Cień Bafometa - Stefan Grabiński (czytac TXT) 📖

W dwa tygodnie po wyjeździe Pomiana mieszkańcy ul. Katedralnej zauważyli o wczesnej godzinie dnia, że zapuszczone na głucho od pięciu lat żelazne story domu narożnego pod nr. 18 poszły w górę. Nad drzwiami wchodowymi między głowicami dwóch konwulsyjnie skręconych pilastrów pojawił się napis: „Dewocjonalia”, wykonany literami srebrnymi na czarnym tle; pod spodem, w odstępie kilku cali w formie dodatku objaśniającego: „Główny skład i wytwórnia sprzętów i paramentów54 kościelnych firmy Paweł Kuternóżka”.

Pierwszym, który zwrócił uwagę na otwarcie religijnego sklepu, był zakrystian od fary, pan Piotr Pieniążek, siwy, 80-letni staruszek w ciemnoniebieskich okularach na długim, krogulczo zakrzywionym nosie. Poczciwy sługa kościelny właśnie mijał wieżę od fary i z zadartą do góry głową gawronił się na stado jaskółek, okrążających nerwowym lotem banię szczytową, gdy wtem, opuściwszy na chwilę znużone oczy, zaczepił po drodze spojrzeniem o charakterystyczny napis i spostrzegł, że jedna z witryn sklepowych mieni się w blaskach porannego słońca złotem monstrancji, kielichów i cyboriów55.

„Oho! — pomyślał, obserwując z zajęciem wystawę. — Coś nowego. Pi, pi! Co za wyrób! I to w dodatku, jak zapewniają, z własnej, krajowej wytwórni! No, no... To się księża nasi ucieszą. Ale że też żaden nic mi o tym ani słowem dotychczas nie pisnął? Hm... Widocznie i oni o niczym nie wiedzieli do ostatniej chwili. Niespodzianka...”

I w zamyśleniu zwiesiwszy głowę, poszedł na wieżę pomiędzy ukochane dzwony.

A niespodzianką rzeczywiście był dla duchowieństwa sklep z dewocjonaliami otwarty w parterze domu u zbiegu Katedralnej i Mniszej. Wiadomość o pojawieniu się nowej firmy podziałała na wszystkich dziwnie podniecająco; od razu, nie wiadomo właściwie dlaczego, mówiono o tym fakcie skądinąd błahym w sposób wyjątkowy i ze szczególnym zainteresowaniem. Najprawdopodobniej przyczynił się do tego w znacznej mierze sam lokal, w którym sklep otwarto — obszerna sześciopokojowa ubikacja56 z olbrzymimi, bo niemal poziomu pierwszego piętra dosięgającymi oknami wystawowymi i wspaniałym, oszklonym wykuszem vis-à-vis wieżycy zegarowej od fary. O tym bowiem lokalu krążyły już od szeregu lat niepochlebne nader pogłoski; wszyscy niemal sąsiedzi utrzymywali zgodnie, że w domu na rogu ul. Katedralnej i Mniszej na dole w części parterowej „straszy”. Dlatego podobno ostatni jego mieszkaniec sprzed lat 5, niejaki Rakliński, zdolny i rzutki księgarz, zmuszony był zwinąć księgarnię i przenieść się na Zamkową. Od owego czasu aż do obecnej chwili niegościnny lokal stał pustką, której broniły pozapuszczane i na kłódki pozamykane story. Paweł Kuternóżka był pierwszym śmiałkiem, który po upływie lat 5 odważył się wtargnąć do osławionego przez „duchy” i nocne niepokoje wnętrza i zamieszkać w nim na czas dłuższy. Cóż więc dziwnego, że wkrótce tłumy dewotek i dzielnicowych gapiów obiegły sklep, zapuszczając w głąb przez witryny spojrzenia ciekawe i pełne niedowierzania?

Tymczasem wewnątrz wrzała praca. Właściciel pragnął widocznie jak najprędzej urządzić sklep na przyjęcie gości, gdyż znać było gorączkowy pośpiech w jego ruchach nerwowych i rozkazach, wydawanych dwóm chłopakom pięknym jak para aniołków głosem piskliwym, na wysoką nastrojonym nutę.

Pocieszną figurą był pan Paweł Kuternóżka. Średniego wzrostu, chwilami niemal niski, ze sterczącą w górę jedną łopatką, z rozczochraną, czarną czupryną i obwisłymi wąsami, uwijał się po lokalu w długim, zgniłozielonego koloru płaszczu laboratoryjnym krokiem koślawym i niezdarnym, powłócząc jedną nogą jakby krótszą i chromą. Twarzą szefa firmy oliwkowoszarą, popadaną w głębokie bruzdy, wstrząsał od czasu do czasu nerwowy tik koło lewego oka, które mrużyło się ustawicznie z jakąś szyderczo-kipiącą dobrodusznością. Zdaje się właśnie ten grymas oka nadawał jego fizjognomii wyraz złośliwości trzymanej w ryzach woli dominującej nad całym tym dziwnym człowiekiem.

