Nostromo - Joseph Conrad (biblioteka online darmowa .txt) 📖

kapitan jednego z naszych statków opowiadał mi niedawno, iż widział Pedrita guerrillera. Przystrojony w purpurowe pantofle i aksamitną czapeczkę ze złotym chwastem268, prowadził dom publiczny w jednym z południowych portów.

— Obmierzły Pedrito? Któż to taki u licha? — dziwił się przelotny ptak, ważąc się między snem a jawą, z nikłym, lecz uprzejmym skrzywieniem ust, z których wysterczał niedopałek osiemnastego czy dwudziestego cygara, święcącego ten pamiętny dzień.

— Ukazał mi się w tym oto pokoju jak jakiś upiór — opowiadał kapitan Mitchell o swym Nostromie ze szczerą tkliwością uczucia i odcieniem wiele mówiącej dumy. — Może pan sobie wyobrazić, jakiego doznałem wrażenia. Oczywiście przybył tu z Barriosem okrężną drogą, morzem. Pierwszą rzeczą, której od niego się dowiedziałem, było, iż zdołał pochwycić łódkę lichtugi, unoszącą się na falach zatoki. Był do głębi wstrząśnięty tym zdarzeniem. I było to zdarzenie istotnie niezwyczajne, jeżeli się zważy, że upłynęło już szesnaście dni od zatopienia srebra. Zauważyłem od razu, że stał się innym człowiekiem. Wpatrywał się w ścianę, jakby po niej łaził pająk lub coś podobnego. Strata srebra wywołała zaburzenia w jego umyśle. Zapytał mnie od razu, czy doña Antonia usłyszała już o śmierci Decouda. Głos mu drżał. Odpowiedziałem na to, iż doña Antonia nie zdążyła jeszcze powrócić do miasta. Biedna dziewczyna! I właśnie chciałem go zagadnąć o tysiące różnych rzeczy, gdy z nagłym: „Przepraszam, señor!” uciekł z mojego biura. Nie widziałem go potem ze trzy dni. Byłem wtedy ogromnie zajęty, wie pan. Jak się zdaje, wałęsał się po mieście, a nocami sypiał w barakach kolejarzy. Okazywał najzupełniejszą obojętność na to, co się działo. Zapytałem go raz na pomoście: „Kiedy pan wróci do pracy, Nostromo? Cargadorzy będą mieć teraz mnóstwo roboty”.

„Señor — powiedział, patrząc na mnie ospałym, badawczym wzrokiem — czy to pana zdziwi, gdy powiem, że czuję się jeszcze zbyt zmęczony, by się zabierać do pracy? I co ja mogę teraz robić? Czy będę śmiał spojrzeć moim cargadorom w oczy po stracie lichtugi?”

Prosiłem go, by już nie myślał o srebrze; uśmiechnął się. Uśmiech ten przeniknął mi do serca, panie! „To nie było zaniedbanie — powiedziałem mu. — To była fatalność, a na nią nie ma rady”. — „Si, si” — odparł i odwrócił się. Pomyślałem, iż będzie najlepiej pozostawić go samego, żeby się z tym uporał. Byłem obecny przy jego rozmowie z don Carlosem. Muszę powiedzieć, iż Gould jest człowiekiem raczej oziębłym. Przez tyle lat musiał trzymać w karbach swe uczucia, mając do czynienia z łotrami i złodziejami, narażony nieustannie na zgubę własną i swej żony, iż chłód stał się drugą jego naturą. Patrzyli na siebie przez dłuższy czas. Don Carlos w właściwy sobie, spokojny i oględny sposób spytał go, co może dla niego uczynić.

„Moje imię jest znane od jednego krańca Sulaco do drugiego — odparł z równym spokojem. — Cóż więcej może pan dla mnie uczynić?” — I na tym na razie się skończyło. Co prawda, kiedy później nadarzyła się sposobność nabycia bardzo pięknego szkunera przybrzeżnego, porozumiałem się z panią Gould; kupiliśmy ten statek i ofiarowaliśmy mu go. Ale spłacił go nam w całości w ciągu trzech lat. Zaczął nim krążyć, robiąc interesy wzdłuż całego tutejszego wybrzeża. Na domiar temu człowiekowi szczęściło się zawsze we wszystkim, prócz ocalenia tego srebra. Biedna doña Antonia również z nim rozmawiała, mając jeszcze w pamięci straszliwe przejścia w lasach Los Hatos. Chciała się dowiedzieć wszystkiego o Decoudzie: co mówili, co robili, co myśleli do ostatniej chwili tej nieszczęsnej nocy. Pani Gould mówiła mi, że zachowywał się z wielkim spokojem i współczuciem. Panna Avellanos tylko raz zalała się łzami, gdy usłyszała od niego, jak Decoud wyraził się, iż jego plan będzie uwieńczony chlubnym powodzeniem... I nie ulega już wątpliwości, że trafnie przewidywał. Powodzenie jest zupełne.

