W walce o równe prawa. Nasze bojownice - Cecylia Walewska (jagoda cieszynska ksiazki .txt) 📖
Wydane w 1930 r. przez redakcję tygodnika „Kobieta Współczesna”
Wcześniejsza publikacja „przygotowawcza: Ruch kobiecy w Polsce (cz. 1–2, 1909)
- Autor: Cecylia Walewska
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W walce o równe prawa. Nasze bojownice - Cecylia Walewska (jagoda cieszynska ksiazki .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Cecylia Walewska
Jak czarne motyle krążyło nad główką zaczytanej w książkach dziewczynki męczeństwo duszy polskiej.
Jeszcze dymiły zgliszcza. Jeszcze brzęczały polskie kajdany i z kątów dworu w lasach wittgensteinowskich, popowstaniowej siedziby Krzyżanowskich wyzierał gorzki smutek, kiedy przez duszę dziecka przewalił nowy piorun — jeden, drugi. Rewolucja rosyjska, ta z czasów Wiery Zasulicz110, Kibalczyca111, Hryniewieckiego112 i innych. „Za naszą i waszą wolność!” Brali w niej udział Polacy, krewni Krzyżanowskich.
I znowu potworne wieści. Szubienica. Kajdany. Etapy113. Katorga. Ciężkie roboty — czarne widma po kątach domu, na rozłogach pól. Nie miał kto uspokajać struchlałych dzieci. Nie było matki — umarła.
A zaraz później likwidacja polskiej partii proletariackiej114.
Była dziewczynka ze dworu wówczas chwilowo w Warszawie. Oddano jej broń i dokumenty do przechowania. Kto by ich szukał u dziecka?...
Naturalnie, zostały nietknięte. A w umyśle przyszłej uczonej zrodził się kult bohaterów. Tych powstaniowych: Traugutta, Padlewskiego, Żulińskiego, Krajewskiego i swoich bliskich, a potem Kunickiego, Aleksandra Dąbskiego i innych, którzy w przeciwrządowej akcji, w spiskach na głowy zaborców wywalczyli Polskę.
Poznawała dziewczynka świat — bohaterstwo i podłość. Proletariatczyk-szpieg, Rodziewicz, wydał wszystkich. W dworze wiejskim, gdzie myśli były górne i szczytne, rozległ się zgrzyt.
Z dziecka wyrósł podlotek. Smutne oczy coraz szerzej otwierały się na zjawę życia z tym platońskim zdziwieniem, które budziła wszelka bezpośredniość. Może to była już drobna zaródź późniejszego empiriokrytycyzmu115 w stosunku do szarej powszedniości? Może pierwsze próby sądów analitycznych, budzące się głosy obywatelskiego sumienia?
Uderzyła w nią krzycząca nierówność. Ludzie podzieleni na dwa obozy — mężczyźni sobie, kobiety sobie. Podwójna miara dla jednych i drugich. Jednym wszystko wolno, drugim nic. Jakżeż to?
Otworzono wówczas w Petersburgu tzw. „Kursy Bestużewskie”, jedne z pierwszych wyższych zakładów naukowych dla kobiet na świecie. Wyznała ojcu, że pragnęłaby je skończyć kiedyś. Na to twarda odpowiedź — nigdy.
Ojciec, prawnik z powołania, który sam uczył cztery swoje córki: późniejszą filozofkę, dr medycyny, wybitną pedagogiczkę i żonę zabitego pierwszego prezydenta Polski, Narutowicza — ojciec nie żartował. Wolę miał nieustępliwą. Więc pierwsza bezpośrednia bolesna rana w młodym sercu.
Znajomi chłopcy kończyli szkoły średnie, zdawali egzaminy i bez żadnego trudu otrzymywali prawo wstępu do uniwersytetu. Ona, która na pewno więcej od niejednego z nich kochała naukę, miała być jej pozbawiona już na zawsze?
