Cień Bafometa - Stefan Grabiński (czytac TXT) 📖

— Cudownie! Leży jak ulany! — zachwycał się, odstąpiwszy parę kroków i obserwując z daleka. — Proszę przekonać się w lustrze! O tu, w kąciku, na tej ścianie.

Ponure oblicze prałata promieniało zadowoleniem; ornat rzeczywiście przypadł mu bardzo do gustu.

— Kusicielu — mówił z uśmiechem, wyrównując fałdy. — Kusicielu...

Kuternóżka już był przy drugiej pace i rozkładał przed gośćmi bieliznę kościelną. Ręce jego delikatne, niemal kobiece, z lubością ujmowały palki75 z lnianego płótna obszyte koronką, korporały76 haftowane, puryfikaterze77, ręczniki i humerały78. W palcach jego długich a wąskich, pokrytych pierścieniami ze szmaragdu i onyksu, przesuwały się z cichym szelestem rażące oko bielą alby, tchnące specyficzną wonią świeżego płótna obrusy na ołtarze, komże batystowe, komeżki, pasy morowe czarne, manszety, kołnierzyki, koloratki, szarfy i kaszmirowe birety.

— A w tym zasieku — objaśniał, przechodząc do sąsiedniej skrzyni — mamy umbracula79 przed monstrancje w ramach złoconych lub politurowanych wedle żądania, antypedia haftowane w kwiaty lub liście winogradu i baldachimy z jedwabnego adamaszku z frędzlami. Ponadto sprzedajemy na metry po możliwie niskich i przystępnych cenach aksamit jedwabny i wytłaczany, brokat w desenie kwiatowe, adamaszek wełniany i bordeaux lub zielony plusz...

Prałat zatkał uszy przed potokiem wymowy Pawełka.

— Dość już, dość! — przerwał mu zniecierpliwiony. — Napełniłeś mi waćpan uszy szumem.

— Zupełnie jak diaboliczny Doktór z Kordiana — odparował niezrażony Kuternóżka. — Ksiądz prałat znakomicie obznajomiony z poezją Słowackiego; znać silne reminiscencje literackie w jego stylu.

Ksiądz podniósł nań zdumione mocno oczy; widać było, że nie poczuwał się wcale do imputowanego mu znawstwa.

— Nic nie szkodzi — drwił w dalszym ciągu Pawełek — takie reminiscencje wychylają czasem nieoczekiwane przez nikogo głowy spod progu świadomości.

Prałat spojrzał porozumiewawczo na swego duchownego towarzysza. Lecz ksiądz Alojzy jakby czymś zawstydzony unikał tego spojrzenia, spuszczając nisko powieki na przeczysty lazur swych zamyślonych oczu...

Wielki post szedł coraz głębszy. Krucyfiksy na ołtarzach otulono w czarną krepę, księża przywdziewali do mszy fioletowe szaty, w świątyniach pod nieszpór rozbrzmiewały Gorzkie żale: Kościół powoli wstępował we fazę ponurych rozmyślań i pokuty. W późne marcowe popołudnia, gdy już chore słońce przedwiośnia, wkradłszy się przez szyby witraży, stroiło w pożegnalne glorie figury świętych i malowidła posowy80, a wczesny zmrok wchodził w zmowę z cieniami po wnękach i niszach, rozlegały się w ciszy kościelnych ustroni jakieś szepty stłumione, wstydliwe westchnienia piersi przytłoczonych grzechem, krótkie, z głębi dusz skruszonych wydarte szlochania. Czasem przerywał szmery ust niewidzialnych poważny głos księdza, gdy spowiedź skończył i odpuszczenia udzielał; i wtedy padały z wnętrz konfesjonałów na rany dusz niby balsam kojący słowa ulgi, pokrzepienia, pociechy... Ego te absolvo81.

A żniwo duchowe mieli tego roku spowiednicy nad spodziw obfite. Jakaś wielka, od lat niewidziana fala pokuty przeszła przez miasto i porwała w nurty żalu i kajań się serdecznych ludzkie pogłowie, że przypływem ogromnym w wichrze bólu i skruchy garnęło się tłumnie do stopni ołtarzy. Ksiądz Dezydery święcił pełny tryumf.