Program był wreszcie bliski końca. I kiedy uprzywilejowany podróżnik, drżąc w miłym przewidywaniu odpoczynku, zapominał zadać sobie pytanie: „Na czym polegał ów plan Decouda?”, kapitan Mitchell dopowiadał słowa:

— Żałuję, że musimy się tak szybko rozstać. Dzięki pańskiemu inteligentnemu zainteresowaniu przeżyłem miły dzień. Zobaczymy się jeszcze przy stole. Poznał pan po trosze „skarbiec świata”. Bardzo udana nazwa. — Głos sternika, który oznajmiał od drzwi, że łódź jest gotowa, zwiastował ostateczne zakończenie całodziennego programu.

Nostromo rzeczywiście znalazł łódkę lichtugi, którą pozostawił Decoudowi na Wielkiej Izabeli. Unosiła się pusta na wodach zatoki. Znajdował się wówczas na pomoście pierwszego transportowca Barriosa, oddalonego o godzinę drogi od Sulaco. Barrios, który miał zawsze upodobanie do zuchwałych czynów i trafnie oceniał odwagę, wielce polubił capataza. Płynąc wzdłuż wybrzeża, generał nie puszczał Nostroma od siebie i często zwracał się do niego nagły i porywczy w sposób, co było u niego oznaką wielkiej przychylności.

Oczy Nostroma pierwsze dostrzegły z dala od dziobu okrętu nikłą, pierzchliwą, ciemną plamkę, która mając za sobą zwały trzech Izabel, ukazała się samotnie na wygładzonym, rozmigotanym pustkowiu zatoki. Bywają chwile, kiedy nie można zbywać lekceważeniem żadnego, bodaj najdrobniejszego szczegółu; warto zatem było zbadać, co oznacza ta łódka, błąkająca się z dala od brzegu. Na skinienie Barriosa transportowiec zszedł z kursu i podpłynął na taką odległość, że można było stwierdzić, iż w łupinie nikogo nie ma. Było to zwykłe czółno niesione prądem, z wiosłami w środku. Ale Nostromo, który całymi dniami miał nieustannie przed oczyma duszy postać Decouda, zapłonął podnieceniem, gdyż od razu poznał łódź lichtugi.

Nie mogło być mowy o zatrzymaniu się dla wyłowienia takiej drobnostki. Każda minuta miała znaczenie dla istnienia i przyszłości całego miasta. Płynącego na przedzie okręt, z generałem na pokładzie, wrócił na pierwotny kurs. Za nim podążyła pośpiesznie flota transportowców, rozwleczona na przestrzeni mili niby jak ogon morskiego dziwotworu, czerniąc się i dymiąc na tle zachodniego nieba.

— Mi general — zabrzmiał donośny, lecz spokojny głos Nostroma spoza gromadki oficerów. — Chciałbym uratować tę łódkę. Por Dios, znam ją. Należy do Towarzystwa, dla którego pracuję.

— A ty, por Dios, należysz do mnie — zarżał Barrios hałaśliwym, rozbawionym głosem. — Zrobię cię kapitanem kawalerii, gdy tylko znowu zobaczymy jakiegoś konia.

— Lepiej pływam niż jeżdżę konno, mi general — wołał Nostromo, przeciskając się do poręczy z ciemnymi błyskami w oczach. — Chciałbym...

— Chciałbyś? Co za zarozumiałe chłopisko! — pokpiwał jowialnie generał, nie patrząc nawet na niego. — Chciałby mi dać do zrozumienia, że nie zdobędziemy Sulaco bez niego! Ha, ha, ha! A może byś puścił się do niej wpław, mój chłopcze?

Głośny okrzyk, który przeleciał od jednego krańca statku do drugiego, powściągnął jego zrzędzenie. Nostromo wyskoczył za burtę; jego czarna głowa chybotała się na toni już daleko od okrętu. Generał mruknął struchlałym ze zgrozy głosem:

— Cielo!269 Co ja grzeszny zrobiłem! — Wystarczyło jednak jedno zatrwożone spojrzenie, by zdał sobie sprawę, iż Nostromo płynie bez żadnego wysiłku. Huknął zatem groźnym głosem: — Nie, nie! Nie będziemy się zatrzymywali, by wyłowić tego zuchwalca. Niech się utopi ten zwariowany capataz!

