Cień Bafometa - Stefan Grabiński (czytac TXT) 📖

I nagle roześmiał się serdecznie.

— Nie, szanowny pan żartuje. He, he! Co by też Zieleniewicz powiedział na ten koncept? He, he, he! Zieleniewicz w resorcie dewocjonalnym? Hi, hi, hi! Dziś mu jeszcze to zakomunikuję jako projekt.

Pomian był wściekły.

— Panie Marcinie! — rzekł z naciskiem, tłumiąc hamowaną z trudem pasję. — Tylko bez głupich żartów! Bardzo proszę! Jeśli mówiłem o sklepie z dewocjonaliami, to nie miałem na myśli Zieleniewicza w charakterze jego właściciela.

— Tylko kogo, proszę szanownego pana? — dopytywał się ciekawie z filuternym uśmiechem Marcin. — Tylko kogo?

— Pawła Kuternóżkę — odparł chłodno, akcentując każdą sylabę, rozjątrzony do ostateczności gość.

W pierwszej chwili kelner zdębiał. Odstąpił parę kroków od stolika i nie spuszczając oczu z Pomiana, śledził wyraz jego twarzy.

„Kpi czy o drogę pyta?” — myślał, na próżno usiłując wyczytać prawdę ze zmienionych od afektu rysów gościa.

Wreszcie znać zorientował się w sytuacji, bo poważniejąc, rzekł pojednawczo:

— Zaszła tu widocznie pomyłka. Szanowny pan zapewne pomieniał ze sobą nazwiska i lokale. Ów Kuternóżka prawdopodobnie ma czy też miał sklep z towarem religijnym gdzieś przy innej ulicy. Z drugiej strony jednak nie mogę przypomnieć sobie, by w naszym mieście istniał kupiec noszący podobne nazwisko — a siedzę tutaj już 30 lat i znam wszystkie miejskie firmy jak własną kieszeń. Chociaż... pardon!... Zaraz, zaraz... teraz przypominam sobie jak przez sen... Tak, tak — na pewno. To nazwisko, które chwilowo wypadło mi z pamięci, nosił swego czasu właściciel składu trumien, przy ul. Zielonej. Paweł Kuternóżka — tak, tak — to ten sam. Teraz przychodzi mi nawet na pamięć piosenka, którą mu pod oknami wygwizdywały złośliwe nasze łaziki. Była trochę nieprzyzwoita. Ale to już dawne czasy. Biedny Pawełek dawno już nie żyje; umarł temu 20 lat z górą.

Pomian ochłonął. Spokojny ton Marcina, a zwłaszcza wyraz szczerego zakłopotania na jego poczciwej, starannie wygolonej twarzy dały mu dużo do myślenia. Postanowił więc być oględniejszym w rozmowie.

— Więc naprawdę — zapytał, ujmując go poufale za ramię — tam naprzeciw jeszcze 3 lub 4 tygodnie temu nie było nad wejściem do sklepu nazwiska Kuternóżki?

— Ależ naturalnie, że nie. Zieleniewicz zajmuje ten lokal od jakich 40 lat; tkwił już tu, gdy ja, mając lat 19, przyjechałem do naszego miasta; od tego czasu nie ruszył się z tego miejsca i zestarzał się na nim jak ja w tej kawiarni.

Pomian podparł głowę ręką i zamyślił się.

— To dziwne — rzekł po czasie, zapominając o obecności sługi — to dziwne... Skąd mi się wzięło to nazwisko?

— Może jakiś kupiec tak samo się wabiący ma sklep w innym mieście? — poddał usłużnie Marcin. — Szanowny pan podobno102 wraca z dalekiej podróży...

— Nie, nie — zaprzeczył żywo gość — to stanowczo nie. Jeśli to wszystko było, to tylko tu. Zresztą to samo otoczenie, ten sam krajobraz, położenie, szczegóły drugorzędne... Nie, nie — ta ewentualność wykluczona... Hm... to nazwisko...

— Trochę dziwne — przerwał mu tok rozmyślań Marcin. — Powiedziałbym nawet: trochę komiczne. He, he, he!... Kuternóżka — Kuternoga, czy coś podobnego. „Kuter, kuter, kuternoga, co nie wierzy w Pana Boga” — powiadają ludziska. He, he, he! To się nazwał! No! I w dodatku „Pawełek”. Jak na kpiny.

I hamując świeży wybuch wesołości, kelner odszedł w głąb kawiarni, by nie drażnić więcej niesamowitego dziś gościa. Pomian zapłacił i wyszedł.

Czerwcowy poranek rozlał tymczasem po świecie różane blaski. Na kopułach kościoła i strzałach wież zapłonęły czerwone ognie, ponad dachami domów zaczęły przewalać się sinoszare woale dymów. Skądś od fabryk nadciągnęły przeciągłe jęki syren, a od gościńców turkoty wozów. Rozbudzone miasto zaszemrało rozgwarem dnia...