Bo też nigdy jeszcze nie rozgrzmiewał głos jego tak donośnie w murach kościelnych, nigdy jeszcze kazania jego nie zionęły takim żarem płomiennej wymowy, jak w pamiętny dla mieszkańców miasta okres wielkopostny roku 19**. Prałat przeszedł sam siebie. Nauki jego wygłaszane z ambon katedry, kościoła farnego na przedmieściu, u św. Teresy, u oo. bonifratrów, rekolekcje dla kobiet u św. Barbary i dla mężczyzn w kościele św. Krzyża nacechowane były iście jehowiczną wielkością i siłą. Drżenie szło po rzeszach wiernych, gdy tam w górze nad łanem ludzkich głów ukazywała się jego postać wyniosła, imponująca i gdy zabrzmiał wśród arkad i transeptów głos jego potężny, metaliczny, lapidarny. I zdawało się ludziom, że duch któregoś z biblijnych proroków wstąpił w chwili osobliwej w ciało tego olbrzyma i każe przez usta jego słowem dziwnie mocarnym, dla uszu grzeszników na miarę czasów Jehowy przeznaczonym. Migotały w nim błyskawice, szalał piorun, przewalała się purpura krwi; kazania księdza Dezyderego miały barwę ponurej czerwieni. Średniowieczny ich patos przejmował dreszczem i kruszył w proch dusze — posępna namiętność wyważała z zawiasów najoporniejsze wrzeciądze, druzgotała na miazgę skruchy najzatwardzialsze, posiódmym pierścieniem bastionów opancerzone serca. Groza zawitała do świątyń Pańskich, straszliwa groza sądów Bożych i przygięła nisko ku ziemi krnąbrne karki...

I zląkł się szatan-przeniewierca na widok ludzkiego kajania, i zadrżał na odgłos razów tarzających się w żalu pokutników. Od lat już, od wielu, wielu lat nikt nie przypuścił doń tak silnego ataku.

Bo treścią nauk wielkiego kaznodziei była walka z Przeklętym i Odrzuconym od oblicza Pana — walka tytanicza, walka na śmierć i życie. Przytajonego od wieków za szańcami nauki i „oświaty”, unieszkodliwionego pozornie przez „postęp”, zagłuszonego śmiechem „światłej ironii w. XX” wywlókł ksiądz Dezydery z mrocznych komyszy na jaśnie dnia i postawił pod pręgierz. I bił go pletniami82 z żelaza i cierni, smagał kańczugami gniewu i oburzenia, wyszarpywał szponami słów sępich z zaułków ludzkich serc, zawleczonych na głucho przędzą kłamstw kryjówek. Na pazury szło, ona kły, na pięstuki83...

Najgorliwszym słuchaczem księdza Dezyderego był Pawełek Kuternóżka. Oparty o podnóża ambony, w czarnej, podniszczonej mocno zarzutce z podniesionym do góry kołnierzem, łowił chciwym uchem każde słowo wielkiego kapłana. Czasem na ustach jego mięsistych, z dolną wargą wygiętą silnie na zewnątrz, wałęsał się nieokreślony uśmiech, na poły drwiący, na poły melancholijny, czasem wąsy długie, ku dołowi spuszczone, poruszały się ruchem hamowanej konwulsji; po twarzy szarooliwkowej, porytej siatką zmarszczy i kolein, przebiegał skurcz ponurej radości, a nerwowe oko lewe mrużyło się bez przerwy w bezliku drgawek.

Gdy po nabożeństwie lub po nauce rekolekcyjnej prałat opuszczał kościół bocznymi drzwiami przez zakrystię, na progu czekał już nań Pawełek, by wśród głębokich ukłonów i tysiącznych pochwał na temat kazania uprowadzić go z sobą do „pracowni z dewocjonaliami”.

I rzecz szczególna — ksiądz nigdy nie odmawiał. Pociągnięty magnetycznym wpływem tego dziwnego człowieka, szedł z nim chętnie do sanktuariów sklepowych, w których spędzali razem długie godziny wieczorne na wspólnej lekturze i debatach. Kuternóżka otwierał kluczem sekretnym duży, łosiową skórą obity kufer i gościnnie dzielił się z prałatem jego zawartością. Z przepaścistego wnętrza skrytki wynurzały się ku światłu wieczornej lampy stare, stęchlizną czasu trącące księgi, pergaminy i rękopisy, średniowieczne rozprawy o diable i jego praktykach, traktaty o przewrotności demonów i demonolatrii84. Przed oczyma niesamowitych przyjaciół roztwierały się ponure perspektywy zamierzchłych wieków, rozświetlane krwawą łuną stosów autodafe85. Z posępnych kraterów mroku wychylała się smagła postać „Nadolnego Pana” z twarzą wykrzywioną w grymas uśmiechu i przeoraną spazmem bólu bez kresu, bez granic. Przed zdumionym ich spojrzeniem przeciągały rzesze wpół obłąkanych kobiet, nagich, bezwstydnych, płcią opętanych — pełniły się ohydne akty spółki z diabłem — odprawiały świętokradcze zbory i ceremonie...

Ksiądz Dezydery chłonął w siebie straszliwą lekturę z zaciekłością i furią fanatyka: w przeciągu tygodnia opanował zrąb demonologicznej literatury. Pawełek podsycał żar i dolewał oliwy, to tu, to tam dorzucając jakąś trafną uwagę, podsuwając domysł, uzupełniając luki. Usłużny, grzeczny a skromny, nie imponował swą wiedzą; usuwał w cień swą nikłą osobę, a wysforowywał na plan pierwszy gigantyczny kontur szatana.