Pan Kuternóżka był w wyśmienitym humorze: uśmiech zadowolenia nie schodził z warg jego soczystych, zmysłowych, silnie na zewnątrz odwiniętych. Prześmigając jak czółenko tkackie bez przerwy między „ladą” i kantorkiem a bocznymi ubikacjami na prawo i lewo od „salki recepcyjnej”, nucił falsecikiem nastrojonym na górny ton jakąś nieokreśloną melodię. Ucho wrażliwsze mogło po pewnym czasie dopiero wyróżnić w niej dwa sprzeczne motywy: hulaszczy, wesoły, niefrasobliwy i coś jakby z marsza pogrzebowego. Piosenka Kuternóżki trąciła nutą stypy.

— Halo, chłopcy! — krzyknął, przerywając arię. — A ostrożnie tam z tym feretronem! Uważaj, Grzesiek, do stu diasków Pańskich, jak niesiesz! Poutrącacie skrzydła aniołkom, niezgrabiasze! Prawdziwie złocone, rzeźbione skrzydła!... Baczność, Piotruś!... Odsuń obraz trochę na prawo od krzyża procesyjnego, bo porysuje ramieniem twarz Madonny z kretesem! Tak, tak! Teraz dobrze. Figury św. Antoniego z Padwy i św. Franciszka ustawić tutaj po bokach! Tak. Niech dekorują oba flanki. Doskonale! Dalej żwawo! Statuę św. Weroniki z drzewa lipowego, z postumentem i drążkami do noszenia w czasie procesji, eksponować tam w górze na podstawce. Ostrożnie, Pietrek! Bo wyrwiesz jej z rąk chustę! Tę śliczną, w koronki rzeźbioną chustę, której wykonanie kosztowało mnie kilkadziesiąt złotych, nicponiu! Cóż by robiła bez chusty? Diavolo maledetto del Christo57! — zaklął z cicha, obserwując robotę. — Nie poprawiaj tam nic więcej, nie przesuwaj, bo runie z góry!

Wreszcie figury ustawiono. Chłopcy zdyszani, z trzęsącymi się od emocji rękoma zeszli z drabin.

— A tu w głębi — rozległa się ponownie komenda niestrudzonego szefa — umieścić jako tło dalsze Chrystusa w grobie z masy, a za nim w półkręgu 12 apostołów z Judaszem Iskariotą na czele! Niech przoduje niecnota! Niech się pali ze wstydu szubienicznik! Dalej! Żwawo!... A to łotr z miedzianym czołem! A to handełes kosooki z mieszkiem!... Tu, tu! Tu pod trzosem szkaplerzy i dzwonkami z Loretu58! No, nareszcie witryna z grubsza zapełniona. A teraz możemy przejść do wykończenia całości i podkreślenia szczegółów. Grzesiek, rozrzuć tutaj na dole parę brewiarzy i mszałów! Pietrek, ruszaj po psałterze i ewangelie! Tam w szafie, w kącie! Ten kancjonał w skórce pomarańczowej ze złotym brzegiem na indyjskim papierze i z jedwabnymi zakładkami wysuniesz tu na przód, przed samą szybę. Tak. Horae diurnae59, rytuały i modlitewniki spiętrzyć w stos w pośrodku! Nie zapominajcie też o żelazkach do wypiekania opłatków i sercach wotywnych! Kasetę z przyborami do mszy św. umieścić tu w niszy! Przybić do nadpróżka dwa dzwonki akordowe z taśmami! Tu i tam niby od niechcenia porozstawiać kule szklane do „Bożych grobów”, ampułki ze szkła i kryształu na tackach i pudełka do przechowywania hostii. Dobrze. Zawiesić na tym stojaku parę różańców! Z każdego gatunku po dwa egzemplarze! Dwa kokosowe, dwa szklane, dwa kościane! Jeden z perłowej masy, jeden z koralu i po jednym luksusowym z granatków, ametystów i lapis-lazuli! Basta! Okno nr 1 skończone!

Odstąpcie! Chcę objąć okiem całość!