Szedł powoli wąską uliczką między wieżą dzwonnicy a absydą katedry. Lubił ogromnie ten zaułek, przypominający mu średniowieczne partie wielkich miast Europy, znane ze sztychów i starych obrazów. Unosiła się nad tą częścią miasta jakby jakaś tajemnicza półmgła wieków, jakieś senne, starcze dumanie. Potężny, brzemieniem lat ubiegłych przesycony nastrój spływał od bloków kamiennych wieżycowej baszty, drzemał po gzymsach i wnękach katedralnych wykuszy. Pod nogami dudniły czasem głucho płyty, zdradzając istnienie podziemnych lochów, a w skwarne dnie lata wydobywał się skądś spomiędzy szczelin i przepuklin kościelnego dziedzińca szczególny, stęchlizną grobów przesiąknięty wyziew. Podobno niegdyś rozciągał się dookoła katedry cmentarz; dziś miejsce jego zajął zielony, trawą porosły wirydarz z kępami bukszpanu pod strażą kilku rozrzuconych cyprysów.

U węgła dzwonnicy, pod kamiennym słupkiem u wylotu uliczki siedziała jak zwykle stara żebraczka, Teklusia. Pomian pozdrowił ją skinieniem głowy, rzucając jałmużnę na podołek brudnej, pstrej od lat spódnicy.

— Bóg zapłać, panie — podziękowała zawiędłym głosem, podnosząc ku niemu zgasłe, okaprawiałe oczy. — A! To wielmożny pan! Co to? Wielmożny pan chorował? Od kilku miesięcy nikt mnie tak jeszcze nie obdarował. Nie było mego dobrodzieja, nie było. Cosik wielmożny pan blady, hę? Pan Bóg może chorobę dopuścił?

— Nie było mnie przez parę miesięcy w mieście: wyjeżdżałem — zbył krótko pytanie. — A co tu u was słychać, Teklusiu? Jak przeszła Wielkanoc?

— At, jak zwykle. Wszystko odbyło się jak co roku.

— Wszystko jak co roku? — zapytał z niedowierzaniem w głosie. — Nic nie zaszło ważnego?

Stara popatrzyła nań z odcieniem zdumienia.

— A dyć jak mówię, że nic nowego, to nic nowego. A bo i cóż by się stać takiego mogło? Ot, zwyczajnie jak w post księża kazali z ambon, potem spowiadali, odprawiali suplikacje, a ludzie kajali się z grzechów, by po Wielkiejnocy znów w te same grząźć, jak, za przeproszeniem pana, te świnie w błoto.

Pomian uczynił gest zniecierpliwienia.

— Ależ nie o to mi idzie... A jak tam było z procesjami?

— Ano były, jużci były procesje i stacje krzyżowe.

— I stacje też? — podchwycił Pomian, nie wiadomo dlaczego nagle wzruszony.

— A jużci i stacje — powtórzyła trochę zdziwiona jego zainteresowaniem dla obrzędów kościelnych. — Chodzili po kościołach od jednej do drugiej — ot, jak co roku.

Pomian zaniepokoił się.

— Jak to po kościołach? Więc wewnątrz, nie gdzieś poza ich obrębem?

— A jużci że wewnątrz. A kędyż mieli chodzić, jak nie po kościele, gdzie są stacje Męki Pańskiej porozwieszane po ścianach? A dyć tak bywa co roku.

Pomian kręcił z niedowierzaniem głową.

— Więc nic nadzwyczajnego tutaj w tym czasie nie zaszło? Przecież przypomnijcie sobie, Teklusiu!

Żebraczka pochyliła głowę z namysłem.

— Mam nareszcie — rzekła z tryumfem, podnosząc ku niemu oczy.

— No, co takiego? — naglił niecierpliwie.

— We Wielkim Tygodniu ksiądz kanonik Tylżycki wykluczył z Bractwa Różańcowego Antoninę Kownacką, wdowę po stelmachu, co to ją przyłapano na cudzołóstwie z człekiem żonatym.

— A bodajże cię licho! — zaklął pod wąsem Pomian, rozgniewany na Bogu ducha winną staruszkę. — To ci nowina! No!

I już chciał ją pożegnać, gdy spoza absydy katedralnej wyłoniła się imponująca postać księdza. Duchowny, nie zwracając na nich uwagi, przeszedł mimo zamyślony.

— Czy to ksiądz Dezydery? — zapytał Pomian, zwracając się raz jeszcze do żebraczki z uczuciem człowieka chwytającego się ostatniej deski ratunku.

— Ksiądz prałat Dezydery Prawiński — poprawiła go z naciskiem Teklusia.

Pomian uśmiechnął się zadowolony.

— Podobno bardzo srogi spowiednik i kaznodzieja? — zagadywał w dalszym ciągu.