Żadna siła ludzka nie powstrzymałaby Nostroma od skoku w morze. Ta pusta łódź, która tak tajemniczo wypłynęła na jego spotkanie, jakby nią kierowała dłoń jakiego niewidzialnego widma, wywierała opętańcze wrażenie jakiegoś znaku, jakiegoś ostrzeżenia, była zaskakującą, zagadkową odpowiedzią na upartą myśl o skarbie i o losie pewnego człowieka. Byłby skoczył, gdyby go nawet czekała niechybna śmierć na tej półmilowej przestrzeni wodnej. Ale woda była gładka jak zwierciadło stawu, a z jakiegoś powodu w Zatoce Placido nie ma rekinów, choć po drugiej stronie Punta Mala roi się od nich wzdłuż wybrzeża.

Capataz chwycił się rufy łódki i ciężko odetchnął. Płynąc, doznawał jakiegoś dziwacznego, mdłego uczucia. Jeszcze w wodzie zdołał się pozbyć ubrania i butów. Wisiał czas jakiś na krawędzi łódki, odzyskując oddech. Niknące w oddali transportowce podążały wprost do Sulaco, wywołując wrażenie, jakby brały udział w pokojowych wyścigach, ćwiczeniach nawigacyjnych lub jakichś regatach. Połączone dymy z ich kominów unosiły się tuż nad jego głową niby jakaś zwiewna, siarczana mgławica. To dzięki jego męstwu, dzięki jego śmiałości, dzięki jego odwadze wypłynęły te okręty na morze, by ocalić życie i mienie blancos, ciemiężycieli ludu; by przyjść z pomocą kopalni San Tomé, by ratować dzieci.

Mocnym, zręcznym podrzutem wśliznął się do łodzi. Ta sama! Bez najmniejszej wątpliwości, bez jakiejkolwiek wątpliwości. Było to czółno lichtugi nr 3, czółno pozostawione na Wielkiej Izabeli Martinowi Decoudowi, żeby mógł sam sobie radzić, gdyby z wybrzeża niepodobna było przyjść mu z pomocą. I oto wypłynęło na jego spotkanie, puste i zagadkowe. Co stało się z Decoudem? Capataz dokonał drobiazgowego badania. Rozglądał się za jakąś rysą, za jakąś pozostałością, za jakimś znakiem. Jedyną rzeczą, którą odkrył, była rdzawa plama na wewnętrznej stronie burty. Nachylił się nad nią i potarł mocno palcem. Potem usiadł na rufie, bezwolny, ze złączonymi kolanami i skrzyżowanymi nogami.

Ociekający wodą od głowy do stóp, z mokrymi, obwisłymi wąsami i włosami, z przygasłym spojrzeniem utkwionym w dno czółna, capataz cargodorów z Sulaco przypominał topielca, który wynurzył się z toni, by przy zachodzie słońca odpocząć w łodzi. Podniecenie wywołane awanturniczą wyprawą i koniecznością powrotu na czas, podniecenie wywołane wysiłkiem i powodzeniem, ześrodkowaniem myśli o skarbie i jedynym człowieku, który o nim wiedział, przeminęło. Do ostatniej chwili wysilał umysł, zastanawiając się, jak dostać się na Wielką Izabelę niepostrzeżenie i bez straty czasu. Bowiem poczucie konieczności zachowania tajemnicy zrosło się ze skarbem tak ściśle, że nawet Barriosowi wzdragał się wspomnieć o obecności Decouda i srebra na wyspie. Listy, które zawiózł do generała, nadmieniały tylko pokrótce o stracie srebra, jako o czynniku mającym wpływ na stosunki w Sulaco. Jednooki pogromca tygrysów, węsząc z daleka bitwę, nie uważał za właściwe marnować czasu na wypytywanie posłańca. Toteż rozmawiając z Nostromem, Barrios wychodził z założenia, że don Martin Decoud poszedł na dno wraz z drogocennym kruszcem, zaś Nostromo, niepytany wprost, milczał pod wpływem jakiejś nieokreślonej niechęci i nieufności. „Niech don Martin sam o wszystkim powie” — powiedział sobie w duszy.

A teraz, kiedy trafił mu się sposób szybkiego dostania się na Wielką Izabelę, jego podniecenie minęło, jak kiedy dusza ulatuje, pozostawiając w bezwładzie ciało na ziemi, której już nie zna. Nostromo jakby nie poznawał zatoki. Przez długi czas nawet jego powieki nie drgnęły nad pustką jego szklistego spojrzenia. Następnie z wolna, bez najlżejszego ruchu, bez drgnienia mięśnia lub mrugnięcia powieki, po jego zakrzepłych rysach przemknął wyraz życia, głęboka myśl błysnęła w pustce źrenicy — jak gdyby jakaś błędna dusza, zadumana spokojnie dusza, spotkawszy na swej drodze to opuszczone ciało, wzięła je ukradkiem w posiadanie.

Capataz, zmarszczył brwi. Wśród niezmiernej ciszy wód, wysp i wybrzeża, wśród skłębionych chmur na niebie i smug światła na toni to zmarszczenie brwi miało dobitność potężnego gestu. Przez długi czas nic się nie poruszało. Następnie Capataz potrząsnął głową i znów pogrążył się w powszechnym spokoju wszystkich widzialnych rzeczy. Nagle podchwycił wiosła i jednym ruchem obrócił czółno dziobem ku Wielkiej Izabeli. Zanim jednak zaczął wiosłować, pochylił się raz jeszcze nad rdzawą plamą na burcie.

— Wiem, co to jest — zamamrotał do siebie, potrząsając przemyślnie głową. — To krew!

Jego uderzenia wiosłem były długie, mocne i równomierne. Od czasu do czasu zerkał przez ramię na Wielką Izabelę, której niskie urwiste wybrzeże miało dla jego trwożnych spojrzeń nieodgadniony wygląd. W końcu dziób łodzi dotknął brzegu. Nostromo rzucił raczej, niż wepchnął łódź na piasek małej plaży. Z nagła, odwróciwszy się plecami do zachodzącego słońca, podążył wielkimi krokami w głąb wąwozu, roztrącając i rozpryskując za każdym krokiem wodę strumienia, jak gdyby deptał jej ciche, przejrzyste, szemrzące bóstwo swą stopą. Pragnął skorzystać z każdej chwili dziennego światła.

Zwał ziemi, murawy i połamanych chaszczy obsunął się z góry bardzo naturalnie na zagłębienie pod pochyłym drzewem. Decoud wykonał zadanie ukrycia srebra według otrzymanych wskazówek, przemyślnie posługując się łopatą. Ale półuśmiech uznania na ustach Nostroma zmienił się w pogardliwe ściągnięcie warg, gdy ujrzał łopatę porzuconą w widocznym miejscu, jakby całkiem niedbale lub w nagłym popłochu, co zdradzało wszystko. Ach, wszyscy oni są jednacy w swej głupocie, ci hombres finos, którzy wynaleźli prawa, rządy i jałowe obowiązki dla ludu!

Capataz podniósł z ziemi łopatę, kiedy zaś uczuł jej rękojeść w dłoni, odezwało się w nim nagłe pragnienie obejrzenia skórzanych skrzynek zawierających skarb. Kilkoma machnięciami łopaty odsłonił ich krawędzie i narożniki, po czym, odwalając dalej ziemię, zauważył, iż jedna ze skrzynek została rozpruta nożem. Krzyknął na ten widok zdławionym głosem i rzucił się na kolana, oglądając się za siebie przez jedno, to przez drugie ramię z nierozumną podejrzliwością. Twarda skóra zamknęła się w miejscu przecięcia i zawahał się, zanim wetknął rękę przez długą szparę i wyczuł wewnątrz sztaby kruszcu. Były tam. Jedna, dwie, trzy... Tak, czterech brakowało. Wyjęto je. Cztery sztaby. Lecz kto wyjął? Decoud? Nikt inny. I po co? W jakim celu? Dla jakiego przeklętego kaprysu? Niech się wytłumaczy! Cztery sztaby wywiezione na łódce i — krew!

W obliczu otwartych wód zatoki, w obliczu, jasnego, nieprzesłoniętego chmurami, niezmiennego słońca, które nurzało się w toni, składając się w tajemniczej całopalnej ofierze, z dala od śmiertelnych oczu wśród nieskończonego majestatu ciszy i spokoju — te cztery sztaby srebra... i krew!

Capataz podniósł się z wolna.

— Możliwe, że po prostu zaciął się w rękę — mruknął — Ale w takim razie...

Usiadł na rozpulchnionej ziemi, bezwładnie, jakby przykuty do skarbu, i objął dłońmi kolana z wyrazem beznadziejnej uległości, jak niewolnik siedzący na