Jakoż musiała wypaść dobrze, bo pan Kuternóżka zatarł z zadowoleniem ręce i przeszedł do dekorowania drugiej z rzędu witryny. Na treść jej złożyły się przybory ze złota, srebra i metalu. Wkrótce sklepowa wnęka rozbłysła migotem brązowych puszek na komunikanty, pozłacanych kustodiów60 do przechowywania zakonsekrowanej hostii, srebrnych monstrancji, kielichów i relikwiarzy. W głębi na tle z błękitnego pluszu wyrósł las krzyży, bereł promienistych i lichtarzy. Pod ścianą po lewej rozkwitły metalowymi gronami wieloramienne kandelabry, lampy oliwne i zwykłe, świeczniki i latarki, rozsiadły się masywne i ciężkie lawaterze61. Ze szczytu zwisły firnizowane62 i złocone pająki, kadzielnice niklowane i srebrzone, oksydowane kinkiety. Przepierzenia po prawej uczepiły się mosiężnymi wargami kropielnice, kociołki i lavaba63. Na dnie, na podszyciu z czerwonego jedwabiu, spoczęły łódki na kadzidła do trybularzy, puszeczki na oleje św., kropidło metalowe, tacki z chińskiego srebra, medaliki z aluminium, krzyżyki misyjne i szkaplerze ogniotrwałe z azbestu. W pośrodku stropu wystawowego niby stróżka-czujka wierna i oddana zapłonęła czerwonym światłem lampka wieczysta...

Na progu sklepu zaczerniała wyniosła postać duchownego. Twarz gościa mocna i charakterystyczna wrażała się w pamięć na pierwszy rzut oka. Rysy księdza ostre i ponure łączyły w stylowym sojuszu fanatyzm religijny z zakapturzonym okrucieństwem, oczy czarne, głęboko osadzone w czaszce, gorzały posępnym ogniem. Potężne znać musiały być namiętności, które niegdyś wstrząsały tym herkulicznym ciałem, i straszliwą walka, którą przyszło mu z nimi stoczyć, zanim opanował wszystkie i wziął na postronki stalowej swej woli. Ten ksiądz nieprzeciętny musiał być „ciężkim’’ dla siebie, lecz ciężkim i dla drugich. Bo w wichrzycy wewnętrznych zmagań snadź schropowaciała mu dusza. Padał od niego cień średniowiecza wylęgły w rozpięciu olbrzymich skrzydeł szatana, wionął chłód gotyckich tumów i długich, zimnych, klasztornych korytarzy...

Kuternóżce na widok gościa pokraśniała twarz z zadowolenia. Cały w uśmiechach, promieniejący od szczęścia rzucił się na spotkanie:

— Co za zaszczyt niespodziewany! Co za miła siurpryza64; sługa najmilszy księdz prałata, dobrodzieja mego! Sługa najniższy! Witam najuprzejmiej w niskich progach moich! Proszę, proszę bliżej! Może tu wygodnie na fotelu?

I wśród nieustających na chwilę ukłonów i czołobitności wskazywał mu antyczne, rozłożyste karło65 wydobyte skądś z kąta.

— Pochwalony Jezus Chrystus! — odpowiedział lakonicznie ksiądz na potok pozdrowień i posunął się powolnym, ciężkim krokiem od drzwi w głąb sklepu.

— In saecula saeculorum! In saecula saeculorum66! — podchwycił skwapliwie szef firmy. — Ku radości nieba i wszystkich sprawiedliwych, a smutkowi szatana i sług jego. Lecz co widzę? — przerwał nagle tyradę, zmieniając ton. — I przewielebny ksiądz kanonik także do mnie w gościnę? Co za szczęśliwy dzień na początek! Co za cudowna prognoza na przyszłość! Pokorny służka księdza kanonika, humillimus servus67 księdza doktora! Proszę, proszę bardzo — tutaj na drugim fotelu jest miejsce. Co za dzień! Co za dzień!

I rozpływając się w uniesieniach, świdrował spojrzeniem upartym a bystrym drugiego gościa, którego postać, dotychczas zasłonięta imponującą figurą prałata, dopiero teraz zarysowała się w ramach drzwi.

Twarz kanonika stanowiła uderzający kontrast z obliczem starszego towarzysza. Łagodne, chorobliwie piękne, niemal kobiece jej rysy zdradzały charakter idealisty-ascety. Zamyślone oczy księdza o barwie lazuru wyglądały jak zasłuchane w przestrzeń, jakby obce rzeczywistości i sprawom dnia powszedniego; ksiądz Alojzy Korytowski sprawiał wrażenie istoty z innego świata zabłąkanej przypadkowo pomiędzy ludzi.

— Laudetur Jesus Christus68! — pozdrowił cicho łamiącego się w ustawicznych ukłonach Kuternóżkę.

— Laudetur, laudetur! — zapiszczał tamten dyszkantem. — Maledicatur autem Satanas, creatura Gehennae69!