I wychodził ksiądz Dezydery z „pracowni” Kuternóżki przejęty świętą grozą zła i grzechu, umocniony w zbożnej nienawiści do pana piekieł i podjudzony przeciw niemu do ostateczności. Toteż kazania jego stawały się z dnia na dzień bezwzględniejsze, z dnia na dzień świstały donioślej z ambon smagańce jego słów.

Za przykładem prałata katedralnego poszli inni księża, zwłaszcza mnisi i oo. misjonarze, i wszystkie kościoły drżały od echa piorunów miotanych z kazalnic na Przeklętego.

A Pawełek słuchał i cichutko chichotał. Mały, pocieszny człeczyna...

Wkrótce przyszedł czas na owocobranie. I zaprawdę bujnie obrodziła roku tego winnica Pańska i uginała się potycz winogradu od gron pełnych, soczystych, lubo w smaku cierpkich. Pod stopy konfesjonałów przypadały tłumy obłąkanych grzechem kobiet, by w obliczu kapłana zrzucić brzemię uczynków cielesnych, słów lubieżą86 sytych i myśli pochutliwych. Padały w uszy spowiedników wyznania straszliwe, od lat niesłyszane, i zalewały im zamyślone twarze łuną wstydu i sromu. Wywabiony z zaułków, wywołany z głuchych ostępów diabeł zdawał mścić się za przerwanie mu wiekowej drzemki i rozpuścił z pasją swe wściekłe zagony. Przeto tarzały się dusze w kale porubstwa i żalu kajania...

Wtedy Pawełek poddał przyjacielowi myśl odprawiania drogi krzyżowej poza obrębem świątyni.

— Uważa ksiądz prałat — tłumaczył mu, mrugając okropnie lewym okiem — chodzi o wywołanie większego wrażenia. Trzeba przerzucić punkt ciężkości obrzędu poza mury kościoła; w czterech zamkniętych ścianach wszystko jakoś kurczy się i gubi — a tu konieczny jest efekt i silny, szeroki gest. Potrzebna jest nieodzownie przestrzeń i jej patos. Sam trud fizyczny wędrówki od stacji do stacji zrobi swoje; poza tym łatwiej nasuną się analogie z pierwowzorem Kalwarii Chrystusowej i narzucą potęgą sugestii pożądany nastrój.

— Tak, tak, masz waćpan słuszność, ale gdzie tu znaleźć odpowiedni teren? Sądzę, że dziedziniec farny nie bardzo by odpowiadał celowi.

— Naturalnie, że nie. Lecz czy nie można by tak poprosić oo. bonifratrów o odstąpienie nam na czas wielkopostny klasztornego ogrodu? Teren wspaniały, wymarzony! Te tarasy, te zakręty!

Oczy księdza Dezyderego zapłonęły entuzjazmem.

— Wyborny pomysł! Jedyne miejsce! Dziś jeszcze pomówię z przeorem.

Jakoż pomówił i uzyskał pozwolenie. Pawełek natychmiast po otrzymaniu przychylnej odpowiedzi zabrał się do urządzenia drogi i przez parę dni niemal nie wychodził z klasztornego ogrodu. Otoczony zastępem gorliwych cieśli, którzy dla pobożnego celu dobrowolnie ofiarowali swe usługi, budował na zboczach ogrodowych kapliczki, wznosił krzyże i stylizował stacje. W połowie czwartego tygodnia wielkiego postu przygotowania ukończono i w najbliższy piątek, dnia 7 kwietnia, odprawiono po raz pierwszy drogę krzyżową pod otwartym niebem.

Dzień był przecudny. Wiosenne słońce, zatoczywszy półpełny krąg na błękicie, skłaniało się powoli ku zachodnim zrębom i cisza ogromna, popołudniowa rozpięła się nad ogrojcem. Około godziny piątej wielka rzesza wiernych zgromadzona u wrótni wchodowej zanuciła starą a rzewną Skargę Matki Boskiej pod krzyżem i za przewodem księdza Dezyderego ruszyła ku pierwszej stacji.

Droga wiła się krętą linią dookoła wzgórza ogrójcowego; nad wysypaną piaskiem i żwirem ścieżą nachylały się nagie jeszcze spławy drzew, przecinając posowę nieba siatką czarnych konarów i gałęzi. Miejscami rozszerzała w przestronną wstęgę traktu, ściany parowu rozstępowały się na boki lub zapadały pod poziom i odsłaniał się widok na majaczejące w dali kontury Karpat. Pod zorzę wieczorną, co krwawą skargą rozlała się tam hen, hen na zachodzie, brzmiała melodia łysogórskiej pieśni. Wiatr przedzmierzchowy, z dalekich gór rodem, wiatr, co przywędrował aż tutaj parowami rzek i wód skalnym wydrożem, porywał na ścigłe skrzydła i niósł w przestrzeń słowa stare, czcigodne, duchem praojców przejęte: