Nowa Kolchida - Wacław Gąsiorowski (jak można czytać książki w internecie .txt) 📖

kroki jest wspaniały bank... milionerski... lecz jeżeli komuś gmach wydaje się niewłaściwy, jeżeli bank jest zamknięty, więc otóż w pobliżu hotele... McAlpin, Vanderbildt, Belmont, a może Carlton... Wszędzie ten sam obyczaj. Hotel jest dla publiczności.

Tu z głównej hali szereg zejść do marmurem wyściełanych suteren. A tam, w suterenach pałac zaczarowany. Czterdziestu na biało wystrojonych golarzo-fryzjerów mydli, skrobie, pucuje, masuje w białe prześcieradła zawinięte kukły — obok czterdzieści śnieżnych manikiurzystek moczy, dłubie, piłuje, szczotkuje, poleruje palce, paluszki i paluchy. O dwa kroki kompania Murzynów, znów na biało, u podnóża estrady, na której wysiadujący panowie i panie zaparli swe buciska, trzewiki, pantofelki dla nabrania lustru...

— Rety, to chyba nie tu!...

Owszem, tu właśnie, na prawo, kędy207 tyle światła, tyle przestrzeni, kędy tyle symetrycznych przegródek, kędy tyle zawartych208 tajemniczo drzwi, kędy w każdych drzwiach niklowy otworek przymawiający się o pięć centów.

Ruch jest potężny. Pięciocentówki amerykańskie jako niegdyś Wespazjanowe sestercje rzymskie zapachu nie mają209.

Lecz ktoś inny ma do wyekspediowania list polecony, ma telegram, chce kolejowych informacji, chciałby zobaczyć, jakim pulsem bije w tej chwili giełda, chciałby może akcje sprzedać, chciałby o sto czy dwieście kilometrów zatelefonować...

Do urzędów, do instytucji odpowiednich daleko, lecz jest hotel, więc jest wszystko: i bilet do teatru, i sklepy z najniezbędniejszym towarem, i apteka, i lodziarnia słynna, i kilka niekiedy restauracji, i ta przekosztowna, i taka na stojący, i skład tabaczny, i raut nad rautami, i posiedzenie dam dobroczynnych, i bal, i zjazd chemikobiologów, i dwadzieścia naraz uczt weselnych, i jubileusz działacza, i narada polityczna... Wszystko w hotelu!

Nie tu się kończy wszakże apoteoza hotelarstwa amerykańskiego. Są jeszcze oberże przydrożne, są tak zwane „inny”, więc gospody dla turystów, dla pędziwiatrów, są wyposażone w atmosferę tak przytulną, tak wytworną, a tak na cenę dostępną, że kogo losy zawloką hen, pod Burlington, pod St. Johnsbury, do stanu Vermont, do New-Hampshire, temu ciężko wyrwać się, ciężko w dalszą wyruszać drogę.

I to jeszcze na chlubę hotelarstwa amerykańskiego należy powiedzieć, że gdy hotelarstwo szwajcarskie, francuskie, niemieckie miewa wspaniałości, ale przeważnie służące do oskubywania radykalnego bogatych podróżnych — w Stanach Zjednoczonych nawet przeciętny, skromny człek za małe dolarki i bez centusia dopisku... używa sobie niczym europejski magnat.

Kuchnia, oparta przeważnie na wątpliwej wartości pomysłach kulinarnych angielskich i niemieckich, jest na ogół licha. Podejrzane zupki, wielokilometrowej długości sosy, przykre omasty, jarzyny wygotowane z zasady aż do pozbawienia ich smaku, najwytworniejsze produkty spreparowane byle jak, byle dużo i byle jak najprędzej.

