W walce o równe prawa. Nasze bojownice - Cecylia Walewska (jagoda cieszynska ksiazki .txt) 📖

bądź drukowanych, bądź wygłaszanych publicznie lub w zamkniętym kole ekonomistów i w świetlicach organizacji społecznych. Jednak już przez to samo, że należała do zrzeszeń stworzonych pod hasłem równouprawnienia, i dzięki pracom nawołującym do wyzyskania sił kobiecych w dziedzinie wszystkich zawodów i wszystkich państwowotwórczych poczynań, musi być uznana, jako wybitnie zasłużona działaczka na polu spraw kobiecych. Przy tym pracą swoją społeczną, licznymi pogadankami dla inteligencji, półinteligencji i analfabetów, a także przykładem życia własnego torowała i toruje drogi tej nowej kobiecie, która musi zrozumieć, że liczyć może tylko na samą siebie, nie szukać w nikim oparcia, być podporą moralną i materialną rodziny.

Dr Bornstein-Łychowska urodziła się na wsi, w odziedziczonym po dziadach, pradziadach Łychowie, którego ostatnim właścicielem był ojciec jej, rolnik wykwalifikowany, marymontczyk77. Pierwszym, najcięższym przeżyciem dziecka była chwila, w której opuszczano Łychów. Wrażliwą, bujną dziewczynkę wieś nauczyła kochać przyrodę. Każde źdźbło trawy, każda szkapina, wróbel, kot, słońce, deszcz niosły jej bajecznie kolorową radość życia. A i dziś jeszcze rozśpiewana zieleń wiosny, biel śnieżnej, miękkiej ciszy koi nerwy sponiewierane.

Wieś zostawiła jedno jeszcze: oczytanie się w literaturze polskiej i kult dla niej, od czego murem odgradzała dzieci miejskie szkoła rosyjska. Chciwa wiedzy, żywa, bystra jedynaczka o niespokojnym, ciekawym umyśle — z drapieżną zachłannością rzucała się na książki w bibliotece ojca. Zmieniane często nauczycielki domowe nie przeszkadzały jej w tym. Dziesięcioletnie dziecko już umiało na pamięć całego Konrada Wallenroda, całe rozdziały Pana Tadeusza i stronice Przedświtu78, cały wreszcie podręcznik niezapomnianej Historii Polski Lelewela. To był później balsam kojący na nienawistne rygory obcej szkoły.

Skończyła II gimnazjum przy ul. Wilczej w Warszawie.

Ze swym buntowniczym usposobieniem, najmłodsza, a najbardziej rozwinięta intelektualnie, przechodziła chwile ciężkie. Osłaniała ją tylko skrzydłami swymi i broniła przed górą złych not nauczycielka języka polskiego, znana działaczka społeczna, Jadwiga Szczawińska-Dawidowa.

Wiele zarzucano jej w swoim czasie, ale gorącym patriotyzmem i służbą w sprawie narodowej przemogła sprawiedliwe, czy tylko lekkomyślne zarzuty. Szybko zresztą skończyła swoją karierę „rządową” wychowawczyni — Polka, która ośmielała się, wbrew programom, wykładać literaturę polską, i to po polsku, która wypożyczała uczennicom utwory najwybitniejszych autorów, i nawet zakordonowych. Która wreszcie wciągała dziewczęta z wyższych klas i absolwentki gimnazjum na kursy tzw. „Uniwersytetu Latającego”.

Jeszcze jako 14-letni podlotek biegał przyszły dr nauk ekonomiczno-społecznych na potajemne wykłady prof. Mieczyńskiego i Smoleńskiego. Dawidowa zaprowadziła smarkatkę na wiekopomny obchód 3 maja w Ogrodzie Botanicznym79, gdzie ku ogromnemu swemu wstydowi nie została zaaresztowana i zesłana w głąb Rosji wraz z prof. Mieczyńskim, który z rąk jej wziął bukiecik fiołków i złożył go najspokojniej na ruinach niedokończonej kapliczki.

Pod wpływem Dawidowej i gnana głodem wiedzy, zaczytywała się w książkach socjalistycznych, które ojciec jej uważał za nieodpowiednie dla młodej panienki. Aż zbudziło się w niej postanowienie wyjazdu zagranicę na studia — wbrew woli rodziców, którzy chcieli wydać ją za mąż.

