W walce o równe prawa. Nasze bojownice - Cecylia Walewska (jagoda cieszynska ksiazki .txt) 📖
Wydane w 1930 r. przez redakcję tygodnika „Kobieta Współczesna”
Wcześniejsza publikacja „przygotowawcza: Ruch kobiecy w Polsce (cz. 1–2, 1909)
- Autor: Cecylia Walewska
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W walce o równe prawa. Nasze bojownice - Cecylia Walewska (jagoda cieszynska ksiazki .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Cecylia Walewska
W zbiorowisko ludzkie padły hasła, które wobec autorytetu mówczyni nie dopuszczały protestu. W ciszy kościelnej wysłuchano poetki. Mury zatrzęsły się pod burzą oklasków, gdy skończyła. To było zwycięstwo geniuszu, któremu nie mógł oprzeć się najzagorzalszy wróg „nowinek”.
A Orka po skończeniu zjazdu podjęła dla upamiętnienia go myśl otworzenia Instytutu Pedagogicznego, ułożywszy wraz z Anielą Szycówną program, środki wykonawcze i marząc o stworzeniu z czasem Akademii Pedagogicznej. rzejęta zagadnieniami wychowawczymi, ogłosiła kwestionariusz dla matek, urządziła szereg wieców, które miały tak wielkie powodzenie, że brakło miejsc dla słuchaczy. Na jednym z nich poruszono sprawę, tak aktualną dzisiaj, opieki pozaszkolnej nad młodzieżą.
Dla upamiętnienia zjazdu podjęła Orka również wydawnictwo im. Orzeszkowej „Kobieta w życiu społecznym”. Weszły w skład jego: Ideały ruchu kobiecego T. Męczkowskiej, Matka A. Szycówny, Ruch kobiecy w Polsce C. Walewskiej. W projekcie był dalszy ciąg prac tego typu, ale stanął na przeszkodzie przede wszystkim brak funduszów, następnie prawie nagły wyjazd do Paryża, gdzie wzięła nasza cicha pracownica czynny udział w miejscowym ruchu feministycznym. Pisała dużo, zwłaszcza w „La Française”, organie poświęconym sprawom kobiecym. Następnie wespół z Szeligą zorganizowała Kongres Nieustający Spraw Kobiecych, na którego miesięcznych zebraniach przedstawiała stale działalność społeczno-literacko-naukową Polek w byłych trzech zaborach. Sprawy polskie poruszała również w odczytach, wygłaszanych po francusku dla robotnic z katedr Uniwersytetów Ludowych.
Studiując poza ruchem kobiecym pilnie ruch spółdzielczy i oświatowy we Francji, bystrymi i głębokimi spostrzeżeniami, wiadomościami i statystyką dzieliła się stale z „Bluszczem”, „Prawdą”, „Echem literacko-artystycznym” i innymi.
Do najpoważniejszych jej prac należy Kobieta w sejmie i gminie, gdzie dała wyraz szerokiemu polotowi umysłu, obejmującego z bystrą intuicją zagadnienia, mające zreformować ludzkość przez oparcie jej na prawach równości i sprawiedliwości.
Udział Polski w Muzeum Pracy Społecznej w Brukseli i w stałej wystawie zbiorów etnograficznych w Paryżu były ostatnią troską czujnego, lotnego, a tak bardzo cichego w zewnętrznym swym wyrazie ducha zmarłej.
Interesowało ją wszystko: literatura, życie oświatowo-kulturalne, praca społeczna, a nade wszystko czyn realny. Uświadamiać, co się już zrobiło, zachęcać do dalszych trudów i wysiłków — to było jej żywiołem. Urządzała wycieczki zbiorowe, zwiedzanie fabryk, zakładów społecznych, muzeów, galerii. Ale nie siebie — kogo innego zawsze podstawiała jako projektodawcę i wykonawcę. Faktycznie była duszą, inicjatorką, bodźcem tych rozlicznych dokonań, jakie dziś uskuteczniają instytucje, grupy, zrzeszenia.
