimi dzielić.
Nastąpiło ograniczenie imigracji,
Uwagi (0)