Przyjaciele i kuzyn — mąż późniejszy — ułatwili jej spełnienie marzeń. Więc znalazła się w Berlinie pod opieką najznakomitszych ekonomistów, tzw. „socjalistów z katedry”: Adolfa Wagnera i Schmollera oraz młodszego od nich, lecz już pierwszorzędnego polityka społecznego, Jastrowa. A później w Zurychu, jako słuchaczka Henryka Henknera, autora słynnej książki Kwestia robotnicza. Zajmowały ją przy tym żywo inne wykłady, głównie z zakresu filozofii prawa, prawa państwowego i administracyjnego (Kohlera i Vogta). Okrasą wszystkiego były porywające prelekcje Simmla z dziedziny socjologii.

W niespełna cztery lata przygotowała się do doktoratu z prawa publicznego i nauk ekonomicznych. Zachodni system studiów nauczył ją pracować samodzielnie. Od Niemców i Szwajcarów przejęła systematyczność, obowiązkowość, podporządkowywanie się dyscyplinie, co w późniejszej pracy okazało się bezcenną zdobyczą.

W grudniu 1899 r. po złożeniu rozprawy o Życiu i pracach Simonde’a de Simondi zdała magna cum laude80 egzaminy doktorskie i w tym samym czasie wyszła za mąż, a w rok po ślubie została matką chłopca, którego wychowanie w 12 lat później wyłącznie na jej barkach spoczęło.

Mimo zajęć domowych — a po rozejściu się z mężem i twardej orki zarobkowej — znajdowała czas zawsze na robotę społeczną. Wykładała w Uniwersytecie Powszechnym, w tajnych kółkach samokształceniowych i z pasją podjęła pracę w czytelniach ludowych: zrazu WTD81, a później Towarzystwa Czytelń m. Warszawy — członek zarządu i komisji kwalifikującej książki, układającej katalogi.

Na dwa lata przed wybuchem wojny wyjechała do Anglii. Po powrocie chwyciła się zajęcia korespondentki w prywatnym biurze handlowym. W pierwszych dniach wojny straciła tę placówkę, a wtedy zajrzała w oczy bieda. Żeby utrzymać matkę staruszkę i syna, musiała jąć się bezmyślnej, upokarzającej, bolesnej czynności biuralistki przy lekarzu Niemcu. Robota od 8 rano do 8 wieczorem — antidotum przeciw rozmyślaniom nad bezlitosnym biczyskiem losu.

Skończyła się okupacja. Syn poszedł do wojska, polskiego wojska. Zaświtała lepsza dola. Znalazło się wreszcie ujście dla wiedzy nabytej. Dr Bornstein-Łychowska została referentką Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, a dziś piastuje już tak wyjątkową dla kobiety godność Radcy Ministerialnego.

Zaczęła od Referatu Ochrony Pracy Kobiet i Dzieci, przechodząc stopniowo przez różne wydziały, a więc — Inspekcji Pracy (po zdaniu egzaminu na inspektorkę); referat spraw ogólnogospodarczych i sprawozdawczych z dziedziny państwowej polityki społecznej. W jej opracowaniu wyszły projekty dwóch ustaw: 1) O Radzie ochrony pracy; 2) O komisji do badania warunków produkcji i zbytu w przemyśle polskim. Od lat kilku bierze żywy udział w redagowaniu kwartalnika rządowego, połączonego z działem nieoficjalnym pt. „Praca i Opieka Społeczna”.

W ciągu ostatnich lat dziesięciu pojawiły się w druku następujące jej prace:

Przekład z angielskiego klasycznego dzieła Dawida Ricardo Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (w przygotowaniu II wydanie).

Ochrona pracy pracowników handlowych i przemysłowych, 1925.

Międzynarodowa organizacja pracy, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Polityki Społecznej.

10 lat polityki społecznej Państwa Polskiego (wydane równocześnie w polskim, francuskim i angielskim jęz.).

Zarys ustawodawstwa pracy, w wydawnictwie Uniwersytetu Poznańskiego pt. Bilans gospodarczy Polski Odrodzonej, 1918–1928.