Bujność pomysłów jej nie miała granic. Po rozmowie z nią wychodziło się w oszołomieniu różnolitością perspektyw działania, jakie rzutowała — zawsze mądrze, bystro, celowo. Ginęła większość zamierzeń, nie do urzeczywistnienia w żelaznych kleszczach niewoli. Ale z jutrznią wyzwolenia miało dokonać się wszystko.
Wierzyła Orka święcie w bliską niepodległość Polski. I było to dziwne w dniach, kiedy skarb wolności wydawał się tylko mirażem. W listach paryskich z 1910 r. wykazywała konieczność studiów samorządowych i parlamentarnych dla dobra niedalekiej Polski. Komuś z bliskich swoich przepowiedziała, że obejmie wkrótce katedrę w Uniwersytecie Warszawskim.
Prorocza była ta jej niezłomna ufność w zmartwychwstanie kraju. I dlatego tak gorąco, tak żywiołowo zabiegała o czyn w Polsce. Dlatego taką wielką życzliwością darzyła tych, co budowali swoje gmachy. I z taką radością, jak niegdyś nasz Prus genialny, witała każdą cegiełkę w murze mądrych poczynań.
Zmarła na obczyźnie, nagle, z daleka od swoich, nie doczekawszy tej wolnej Polski, którą miała w sobie.
Śpi dziś spokojnie serce strudzone i myśl niegdyś żywa. Śpi cicho wątła kobieta, przez której salony przesunęła się cała Warszawa, nie wiedząc, kto ją wita. Wyciągały się jej ręce do jednodniowych znajomych, a duch wypatrywał czujnie i bacznie, kto z nich stanie w rzędzie budowniczych Polski?
Było to w roku, zdaje się, 1877. Wracałam z towarzyszką swoją po jakiejś letniej tułaczce do Warszawy. Na stacji Granica155, do któregoś przedziału wskoczyła młoda szczupła blondynka o pociągłych rysach i szlachetnym profilu.
— Maria Szeliga — szepnęła towarzyszka moja, która ją widziała na jakimś zebraniu.
Szeliga...
Czytano wówczas namiętnie głośną jej powieść Hrabina Elodia i opowiadano dziwy o autorce.
Miała to być ekscentryczka, która zerwała z bogatą rodziną dla jakowejś chimery — pracy z ludem, wśród ludu, nad ludem, czy coś tam...!
Nazwisko jej, raczej pseudonimy (miała ich kilka) były na ustach wszystkich.
Młodość goni za sensacją. Nie namyślając się długo, wskoczyłyśmy do tego samego przedziału. Pociąg ruszył. Jak zaczęła się nasza rozmowa, już dziś nie pamiętam. Oznajmiła nam, że wraca z przedstawienia sztuki Jerzego Horwata Szczęście Walusia, która miała olbrzymie powodzenie w Krakowie. Oklaski, kwiaty, wywoływania...
— Jerzy Horwat to pseudonim kobiety — odezwała się towarzyszka moja, patrząc badawczo w oczy rozmówczyni.
Blada twarz o szlachetnym profilu drgnęła. Usta poruszyły się nerwowo. Chwila wahania. Nareszcie miękki, śpiewny głos:
— Jerzy Horwat nie jest pseudonimem kobiety. Znam osobę tego nazwiska dobrze. To mój brat. Jesteśmy z bliźniąt i wszystko nas łączy: wspólne marzenia, nawet wspólne chimery...
Białe policzki rozpaliły się rumieńcem. Spłynęła opowieść o Jerzym Horwacie, młodym zapaleńcu, który rzucił rodzinę, nie mogąc dostosować się do wymagań pustego, pałacowego życia. Rwało go w świat. Ponosiła ciekawość. Tłukł się w piersiach bunt przeciw konwenansom tzw. wielkiego świata.