Ksiądz prałat Dezydery Prawiński podniósł w górę brwi:

— Nie wzywaj pan imienia przeklętego nadaremnie!

— He, he! — zaśmiał się krótko Kuternóżka. — Przykazanie drugie brzmi trochę inaczej.

— Nie szermuj waćpan zbyt często imieniem szatana! — powtórzył przestrogę ksiądz.

— Innymi słowy: „Nie wywołuj wilka z lasu!” — dopowiedział Pawełek, nie tracąc ani trochę kontenansu70. I spokojnie, bez zmrużenia oka wytrzymał surowe spojrzenie księdza Dezyderego.

— Czym mogę służyć księżom dobrodziejom moim? — przerwał po chwili milczenia tonem swobodnym, bez cienia zakłopotania.

— Rzecz dziwna — odezwał się dotychczas małomówny ksiądz Alojzy — pan Kuternóżka zdaje się znać nas obu od dawna.

— Rzeczywiście — potwierdził prałat — ale skąd? Co do mnie, nie przypominam sobie, byśmy się gdzieś kiedyś już raz w życiu spotkali... Pan od dawna w naszym mieście?

— Od wczoraj, do usług księdza prałata, od wczoraj.

— Tym więc dziwniejsze.

Lewe oko Pawełka przymknęło się filuternie.

— Tajemnica kupiecka — rzekł, uśmiechając się słodko — tajemnica kupiecka, proszę księży dobrodziejów. Szef firmy powinien znać wszystkich w mieście, w którym ma zamiar założyć pracownię, na pół roku przedtem, proszę księży dobrodziejów — na pół roku przedtem.

— To szczególne — zauważył nagle ksiądz Dezydery, nie spuszczając zeń oczu. — To szczególne...

— Co takiego? — zagadnął słodziutko Kuternóżka. — Co takiego, księże prałacie?

— Twarz pańska przypomina mi chwilami kogoś znajomego. Ale kogo — dojść nie mogę.

— Widocznie ów ktoś nie musi być bliskim znajomym. Może jakiś spotkany na ulicy przez księdza prałata przechodzień.

— Być może. Zresztą teraz wyraz pańskiej fizjognomii znów się zmienił zupełnie i nie przypomina mi już w tej chwili nikogo.

— Bogu Najwyższemu chwała — odetchnął na pół z ulgą pan Pawełek.

— Twarze czasem powtarzają się — rzekł zamyślony ksiądz Alojzy. — I tak podziwiać należy pomysłowość matki-natury, która na tyle typów różnych zaledwie parę stwarza do siebie podobnych.

— Święte słowa księdza doktora: nawet diabeł do diabła niepodobny, nie to człowiek do człowieka.

— Znowu wyjeżdżasz waćpan z diabłami?! — upomniał ksiądz Dezydery.

— Pardon! Taka to już moja paskudna nawyczka. Ale to tylko z wielkiej abominacji71 do nich, proszę mi wierzyć — tylko z wielkiego wstrętu do złego, a ukochania sfer seraficznych, na honor. Ale czym mogę służyć księżom dobrodziejom moim?

— Przyszliśmy na zakupno odzieży i bielizny kościelnej — objaśnił ksiądz Dezydery, rozglądając się po sklepie. — Na razie jednak nie widzę tu tego, czego nam potrzeba. Widocznie nie urządziłeś się pan jeszcze zupełnie, panie Kuternóżka?

— Do usług księży dobrodziejów. Stroje i bielizna rzeczywiście dotychczas jeszcze niewypakowane, lecz właśnie zabieraliśmy się do tego i skrzynie już pootwierane. Możemy gustować. Proszę bliżej do tych kufrów. Pietrek, podnieś wieko!

I zaczął po kolei wydobywać z wnętrza jedwabne ornaty i kapy bogato złotem szamerowane, haftami ozdobne, z kolumnami z aksamitu lub mory, wzorzyste i w różnych kolorach, dalmatyki złociste z prawdziwego brokatu, stuły adamaszkowe, tuwalnie72 jedwabne i tiulowe, sukienki trójdzielne na cyboria i bursy73 do wiatyku74.

Aż pojaśniało księżom w oczach od przepychu ozdób i artyzmu ornamentów.

— Piękny wybór — szepnął z uznaniem ksiądz Dezydery.

— Może by zaraz spróbować, księże prałacie? — kusił usłużny gospodarz. — O, ten zielony, świąteczny, obszyty złotym galonem z brokatu, co? Zaraz pomogę ubrać.

I nie czekając odpowiedzi, już wkładał księdzu przez głowę kosztowny,