Izby robotnicze. Organizacja i zadania.

Znaczenie gospodarcze Polski, wespół ze Zbigniewem Skokowskim, w jęz. polskim i francuskim, 1922.

Sprawozdania z działalności Inspekcji pracy i inne.

*

Czy nie zatraciły się w tej bujnej działalności ministerialno-naukowej bodźce roboty czysto feministycznej?

Od chwili powstania Polskiego Stowarzyszenia Równouprawnienia Kobiet była dr Bornstein-Łychowska czynnym członkiem zarządu. Wygłaszała tam cykle odczytów z dziedziny ekonomii społecznej, zaznaczając, co już zrobiły i co mogą zrobić w tym zakresie siły kobiece.

Przez lat 20 prowadziła żywe, bystre, głębokim patriotyzmem przepojone pogadanki w Szkole Niedzielnej i Wieczornej dla Pracownic, stale podkreślając zadania i obowiązki obywatelskie kobiet. Prowadziła je również w ciągu lat kilku na Kursach Wieczornych dla praktykantek handlowych. Pracy tej — ideowej — oddawała się z serdecznym zamiłowaniem.

Przeszedłszy decydujący przełom w Polskim Stowarzyszeniu Równouprawnienia Kobiet, należała do grupy opozycji, która stworzyła tzw. Komisję Pracy Kobiet przy Towarzystwie Kultury Polskiej (Świętochowskiego), a po zamknięciu przez rząd rosyjski tej doniosłej placówki ze wszystkimi jej oddziałami i rozgałęzieniami przyłączyła się do zorganizowanego przez byłą Komisję Towarzystwa Zawodowego Kształcenia Kobiet, które powstało pod hasłem walki z dyletantyzmem roboczym i brakiem samodzielności naszych pracownic. Wstąpiwszy do Zarządu, dr Bornstein-Łychowska jest jego członkiem aż do chwili obecnej. I tu właściwie, gdyby warunki materialne pozwoliły na rozszerzenie ram działalności Towarzystwa, znalazłaby najodpowiedniejszy teren dla działalności swojej społecznej, nie tylko jako gorąca rzeczniczka pełnego zawodowego równouprawnienia obu płci, lecz także jako doskonała znawczyni warunków pracy kobiet we wszystkich zawodach fabrycznych, rękodzielniczych, przemysłowych, chałupniczych.

We wrześniu 1917 r. odbył się wielki Zjazd Kobiet w Warszawie, zorganizowany przez dr J. Budzińską-Tylicką pod hasłem zliczenia sił i wystawienia programu działalności dla zdobycia wyborczych praw czynnych i biernych. Bornsteinowa należała do Komisji Zjazdowej. W referacie wygłoszonym na temat Ekonomiczne warunki pracy kobiet82, w szeregu zgłoszonych uchwał — poza żądaniem niezbędnej prawodawczej ochrony pracy kobiet i ubezpieczeń macierzyństwa — domagała się jak najszerszego uwzględnienia szkolnictwa zawodowego żeńskiego i unormowania stanowiska terminatorek rzemieślniczych, którym należy przyznać prawo uczęszczania na wieczorne kursy dokształcające, przestrzegane przez pracodawców dotychczas tylko w stosunku do młodzieży rzemieślniczej męskiej.

Na wysoce odpowiedzialnym stanowisku Radcy Ministerialnego nie przestaje dr Bornstein-Łychowska badać warunków pracy kobiet i dzieci, zarówno u nas, jak i za granicą, zestawia dane statystyczne, a wnioskami swymi ogólnymi dzieli się z czytelnikami czasopism kobiecych i organów naukowych.

Szerokie ujęcie zagadnień, mocne pogłębienie wiedzy fachowej, wysoce ideowe stanowisko w stosunku do klas pracujących, łatwość i prostota pióra — wprowadzają dr Bornstein-Łychowską do szeregu pierwszorzędnych publicystek. Wielki dar słowa czyni ją poszukiwaną prelegentką. Stałe wykłady z dziedziny ekonomii społecznej prowadziła przez lat kilka na koedukacyjnych Kursach Wieczornych Związku Pracowników Handlowych.