Mówiła. Nie przerywałyśmy jej. Tylko porozumiewawcze nasze spojrzenia stwierdzały mistyfikację.
Wiedziałyśmy doskonale, że Jerzy Horwat to ona. Huczało w mieście. Rzucała domyślniki prasa.
Pociąg pędził. Koła warczały. Jerzy Horwat żalił się, że ciasno mu wszędzie. Że dusi go mała Warszawa. W świat! Jeszcze nie wie, dokąd, ale... musi... Może ona z nim... Bo ich dwoje to jedno...
Minęło tyle lat. Pamiętam, jak dziś tę twarz ściągłą, bladą, na której rozpaliły się rumieńce. I oczy rozognione. I potok słów.
Nie spotkałyśmy się już nigdy. Podjąwszy ankietę w sprawie felietonów „O równe prawa” dla „Kobiety Współczesnej”, napisałam do niej. Zamiast odpowiedzi na list przysłano mi żałobny numer „Ogniska”, które wydawała w Paryżu, z artykułem o zmarłej. Z tym stwierdzeniem porywów Jerzego Horwata, zaklętych w czyn Marii Szeligi. Opisał go w pięknym artykule p. Stefan Moszczyński (nr 256 z 1927 r.), któremu zawdzięczam wiele szczegółów o tak mało znanej u nas i prawie już zapomnianej autorce-społecznicy.
*
Maria z Mireckich primo voto156 Czarnowska (bardzo krótkotrwały, prawie kilkodniowy związek), secundo voto Loevy, żona znanego w Paryżu malarza, urodziła się w Jasieńcu Soleckim, majątku rodziców swoich w Sandomierskiem. Miała lat 16, gdy z powodu różnicy przekonań wyrwała się z domu na wieczną tułaczkę. Warszawa była pierwszym etapem zmagań. Rzuciła się w wir pracy literackiej. Zrazu drukowała powieści swoje w „Opiekunie domowym”. Przeszła później do „Przeglądu Tygodniowego”, reformatorskim jej pojęciom nie wystarczał bowiem spokojny, sprawom rodzinnym poświęcony tygodnik. Już wtedy na wskroś była przejęta kwestią kobiecą.
W latach 80. wyszły bardzo znane i popularne utwory jej: Ze wspomnień kobiety, Dwór i dworek, Dla ideału, W przeddzień, Na przebój. Grano w Krakowie i Lwowie dramaty, nagrodzone na konkursach lwowskim i krakowskim: Iwan Podkowa, Szczęście Walusia i inne.
Praca literacka nie zaspakajała wszakże tej duszy, pełnej ideałów i żarów społecznych. Zaczęła organizować kółka robotnicze i oddała się tajnemu nauczaniu dzieci. Zwróciło to uwagę władz żandarmskich. Żeby nie dostać się na Sybir, ucieka do Francji.