— Jużci surowy jest, bo ludziska w mieście paskudne, a to święty człowiek.

— Słyszałem, że to on prowadził tego roku procesję błagalną w Dnie Krzyżowe na „Bugaju”?

Stara wybałuszyła nań kaprawe103 oczy.

— Hę? Na „Bugaju”, powiadacie, panie? A gdzież to ten „Bugaj”? Miejsce jakie odpustowe czy co?

Pomian uczuł, że zabłąkał się znów pomiędzy jakieś wertepy.

— Jak to, babusiu: nie wiecie, gdzie jest przedmiejski przysiółek zwany powszechnie Bugajem? Nad rzeką, tuż za Zieloną Rogatką.

— Ha, ha, ha! — zachichotała cicho Teklusia. — Już wiem, już wiem, co wielmożny pan ma na myśli. Ale to nie żaden „Bugaj”, proszę łaski pana, jeno „Dębinowa Kępa”. Wielmożnemu panu coś się pewnikiem pomyliło. A co do owych Dni Krzyżowych: nic mi nie wiadomo. Ktoś wielmożnemu panu nabajał o tym dubów smalonych. Gdyby coś tam takiego było, pierwsza bym o tym wiedziała. Pan Pieniążek, zakrystian, mój kmotr104 i powinowaty, coś by mi o tym powiedział.

— Ostawajcie z Bogiem, matko — pożegnał babkę Pomian, przerywając indagację105.

— Boże was ta prowadź, panie! Bóg zapłać za jałmużnę! Pan Jezus niech użyczy! — odpowiedziała, przeprowadzając go spojrzeniem starych, zakisłych oczu.

W 20 minut później Pomian był już u siebie przy ul. Źródlanej. Przyjął go Józef, jak gdyby nigdy nic, z łagodnym, wyrozumiałym uśmiechem. Poczciwy wyga nigdy się niczemu nie dziwił. Tak już przywykł do rozmaitych dziwactw i niespodzianek w życiu swego pana, że wszystko, cokolwiek odbiegało od codziennej normy, przyjmował jako rzecz naturalną i samo przez się zrozumiałą. Zresztą, co właściwie zaszło nadzwyczajnego? Wyjechał pan nagle na trzy miesiące, nie wiadomo dokładnie dokąd, wyjechał, prawdę mówiąc, wtedy, kiedy już był czas najwyższy po temu, i wrócił równie nagle, jak odjechał. Co to komu szkodziło? Co to kogo obchodziło? Jego, Józefa, z pewnością najmniej. Poza tym owe „wyjazdy” i „podróże” nie były mu pierwszyzną. Zawsze jakoś co pewien czas, co parę lat, gdy się pan czymś bardzo przejął lub czymś bardzo zirytował, przychodziły najpierw owe „przemiany”, które on, Józef, nazywał po swojemu „forpatrolami” lub „forpocztami”, a potem następowały „wyjazdy” i to — rzecz znamienna — zwykle na 3 miesiące. Sługa tak już do tego przywykł, że dziwnym by mu się wydało, gdyby było inaczej.

Dlatego i teraz spodziewał się powrotu pana już od paru dni i wszystko przygotował na przyjęcie. W parę minut po przybyciu Pomian rozkosznie wyciągnięty na sofce popijał już swoją czarną kawę, stanowiącą clou106 i finale107 drugiego śniadania. Wkrótce jednak znużenie po podróży zmorzyło go snem: ostrożnie wyjął mu Józef z bezwładnych palców tlejący jeszcze niedogarek108 cygara i podsunął poduszkę pod głowę...

Zbudził go dopiero późno po południu dźwięk zegara z wieży farnego kościoła. Przeciągnął się leniwo na posłaniu i spojrzał w okno. Słońce kłoniło się już ku zachodowi, oblewając szczyty domów i świątyń. Smutny, pożegnalny jego refleks, przywarłszy do jednej ze ścian pokoju, powoli wędrował w górę gdzieś w kierunku stropu i bladł w oczach, dogorywał...

Pomian podniósł się ociężale z sofy i podszedł ku biurku. Na zielonym tle sukna odcinał się wyraźnie, niemal wyzywająco, biały prostokąt papieru.

List!...

Wziął go do ręki i na chwilę zawahał się: otworzyć zaraz czy odłożyć do jutra? Może coś nieprzyjemnego?

Lecz delikatna woń fiołków ulatniająca się z listu podziałała zachęcająco. Rozerwał kopertę i rzuciwszy okiem na podpis, zdumiał się. Pisała pani Amelia Pradera, wdowa po śp. ministrze.

„Szczególne! — pomyślał, wpatrując się z niedowierzaniem w piękny, silnie zindywidualizowany charakter pisma. — Szczególne! Czego może chcieć ode mnie ta kobieta?”

I szybko przebiegł oczyma treść listu.