Płakała po kątach. Świat stał się dla niej czarną otchłanią, w której grzęzła dusza i porywy, ślepe na rozkosze innych dziewcząt w jej wieku. Jeden krzyk powstał w niej: „Równych praw!”... I został już do końca, nawet gdy osiągnęła cel swój, gdy przeszła wszystkie drogi, jakie sama sobie nakreśliła.
Ojciec umarł, kiedy miała lat, zdaje się, osiemnaście. Został jakiś fundusz. Wyjechała do Genewy. Rozczytana od lat najmłodszych w Millu116 i Spencerze117, wstąpiła na wydział nauk społecznych i słuchała wykładów prof. Gourda. Ten dział nauki nie zadowolił jej wszakże, więc przeniosła się do Zurychu i tam pod kierunkiem znanego empiriokrytyka, prof. M. Avenariusa, studiowała filozofię, otrzymawszy po czterech latach doktorat.
Pracowała odtąd naukowo całe życie, stworzywszy sobie swój własny pogląd myślowy, który, najbardziej zbliżony do niemieckiego empiriokrytycyzmu i francuskiego neopozytywizmu, jednak posiada cechy specjalne. Uznając bowiem istnienie pewnych potrzeb duchowych, którym odpowiada metafizyka, nasza uczona jest stanowczą stronniczką filozofii naukowej i jej tylko przypisuje wartość obiektywną.
Ma za sobą kilkadziesiąt prac większych w polskim, niemieckim i angielskim języku z dziedziny teorii poznania, filozofii nauki, historii psychologii, pojęcia apercepcji, energetyki, zadań psychologii itp. Była stałą recenzentką „Vierteljahrschrift für wissenschaftliche Philosophie”. Pisywała do angielskiego „Psychological Review”, do naszego „Przeglądu” i „Ruchu Filozoficznego”. Spośród większych sprawozdań i krytyk, pomieszczanych stale na łamach „Przeglądu Filozoficznego” wyróżniają się oceny Ostwalda, Petzolda, Bergsona, Meyersona.
Poza tym pisywała rzeczy popularnonaukowe w różnych czasopismach polskich i prowadziła wykłady w Wolnej Wszechnicy, na kursach wieczornych itp.
Wszystkie nasze uczone mimo bezgranicznego umiłowania pracy naukowej oddają się z zapamiętaniem służbie społecznej. Dr Kodisowa więcej od innych. Rwie ją, ponosi kategoryczny imperatyw rzucania siebie bliźnim w ofierze.
Zaczęło się to w Uniwersytecie Genewskim, gdzie już na pierwszym kursie była jedynym urzędnikiem Stowarzyszenia Postępowego Studentów Polskich, nielicznego wprawdzie, ale bardzo czynnego. W Zurichu należała również do grupy postępowej młodzieży, biorąc czynny udział w życiu zbiorowym i pracach studenckich. Poślubiwszy dr. Kodisa, wyjechała po skończeniu uniwersytetu wraz z mężem do Chicago, gdzie po paru latach pobytu zorganizowali oboje, przy poparciu Związku Narodowego Polskiego, pierwszy Uniwersytet Ludowy Polski. Poza wykładami na miejscu objeżdżali osady polskie w Stanach Zjednoczonych, wygłaszając odczyty, które gromadziły zastępy licznych słuchaczy. Wkrótce potem, już w większym zespole, otworzyli Uniwersytet im. Mickiewicza.
Dla wyzyskania doświadczeń zdobytych przy prowadzeniu i organizowaniu uczelni ludowych tego typu napisała dr Kodisowa wówczas do „Przeglądu Poznańskiego” rozprawę O oświacie pozaszkolnej, pierwszą u nas bodaj tej treści, wobec rusyfikacji i germanizacji szkolnictwa polskiego nie mogło być mowy bowiem o jawnej nauce poza szkołą.
W latach 1893–95 pracowała w Chicago przy społecznej instytucji amerykańskiej Chicago University Settlement, gdzie miała do czynienia przeważnie z robotnikami polskimi, których obejmowała miejscowa organizacja.