Amerykanin wybredny nie jest. Każde danie zaczyna od osypania go solą, pieprzem, imbirem choćby, a przede wszystkim od pokropienia fabrycznym sosem pomidorowym. Ten sos pomidorowy jest główną jakby treścią, rozstrzygającym smakiem. Służy i do śledzia, i do szynki, do pieczeni, i do ostryg i kraba, a choćby i do langusty. Sałatka bowiem z homara „po amerykańsku” dlatego się tak nazywa, że zajadają się nią Amerykanie przybywający do Paryża...

To tłuste, ciężkie, kwaśno-słodkie jedzenie ratuje przekąska w postaci surowych selerów, ratują owoce, a utrzymują na poziomie możliwości nieskończone w pomysłach konserwy, prostujące krzywe ścieżki kuchmistrzostwa amerykańskiego.

Ten przeciętny Amerykanin je naraz bardzo wiele, połyka, rzec można, i to z przedziwnym roztargnieniem... Obstawia się wszystkim, na co go stać, i obiad spożywa... równocześnie... z wielu dodatkowych miseczek, salatereczek. Plasterek ogórka, łyżeczkę konfitur, kawał mięsa, nieco groszku, glon kartoflanej mazi, a po niej ryż, korniszon i znów konfitury, i znów skrawek cielęciny, i tuż placek z jabłkami. I tak ciągle, na zmiany, do równoczesnego wypróżnienia zastawy... aż do pochłonięcia kilku wielkich filiżanek białej kawy... Kawa biała zaczyna każdy sutszy posiłek, towarzyszy pilnie i zakąsce, i rybie, i pieczystemu, jest ulubionym... płynem... i przy pierwszym śniadaniu, a więc zarówno przy paćce z owsianej mąki, przy „kleiku” ryżowym, przy chrupaniu łupinek kukurydzanych, jak i przy spożywaniu uroczystego „coctailu” z krajanych fruktów210.

Za wyjątkiem pewnej części południowych stanów, które po swych przodkach czy tylko poprzednikach francusko-hiszpańskich wzięły w spadku i sztukę odżywiania, za wyjątkiem zbytkownych jadłodajni czy zeuropeizowanych czy niezamerykanizowanych domów, za wyjątkiem miejsc, kędy211 francuski obowiązuje przepis, kędy wpływ bezpośredni wywarli już Włosi, Słowianie, Żydzi, Chińczycy nawet, wszędy212 w Ameryce jadło jest jakby na urząd przaśne, niepewne, odrażające chwilami mięsożerstwem ludzkim...

Stany Zjednoczone posiadają niesłychane bogactwa produktów i niesłychaną ich rozmaitość, przewyższają pod tym względem bodaj i Francję, no a pod względem organizacji gromadzenia, dostarczania, sprzedaży tych produktów stanowczo nie mają równego sobie kraju.

W Stanach Zjednoczonych co kroku jest wszystkiego zatrzęsienie, wszystkiego i co tylko północne, co tylko z umiarkowanych stref i co z podzwrotnikowych, i co od antypodów się wywodzi. Stany Zjednoczone mają niepojętą obfitość artykułów spożywczych, mnóstwo owoców, zieleniny, korzeni, ziarna, ptactwa, trzody, nabiału, rogacizny, ryb, zwierzyny.

Ale ta obfitość ma swe udręki.