W Paryżu podejmuje, ze zwykłą sobie zachłannością, walkę o prawa kobiet. Redaguje pismo „Revue féministe”, a później „Bulletin de l’Alliance des femmees”. Zwołuje w 1889 r. Międzynarodowy Kongres Kobiecy, który był punktem wyjścia bardziej skoordynowanego ruchu emancypacyjnego we Francji. W tym samym roku zakłada Alliance Universelle des Femmes, pochłonięty następnie jako sekcja francuska przez Radę Międzynarodową w Ameryce. Tworzy Kobiecą Ligę Pokoju „par l’éducation”157. Zostaje przewodniczącą jej. Broni sprawy kobiet na licznych kongresach Anglii, Francji. Redaguje wydawnictwo „Les femmes et les Féministes”, dając w nim przegląd najwybitniejszych działaczek społecznych. W latach 1889 i 91 puszcza w świat dwa roczniki kobiece, stanowiące bardzo poważne dokumenty dla ruchu wyzwoleńczego. Otwiera Teatr Feministyczny. Organizatorka, reżyserka, dyrektorka, gromadzi talenty kobiece, daje im szerokie pole popisu. Gorącym prozelityzmem swoim oddziaływa na opornych, zatwardziałych mężczyzn. Pod jej wpływem pisze Jules Bois158 swoją głośną Eve nouvelle i wydaje Leopold Lacom159 książkę Prawa kobiety. Aleksander Dumas (syn) w ostatnim przedśmiertnym liście do niej, ogłoszonym przez prasę świata całego, składa hołd jej pracy, hasłom i niezłomnej wierze w przyszłość głoszonych idei. J. H. Rosny160 nazywa ją jedną z najgorliwszych szermierek sprawiedliwości, wolności, dobroci. Związek Dziennikarzy powołuje ją do Komitetu Prasy Międzynarodowej. Przyjmuje to stanowisko, ale męczy się niesłychanie, podkreśla bowiem na każdym kroku swoją polskość i broni spraw pogrzebanego żywcem narodu, co doprowadza do pasji kolegów Rosjan, Austriaków, Niemców, dowodzących, że Polska nie istnieje. Harda patriotka nie daje się pokonać. Pisze o krzywdzie polskiej na łamach najpoczytniejszych dzienników, jak „Figaro”, „La Parole Libre”, „Voltaire” i innych. W Encyklopedii Larousse’a zdaje sprawę z literatury polskiej. Na Międzynarodowym Kongresie Pedagogicznym w Paryżu (1889 r.) przedstawia męczeństwo dzieci polskich za czasów apuchtinowskich161. Brawurą swoją, porywającą swadą i namiętnym uniesieniem wywołuje oburzenie wszystkich obecnych. Delegat Rosji, jakiś znakomity profesor, nie śmiał zaprotestować. Głośna sprawa Wrześni162 wzburzyła ją do tego stopnia, że zakłada Ligę przeciw Okrucieństwom. Zbiera tysiące podpisów ludzi wybitnych, piętnujących gwałty pruskie. Powstaje dokoła kwestii wielki rumor. Porusza ją prasa międzynarodowa. Padają zewsząd protesty. Zagorzała Polka triumfuje, a dokument z podpisami został złożony w Muzeum Rapperswilskim163.
Myśl Szeligi zwraca się nieustannie ku Polsce. W 1909 r., chcąc stworzyć Ognisko Kulturalne dla Polaków, organizuje w Salon International sekcję polską, wchodzi do zarządu, pociągając za sobą hr. Skarbek i S. Kruszewską. W domu swoim skupia życie polskich emigrantów. Organizuje pod przewodnictwem Bolesława Limanowskiego młodzież niepodległościową. Podczas wojny opiekuje się setkami rodzin osieroconych. Szczególną troską otacza dzieci polskie. Jako przewodnicząca Związku Polek pisze gorące odezwy, zbiera ofiary i wywozi przerażone maleństwa do cudownego zakątka Francji nad morze, gdzie trwają bezpiecznie.
Na pięć lat przed śmiercią zakłada tygodnik społeczno-literacki „Ognisko”, poświęcony obronie interesów polskiego wychodźstwa. Złożona ciężką chorobą, jednak pracuje niezmordowanie, a nagrodą jej — te tysiące listów od czytelników z wyrazami czci, hołdu i gorącego przywiązania.
Ona jedna w czasie wojny zajęła się też losem starców. Tworzy instytucję Croix Viollete, która karmi, ogrzewa, ubiera setki niedołężnych, kalekich, schorzałych samotników, o których nikt nie pomyślał.
Marzyła zawsze o powrocie do Polski. Za rządów carskich nie mogła. Do wyzwolonej ojczyzny nie puszczało chore serce. Dane jej było tylko powitać Pierwszego Naczelnika Państwa za Jego bytności w Paryżu i wręczyć mu sztandar powstańców polskich z 63 r., spuściznę po rodzicach, wywiezioną z kraju. Chwila to była uroczysta i niezapomniana.
*
Praca społeczna nie zdołała zabić w Szelidze autorki i artystki. Pisała po wyjeździe z Polski już tylko po francusku. Wielką popularnością cieszyły się jej sztuki: Les Nihilistes, L’Ornière, Les Déblayeurs, Vive la Paix!, L’Impromptu pour tous, grane z powodzeniem w teatrach paryskich. Drukowała też szereg nowel i powieści. A w chwilach wolnych, tak rzadkich u niej, oddawała się muzyce i malarstwu.
Za jeden z obrazów na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu (1906 r.) dostała nawet srebrny medal.
Z ruchem kobiecym w Polsce utrzymywała nieustanną łączność, dzięki porozumieniu z Pauliną Kuczalską-Reinschmit, która brała udział w zwołanym przez nią Międzynarodowym Kongresie Paryskim, pisywała do jej organów i prowadziła stałą wymienną korespondencję z tą czołową przedstawicielką ruchu kobiecego we Francji. Wiązała ją też ścisła współpraca z Orką-Rajchmanową po przyjeździe jej do Paryża.
Zmarła Szeliga 3 stycznia 1927 r., przeżywszy lat 73.
Prasa nasza pomieściła krótkie zaledwie wzmianki o tej, która na obczyźnie tak niezłomnie, z takim gorącym prozelityzmem broniła spraw Polski.
Przygotowały nasze przedwojenne siłaczki dzień pełnego równouprawnienia kobiety polskiej, nie przypuszczając w najśmielszych marzeniach, że przyjdzie tak prędko, z godziny na godzinę. Że w wolnej Polsce, równe z równymi, staną od razu do głosu.
Za przodownicami sunął legion tych gorących, wiernych orędowniczek ruchu kobiecego, które bądź piórem, bądź żywym słowem, bądź przykładem własnego życia i cichą propagandą przyczyniły się do wzmocnienia i rozpowszechnienia ideologii sprawy.
Wiele z nich już odeszło. Niejedna, stargana wiekiem, znalazła się poza polem działania. Wszystkie spełniły trud swój z wiarą w słuszność założeń. Wszystkim należy się cześć.
Waleria Marrené-Morzkowska w publicystyce i powieściach podnosiła zawsze godność kobiety i podkreślała zwłaszcza konieczność rozwodów tam, gdzie współżycie ludzi staje się męką nie do zniesienia (Pan January). Maria Wysłouchowa, redaktorka „Zorzy”, pisma dla robotnic we Lwowie, niestrudzona działaczka w zakresie oświaty ludowej, budziła zrozumienie samowystarczalności wśród kobiet i dziewcząt ze sfer wyrobniczych. Aniela Szycówna, która wysunęła nowe ideały w pedagogice, pogłębiła metodę nauczania, zostawiła wiele cennych dzieł, pedagogicznych w pismach i przemówieniach swoich popierała zawsze gorąco żądanie równych praw.
Do wybitniejszych przodownic emancypacji należała Ludwika Jahołkowska-Koszutska, autorka ciekawej broszury Herezje w ruchu kobiecym, zestawiającej paradoksalność haseł Ellen Key w stosunku do założeń feminizmu. Koszutska była współpracowniczką „Steru” i jedną z założycielek oraz kierowniczek Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet, któremu przez lat parę przewodniczyła również dr med. Stanisława Popławska, pierwsza wybitna okulistka w Polsce.
Gorąco sprawą kobiet zajmowała się Maria Grossek-Korycka, utalentowana poetka i publicystka. Szereg jej felietonów pt. Świat kobiecy wydało w książce Towarzystwo Akcyjne „Bluszcz”, zamieściwszy je poprzednio w organie swoim. Dalekie od haseł
Uwagi (0)