W stanie Louis118 założyła przy bibliotece miejskiej dział polski dla dosyć licznej tam kolonii rodaków.
Po powrocie do kraju zamieszkała w Mińsku Litewskim i stale w ciągu lat piętnastu pracowała w bibliotece miejskiej, prowadząc dział polski i będąc zarazem przewodniczącą zarządu biblioteki.
Rewolucja 1905 r. zastała ją na tej placówce. Mimo to brała czynny udział w ruchawce, bo wszak z nią były związane ściśle nadzieje wyzwolenia Polski. Na początku wielkiej wojny próbowała łącznie z p. H. Wańkowiczową po raz drugi czy trzeci zorganizować polski uniwersytet ludowy w Mińsku, ale bieżące wypadki zniweczyły wszelkie usiłowania.
Wojna wrzała w całej pełni, gdy dr Kodisowa poszła na front, jako siostra miłosierdzia. Po nastaniu okupacji niemieckiej została czynnym członkiem zarządu m. Mińska i prowadziła dział szkolny. Przed nadejściem rządów bolszewickich wyjechała do Warszawy. Trzeba było żyć, więc starania o posadę. Pierwsza, jaką otrzymała, była w Ministerstwie Robót Publicznych za rządów premiera Moraczewskiego119. Polecono jej zorganizowanie szkoły dozorców robót publicznych. Ponieważ wszakże gabinet socjalistyczny trwał krótko, mająca powstać placówka nie doszła do skutku i nasza uczona musiała wystąpić z Ministerstwa.
Otworzył przed nią wierzeje Magistrat st. m. Warszawy. Miała prowadzić tam dział oświaty robotniczej, ale ponieważ zabrakło pieniędzy, objęła kierownictwo sekcji statystyczno-naukowej w wydziale do spraw robotniczych, a obecnie powierzono jej skatalogowanie wszystkich bibliotek magistrackich.
W 1923 r. z inicjatywy dr J. Budzińskiej-Tylickiej powstała sekcja polska przy Międzynarodowej Lidze Kobiet Pokoju i Wolności120, do której należy około 40 przedstawicielek różnych narodów. Do zarządu Sekcji poza przewodniczącą, dr J. B. -Tylicką, weszły: dr Z. Daszyńska-Golińska, dr Kodisowa, E. Waśniewska, K. Małecka, Jagminowa i inne.
Nasza uczona, władająca biegle angielskim i francuskim językiem, parokrotnie w znakomicie opracowanych referatach zabierała głos, odparowując pociski w stronę domniemanej polskiej nietolerancji oświatowej i nieuwzględniania potrzeb mniejszości narodowych. Atakującymi były przeważnie Ukrainki i Niemki. Zwalczała je dr Kodisowa wykazami procentowej ilości szkół zakładanych przez nas, a której Niemcy w stosunku do nas nie zachowywali i nie zachowują nigdy. Wychodziliśmy z bezkrwawej szermierki zwycięsko. Nasze pacyfistki podczas wojny stały prawie wszystkie na szańcach czynnej obrony kraju, jako lekarki, sanitariuszki, organizatorki pomocy dla wojska, i wróciłyby na stanowiska swoje niewątpliwie w razie ponownego wybuchu, jednak robota ich dla Ligi Pokoju wyryła już ślad widomy za sobą. Musimy być w stałej defensywie przed nieprzyjacielem, który nie wiadomo gdzie, nie wiadomo skąd i z jaką siłą na nas uderzy. Rolę tę spełniają kierowniczki naszej sekcji Ligi z zupełnym powodzeniem, gorliwe, czujne, ofiarne i niemające żalu do społeczeństwa za lekceważenie wysiłków ich, a nawet urąganie im.
Jedyną placówką, na której dr Kodisowa znalazła ujście dla swojej wiedzy filozoficznej, jest dziś Studium Pracy Oświatowo-społecznej, prowadzone przez H. Orszę-Radlińską, a mające na celu przysposabianie działaczy i działaczek oświatowo-społecznych według metod opartych na wzorach belgijskich, lecz ściśle dostosowanych do warunków i potrzeb naszych miejscowych.