Pierwsza z nich to właściwości przyrodzone amerykańskiej ziemi. Kwiaty przepiękne, nawet te leśne, te w puszczach, ostępach dziewiczych wprost nieznanej gdzie indziej barwy, niedającego się opisać rysunku misternego, lecz kwiaty przeważnie bez zapachu. Całe łany fiołków, ale martwych, nawet zielsku nierównych. A owoce bez smaku, zwłaszcza te z Europy wzięte. Truskawek w bród, lecz dla Europejczyka prawie bezwonnych, góry brzoskwiń żółtawych, o przyrośniętej skórce, pospolitych, winogrona cierpkie — jedne wiśnie, jedne jabłka doskonałe, o gruszach mówić nie warto. Tykwy w zamian, wszelakie ogórkowatości, jagody, za wyjątkiem nieznanej poziomki, są tutaj jak u siebie. Pomarańcze, choć sztucznie213 prowadzone, świetnie pielęgnowane, aczkolwiek chełpiące się swym okaleczeniem, gdyż dojrzewają... bez pestek... nie mają ani koloru, ani odurzającego zapachu najzwyklejszych walencjańskich. Lepiej udają się figi, cytryny i słynny „grap-fruit” a więc „cytrus” wielki, po polsku niby znany jako „szadok”, w istocie twór nieśmiertelnego Burbanka, znakomitego amerykańskiego pomologa, rezultat rzekomo jakiegoś skandalicznego mezaliansu pomarańczy z cytryną, jest niezaprzeczenie królem Ziemi Washingtona, przed którym najzaciętszy wróg krzyżowania ras uchylić musi kapelusza.

Europejskie warzywo w Ameryce równie słabe daje plony. Przewieziono nasienie, lecz zapomniano w rwetesie o przeniesieniu pasożytów ochronnych... Wskutek tego pasożyty amerykańskie okrutne warzywu zadają cięgi. Dla powstrzymania ich żarłoczności stosuje się ostre rozczyny i zlewa się tak mocno i kapustę, i kalafiory, i pory, i sałaty, że i na wspomnianych winogronach miast puszku dziewiczego znajduje się tylko pokłady siarki.

Drugą udręką, i tą wpływającą już bezwzględnie na smak artykułów spożywczych, jest zmonopolizowanie produkcji i opanowanie rynków zbytu przez wielki kapitał.

Kapitał, obracając wielkimi masami, zniewolony jest do przestrzegania pewnych stałych norm, do szukania jak największych uproszczeń.

Jakże tu sobie poradzić z tuczeniem trzody chlewnej na tysiące mierzonej?

Właściciel zastępu „świńskiej młodzieży” przeprowadza układ z plantatorem kukurydzy i wyprawia doń tyle i tyle setek takiej i takiej wagi. Plantator dzieli swe pola kukurydzowe na odcinki i przepędza nadesłaną mu trzodę z jednego odcinka na drugi, oczywiście po wyżarciu i zryciu całkowitym pierwszego. Po z góry określonym przeciągu czasu utuczone już świnki wyjeżdżają ekstra-pociągiem do rzeźni — plantator otrzymuje wynagrodzenie za każdy funt przyczynionej wagi, no i ma w dodatku... kukurydzę zebraną, sprzedaną i pola nawiezione na rok przyszły...

Ale — i tu rodzi się poważne „ale” — świnka na kukurydzy wypasiona nie jest smaczna, nie ma w sobie ani odrobiny tej soczystości, nie ma nic z tego, co posiada w chlewku wypasiony europejski tucznik.

Chów ptactwa domowego stoi w Ameryce na szczytach doskonałości. Kury, kaczki, perliczki, indyki pogatunkowane, chronione zawistnie w swej czystości przed zadawaniem się z upierzonym proletariatem, dzielone są na kolory, na grzebienie, na sutość korali, na nieskazitelną kanarkowość kaczych dzióbków.

Kurza farma, więc pełna godności specjalizacja, piękne domeczki, przepływające strumyki, najmilsze kurom ziółka, kamuszczki wapienne na skorupki, no i oczywiście kwestia potomstwa rozstrzygnięta idealnie. Wytwarzaniem młodego pokolenia zajmują się inkubatory, a droczące się z kogutkami kokoszki zachowują dla siebie jeszcze... przyjemność znoszenia jaj.

Amerykańska pomysłowość poszła jednak dalej, zdołała oto wczuć się w „psychologię” kurzej natury i pobiła wszechświatowe rekordy. Kury w Ameryce znoszą nie tylko jaja z góry przewidzianej wielkości, lecz znoszą je regularnie, bywają doprowadzane za pomocą elektryfikacji do dziewięciu jaj na tydzień...