Dr Kodisowa wykłada na kursach Studium psychologię. I to ją wprowadza w krąg właściwych zadań jej głębokiej wiedzy, jej umiłowań i daru pedagogicznego.
Nasze pisma naukowe po wojnie ledwie dyszą. Tygodniki, miesięczniki, kwartalniki literacko-społeczne boją się poważnych rozpraw. Coraz trudniej więc (miejmy nadzieję, że chwilowo) zabierać głos uczonym naszym w sprawach ściśle naukowych.
Dając obraz życia i zasług w sprawie ruchu kobiecego naszych najwybitniejszych uczonych, nie mogę pominąć współczesnej im, wielkiej duchem i tężyzną umysłu przyrodniczki, długoletniej przyjaciółki i współtowarzyszki pracy dr Józefy Joteyko.
M. Stefanowska, zajęta nauką i badaniami swoimi, nie miała czasu ani na teoretyczną, ani na realną walkę o prawa kobiety, jakkolwiek uznawała jej konieczność i żądała równouprawnienia. Właściwie nie potrzebowała stawać pod sztandarem bojowym, życiem swoim bowiem, nieprawdopodobną energią, wytrwałością, wolą i zdobyczami nauki postawiła sprawę kobiecą na tych wyżynach, z których nie zdoła jej sprowadzić sceptycyzm najzaciętszych wrogów.
Urodzona w Grodnie, straciła rodziców, mając lat 16 i maturę szkoły rosyjskiej. Najstarsza z rodzeństwa, musiała zaopiekować się nim jak matka.
Zostaje nauczycielką na pensji prywatnej. Bierze młodsze siostrzyczki do siebie. Pomaga braciom. Kształci wszystkich. A przy tym, rozkochana w przyrodzie, marzy o studiach uniwersyteckich.
Lata mijają. Chłopcy i dziewczynki kończą naukę. Każde z nich ma fach w ręku. Młoda mateczka jest swobodna. Jeszcze tylko rok, dwa, trzy, żeby uzbierać trochę pieniędzy...
Jedzie wreszcie do Genewy. Zostaje studentką. Niezwykle zdolna, idzie naprzód szybko. Dostaje po pewnym czasie tytuł doktora nauk przyrodniczych na mocy bardzo specjalnej rozprawy121, odznaczonej nagrodą im. Hamphry’ego Davy’ego. Ale nie poprzestaje na samej przyrodzie. Studiuje psychologię normalną i patologiczną w Paryżu pod kierunkiem Ribota, Charcota, Baleta i Richeta. Osiada następnie w Brukseli. Przez 10 lat pracuje w Instytucie Fizjologicznym Solvaya, drukując prace swoje w kwartalniku Instytutu. Habilituje się jako docent Wydziału Przyrodniczego na Uniwersytecie Genewskim, wykłada w tej wszechnicy fizjologię ogólną. Ma za sobą 20 prac naukowych. Wygłasza odczyty na kongresach neurologów i psychiatrów w Belgii, na międzynarodowych zjazdach psychologów w Paryżu. Zostaje przewodniczącą Towarzystwa Neurologicznego w Brukseli. Pisuje do najwybitniejszych organów naukowych belgijskich i francuskich, a także do naszego „Przeglądu filozoficznego”.
Przeniósłszy się w 1913 r. na stałe do Polski, prowadzi wykłady z dziedziny higieny odżywiania i psychofizjologii w Wolnej Wszechnicy Warszawskiej. Po wojnie zostaje profesorem uniwersytetu poznańskiego.
Nie poprzestając na zdobyczach już osiągniętych, jedzie latem 1929 r. na kilka miesięcy do Paryża, żeby studiować pisma naukowe z okresu przedwojennego (retrospektywnie wzwyż) dla przekonania się, w jakim kierunku poszła wiedza na zachodzie od 1913 r., gdy skończył się jej pobyt za granicą.
Wiecznie młody umysł zna jedno hasło: „Z żywymi naprzód iść!”. Wierna mu w pracy, w polityce, w poglądach społecznych, nie cofa się nigdy i pociąga młodych za sobą.
*
Historia naszych pierwszych studentek to jedno niewyczerpane źródło hartu, woli, energii. Jeden długi łańcuch samo wyrzeczeń, głodu, chłodu. Jeden pochód krzyżowy ku celom umiłowanym. Twardy, niezmożony wysiłek, który dając światu wielkie uczone Polki, okrył chlubą kraj nasz w dobie, gdy go już i jeszcze nie było na kartach Europy.
Byt polityczny Polski pozwolił kobiecie tylko w byłej Galicji stanąć do walki czynnej o równe prawa. Tam też prowadziły ją w ścisłej ideowej łączności z Warszawą najwybitniejsze działaczki z końca XIX wieku, bądź stale, bądź czasowo zamieszkałe w Małopolsce Zachodniej i Wschodniej.
Bujwidowa była jedną z najśmielszych, najbardziej nieustraszonych partyzantek ruchu kobiecego. Walkiria122, której nie zmogły najzawziętsze prześladowania wrogich obozów, najzuchwalsze podjazdy i otwarte ataki prasy, najtwardsze kłody, rzucane pod nogi w marszu na przełaj po przez kolce i zasieki nieustępliwych przesądów.
Trzęsły się różne „Śmigusy”, „Diabły”, „Głosy narodu”. Huczało od niewczesnych konceptów. „Bujwidowa organizuje składkę na pieluszki dla studentek, którym się wydarzył przypadeczek”... Fruwały karykatury, plotki, bezecne potwarze. A ona szła swoją drogą ognistą z bronią słowa i wiarą w hasło rzucone.
Gimnazistki, studentki, absolwentki, licencjantki, doktorki, docentki dzisiejsze, jak wy nic nie wiecie i nie myślicie o tym, co było!...
Zdaje się wam, że ot, pewnego jasnego południa otwarto przed wami na ścieżaj drzwi męskich uczelni. Weszłyście przez nie z hardym uśmiechem, jakby to była wasza zdobycz i konieczność waszych czasów. Narzekacie na mękę przedmaturalną, na wystawanie w ogonkach przy zapisach do uniwerku, na zbyt lub mało uprzejmych kolegów. To jedyne trudności tych z was, którym ojciec, matka, brat, życzliwy wujaszek albo lekcje opatrznościowe zapewniają utrzymanie. Wchodzicie do auli, jak na spacer. Profesor X uśmiecha się przyjaźnie. Profesor Y nie widzi was wcale i zaczyna wykład ostentacyjnie od „Szanowni słuchacze!...”. Jeszcze inni „czepiają się” przy egzaminach. Ale bądź co bądź jesteście, uczycie się. Wrota szeroko rozwarte. Nikt nie ma prawa zabronić wam wejścia.
A Bujwidowa marzyła o medycynie i miraż na zawsze został mirażem... Niezrealizowane porywy i dążenia osobiste były jak ten lont pod przyczajone miny aspiracji, rojeń, tłumionych westchnień tysiąca kobiet.
W 26 roku życia przyjeżdża do Krakowa już jako matka trzech córek i z myślą o nich, a wraz z nimi o całym ogóle dziewcząt polskich, wstępuje w bój zapamiętały. Przede wszystkim z profesorami o dopuszczenie kobiet do studiów na wszechnicy jagiellońskiej. Jeden z nich odgraża się, że „prędzej mu włosy na dłoni wyrosną, aniżeli na medycynę wstąpi jakakolwiek studentka”.
Ten sam profesor jako dziekan musiał podać tę dłoń, mimo wszystko nieowłosioną, córce Bujwidowej, Kazimierze Rouppertowej, gdy ta skończyła medycynę we Lwowie.
Inny profesor, tym razem krakowski bardzo ceniony i poważany,
Uwagi (0)