„Elektryfikacja” kur polega na tym, że gdy następują dni krótsze, a z nimi ociężała skłonność do przedługich drzemek w tęsknocie za promieniem słońca — około godziny jedenastej w nocy zalewa się wnętrza kurników potokami światła...

Kokoszki zrywają się z grządek. Koguciki przekonywują się, że w nowoczesnym gospodarstwie coraz mniej mają do piania... I zaczyna się jakby dzionek, gdakanie u pełnych korytek, no i plony zbogacają jajeczną statystykę.

Równie dzielnie odbywa się kacza produkcja, mniej masowo perlicza, w zamian ród indyczy w legiony idzie, gdyż Ameryka posiada wszak i dzikie indyki, i to w poważnych ilościach.

Lecz tu znów „ale”, mięso dzikich indyków jest ciemne i niesmaczne, a mięso drobiu przyswojonego nieszczęsną „corną”, alias kukurydzą również wyhołubione... nie umywa się nawet do europejskiego tuczonego drobiu, do pazurków nie dorasta kapłonom214 i pulardom215... Bo i zresztą w Ameryce jedynie w stanie Oklahoma podobne operacje sterylizacyjne dokonywane są tylko na zbrodniarzach i to niekoniecznie w celu ich tuczenia...

Stąd Amerykanin, choć zachwyca się swym „turkey’em”, objada nim świątecznie i w Dzień Dziękczynienia, i na Boże Narodzenie, i na Wielkanoc, a przecież wątłe ma pojęcie, jak smakuje naprawdę taki indyk, któremu zabiegliwa216 gosposia co dnia kluseczki gotuje i co dnia kilkadziesiąt kluseczek kijkiem do gardzieli zapycha.

Silniej jeszcze bodaj na smak produktów wpływają środki chroniące je przed zepsuciem.

Drób wagonami idzie, idzie najczęściej już oskubany, wypatroszony, idzie zazwyczaj z olbrzymich lodowni, w oziębionych skrzyniach, idzie zgrabiały, zdrewniały, zmartwiały w sobie, równie sfioleciały, siny jak te połacie rogacizny i nierogacizny, i wszelakiego zwierza stężałe, mrożone miesiącami, latami prawie.

Czyż może coś bardziej przypaść do podniebienia wygłodzonemu gentlemanowi jak słynna „virginia ham”, czyli szynka pieczona w cukrze!... Czyż w ogóle nawet nadsekwański człowiek może sobie wyobrazić ów talerz, wielkości średniowiecznej tarczy janczarskiej, na którym leży jeden, półcalowej grubości okrągły płat różowo-amarantowy, rzekłbyś plaster uciętego równo pnia czerwonego mahoniu... Czyż w ogóle ten przedziwny wycinek ze świńskiej powłoki zdolny jest apetyczniej się przedstawić?...

Amerykanin na widok takiego smakołyka chwyta w lot za przyprawy, za swe nieśmiertelne sosy — Europejczyk próbuje i wykrzywia się, i nie wie, co począć... z kłębem przaśnych, oślizgłych włókien.

A że pomimo wszystko mrożone mięso w Ameryce jest najpewniejsze, ponieważ rybne trusty w ten sam sposób prezerwują217 swoje towary, przeto tutaj tkwi ta wtóra218 udręka obniżająca w wielkim stopniu zalety kuchni amerykańskiej.

Cóż z tych bogactw, skoro i te małego smaku owoce zbierane są na zielono, skoro dojrzewają w koszykach, w pociągach, w magazynach — cóż z tych bananów kolumbijskich, gdy zerwane jako cierpkie wyrostki, niezdolne są nigdy w sztucznej atmosferze dojrzewania sięgnąć poza soczystość ziemniaka? A rwać, zbierać inaczej owoców niepodobna219, skoro się operuje milionami korców220...

Lecz i w Ameryce, poza tymi akcyjnymi plantatorami, są krocie drobnych farmerów, krocie sadów, ogródków, liczba nieprzebrana truskawkowych grządek, malinowych krzów, wiśni, jabłoni.

Jeżeli kto bytuje w pobliżu tych sadów, jeżeli kto sam do nich dociera, ten i w Ameryce może fruktami się uraczyć, znaleźć w maleńkiej jatce świeży kawałek mięsa...

Farmer jednak amerykański nie może przecież roić o zbieraniu owoców ponad własną potrzebę. Robotnik najtańszy się nie opłaci, owoc nie wróci robocizny ani transportu do miasta, ani koszyczka plecionego, nawet łubianej kobiałki. Tam, w mieście, trust włada, nie dopuszcza obcego towaru, zadławi straganiarza, który by się odważył z szeregu jego sprzedawców wyłamać.

A ponieważ te trusty nad trustami mają w ryzie całą uprawę ananasów na Wyspach Hawajskich i, co za tym idzie, przetwórnię ananasowych konserw, ponieważ te trusty trzymają w garści i lasy migdałowe, dziesiątki tysięcy hektarów sławetnych amerykańskich „peaches”, ponieważ te trusty wykupiły banany aż po Brazylię, ponieważ je tylko stać na sady ogrzewane, chronione, na utrzymywanie dwudziestu tysięcy jabłoni jednego gatunku, ponieważ bez nich nie może być ani soku morelowego, ani granatowego na rynku, ani konfitury w puszce, a więc i stąd także sponiewieranie wykwintu, finezji smakoszowskich upodobań.

Na dobitek, jak było wyłuszczone, brak służby domowej, drożyzna służby domowej, posiłkowanie się preparatami fabrycznymi, no i brak zamiłowania do gospodarstwa domowego, toć ciosy ostateczne...

Te braki, te usterki Amerykanie wynagradzają sobie wściekłym łakomstwem na cukierki, na słodycze, na oblizanki.

Lada jakie cukierki, czekolada przepalona, czarniawa, bardzo często już sztuczna, syntetyczna, zaprawiana sacharyną, aniliną, jak i w ogóle cały cukierniczy kunszt. Krom czekolady, jako główne podstawy słodyczy, orzechy i mięta. W trzydolarowym wspaniałym pudle oto błyszczące kawały nieco półksiężycowej formy... To grube, tłuste małpie orzechy, oblane jednym milimetrem czekolady, a te płaskie znów, szerokości ust, placuszki, to breje mięty z cukrem, powleczone również czekoladowym pokrowcem. Skromne smakołyki, byle słodycz się mazała, a czy poza nią przypomnienie eliksiru do zębów czy obrzask po zjełczałym tłuszczu, to już mniejsza. Niechby sobie buldegony różnorodne, chemicznie malowane, naperfumowane, byle tylko dużo, byle ciągle, byle „candies”, byle ich najwięcej!

W roku 1929 sprzedano w Stanach Zjednoczonych 1 382 243 387 funtów cukierków (nie licząc cukru czystego i cukru w innych przetworach), czyli o całe 119 milionów funtów więcej aniżeli w roku poprzednim, 1928!

Jedynym rarytasem amerykańskim, który stawi czoło cukierkom, jest ulubiony „ice cream” — więc lody, więc jednostkowe lub gromadne zamrażanie sobie wnętrz przy każdej zdarzonej sposobności i bez żadnej sposobności.

Amerykanin objada się lodami od świtu do świtu. Przed drugim śniadaniem, na drugie śniadanie, przed obiadem, przy obiedzie, nad wieczorem, przed teatrem, po teatrze, na zakąskę, na deser, w dni upalne i przy dwudziestu pięciu stopniach poniżej zera, byle jak najczęściej, byle „ice cream”, „ice cream”, „ice cream”. „Ice cream” wszędzie, „ice