Zwycięstwo - Joseph Conrad (czytać książki online za darmo txt) 📖

jak pan zapewne to zrozumie. Wprawdzie jest pan osobą, o której dużo się mówi, panie Heyst, lecz o ile zrozumiałem, przyzwyczaił się pan używać delikatniejszej broni, a mianowicie inteligencji; nie mogę jednak narażać się na skutki zastosowania przez pana metody... hm... bardziej brutalnej. Za mało jestem bezwzględny, aby sprostać panu w walce na inteligencję; ale zapewniam pana, panie Heyst, że w tej drugiej metodzie pan mi nie dorówna. Trzymam pana na celu — już od chwili, kiedy pan wszedł do pokoju. Tak; celuję w pana z kieszeni.

Podczas tej rozmowy Heyst spojrzał spokojnie przez ramię, zrobił krok w tył i usiadł w nogach polowego łóżka. Oparłszy się łokciem o kolano, objął dłonią policzek i zdawał się obmyślać, co powie. Pan Jones, oparty o ścianę, czekał najwidoczniej, aby Heyst zaczął mówić. Wobec jego milczenia postanowił sam się odezwać; ale namyślał się jeszcze. Bo choć uważał, że najtrudniejszy krok już jest zrobiony, należało jednak posuwać się naprzód z niezmierną ostrożnością, aby ten człowiek — według określenia Ricarda — nie „stanął dęba”, co byłoby w najwyższym stopniu niedogodne. Powtórzył swoje poprzednie oświadczenie:

— Jestem człowiekiem, z którym trzeba się liczyć.

Tamten patrzył wciąż w podłogę, jakby był sam w pokoju. Nastąpiła pauza.

— Więc pan słyszał o mnie? — rzekł wreszcie Heyst, podnosząc oczy.

— Ja myślę! Mieszkaliśmy w hotelu Schomberga.

— Schom — — — Heyst utknął w środku słowa.

— Co panu jest, panie Heyst?

— Nic; mam mdłości — rzekł Heyst z rezygnacją, wracając do poprzedniej pozy wyrażającej obojętność i zadumę. — Co znaczą te pańskie słowa, że trzeba się z panem liczyć? — spytał po chwili tonem jak najspokojniejszym. — Ja pana nie znam.

— Widać od razu, że należymy do tej samej — sfery — zaczął pan Jones z omdlewającą ironią, maskującą czujność wytężoną do ostatecznych granic. — Coś musiało wyrzucić pana poza nawias — może oryginalność pańskich zapatrywań. A może pańskie upodobania.

Pan Jones pozwolił sobie na okropny swój uśmiech. Jego rysy miały w spokoju ciekawy wyraz złej, znużonej surowości; ale gdy się uśmiechał, twarz jego nabierała czegoś dziecinnego i przykrego. Ponowny, silniejszy jeszcze grzmot wtargnął hałaśliwie do pokoju i zamarł w oddali.

— Jakoś nie bierze pan tego z dobrej strony — rzekł pan Jones, ale pomyślał jednocześnie, że interes rozwija się całkiem pomyślnie. Ten człowiek — rzekł do siebie — nie ma odwagi stanąć do walki. Ciągnął głośno dalej: — Jakże to? Przecież pan się nie spodziewa, że wszyscy będą zawsze panu ulegali. Pan jest człowiekiem światowym.

— A pan? — przerwał mu niespodziewanie Heyst. — Jak pan siebie określi?

— Ja, mój panie? W pewnym znaczeniu... tak, w pewnym znaczeniu jestem światem we własnej osobie, który przybył złożyć panu wizytę. W innym znów znaczeniu jestem wygnańcem — prawie wyrzutkiem społeczeństwa. Jeśli zaś pan woli pogląd mniej materialistyczny, jestem czymś w rodzaju losu — odwetem, który czeka na swoją godzinę.

— Pragnąłbym z duszy, aby pan był najpospolitszym łotrem! — rzekł Heyst, podnosząc spokojny wzrok na pana Jonesa. — Można by wówczas z panem wręcz się rozmówić i spodziewać się niejakiej ludzkości. A tu tymczasem...

— Nie cierpię gwałtu i wszelkiej dzikości tak jak i pan — oświadczył pan Jones, który opierał się wprawdzie omdlewająco o ścianę, lecz przemawiał silnym głosem. — Może pan zapytać mojego Marcina, czy tak nie jest. Żyjemy, proszę pana, w wieku pełnym łagodności. A przy tym nasz wiek jest pozbawiony przesądów. Słyszałem, że i pan jest od nich wolny. Niech pan się nie zgorszy, jeśli powiem panu wyraźnie, że dybiemy na pańskie pieniądze — czy też ja sam na nie dybię, jeśli pan woli złożyć na mnie całą odpowiedzialność. Pedro, naturalnie, wie o tym tyle, co i każde inne zwierzę. Ricardo zaś należy do gatunku wiernych giermków — zgadza się ze mną bezwzględnie we wszystkich moich myślach, życzeniach, a nawet fantazjach.

Pan Jones wyciągnął z kieszeni lewą rękę, wyjął chustkę z drugiej kieszeni i zaczął obcierać pot z czoła, karku i brody. Był tak podniecony, że widać było, jak oddycha. W długim szlafroku wyglądał na rekonwalescenta, który lekkomyślnie przecenił swoje siły. Heyst — krzepki, o szerokich barach — przypatrywał mu się bardzo spokojnie, siedząc w końcu polowego łóżka z rękami na kolanach.

— Ale prawda — rzekł — gdzież on jest, ten pański giermek? Włamuje się do mego biurka?

— To by było brutalne. Ale cóż, brutalność jest jednym z warunków życia — ton szefa Ricarda był z lekka drwiący. — Możliwe to, ale nieprawdopodobne. Marcin jest trochę brutalny; natomiast pan, panie Heyst, wcale nie jest brutalny. Bogiem a prawdą, nie wiem właściwie, gdzie jest Marcin. W ostatnich czasach był trochę tajemniczy; ale pokładam w nim całkowite zaufanie. Nie! Niech pan nie wstaje, panie Heyst!

Złowrogość upiornej twarzy pana Jonesa była wręcz nieopisana. Heyst, który poruszył się był z lekka, zdumiał się tym odkryciem.

— Nie miałem zamiaru wstawać — rzekł.

— Proszę uprzejmie, aby pan siedział — nalegał pan Jones omdlewającym głosem, lecz w czarnych jamach jego oczu pojawiły się stanowcze błyski.

— Gdyby pan był lepszym obserwatorem — rzekł Heyst z chłodną pogardą — byłby pan od razu wymiarkował, że nie mam przy sobie żadnej broni.

— Możliwe; ale proszę, niech pan nie rusza rękami. Bardzo im dobrze tam, gdzie są. To dla mnie za gruba afera, abym mógł ryzykować.

— Gruba afera? — powtórzył Heyst ze szczerym zdumieniem. — Mój Boże! Tego, o co wam chodzi, bardzo tu jest mało — i w ogóle nie ma tu nic wartościowego.

— Naturalnie, że pan musi tak mówić — ale my słyszeliśmy zupełnie co innego — odparł natychmiast pan Jones z tak okropnym grymasem, że niepodobna było uważać go za rozmyślny.

Twarz Heysta sposępniała. Zmarszczył brwi.

— Co pan słyszał? — zapytał.

— Mnóstwo rzeczy, proszę pana, mnóstwo rzeczy — oświadczył pan Jones. Usiłował powrócić do swego omdlewającego tonu pełnego wyższości. — Słyszeliśmy na przykład o niejakim Morrisonie, pańskim dawnym wspólniku.

Heyst nie mógł pohamować lekkiego ruchu.

— Aha! — rzekł pan Jones z upiorną radością na twarzy.

Stłumiony grzmot był podobny do echa odległej kanonady odbywającej się gdzieś pod horyzontem, a obaj mężczyźni zdawali się jej przysłuchiwać w posępnym milczeniu.

— Skończy się na tym, że ta diabelska potwarz doprawdy pozbawi mnie życia — pomyślał Heyst.

Potem roześmiał się nagle. Pan Jones przysłuchiwał mu się jak złowrogie widmo.

— Niech się pan śmieje ile się panu podoba — rzekł. — Ja, który zostałem wyszczuty z mojej sfery przez wysoce moralnych osobników, nie widzę nic zabawnego w tej historii. Ale otośmy się zeszli, panie Heyst — i będzie pan musiał teraz zapłacić za swoją zabawę.

— Niech mi pan wierzy, że naopowiadano panu wstrętnych łgarstw — zauważył Heyst.

— Oczywiście, pan musi tak mówić — to zupełnie naturalne. W gruncie rzeczy nie słyszałem bardzo wiele. Właściwie słyszał to Marcin. To on zbiera informacje i tak dalej. Chyba pan nie przypuszcza, że rozmawiałem z tym bydlęciem Schombergiem więcej, niż to było konieczne. Zwierzał się Marcinowi.

— Głupota tej kanalii jest tak wielka, że staje się groźną — rzekł Heyst jakby do siebie.

Myśl jego zwróciła się machinalnie ku Lenie wędrującej przez las, osamotnionej i struchlałej. Czy ją kiedy zobaczy? Poczuł, że traci panowanie nad sobą. Ale pokrzepiła go trochę myśl, że jeśli Lena usłuchała jego poleceń, nie jest prawdopodobnym, aby ci ludzie ją znaleźli. Nie wiedzieli, że wyspa ma jeszcze innych mieszkańców. Heyst przypuszczał, że gdy już z nim skończą, zanadto im się będzie spieszyło, aby tracić czas na pogoń za jakąś przepadłą dziewczyną.

Wszystko to przeleciało błyskawicznie przez głowę Heysta, tak jak się myśli w chwili niebezpieczeństwa. Spojrzał badawczo na pana Jonesa, który oczywiście nie zdjął ani na chwilę wzroku ze swej ofiary. Heyst powziął nagle przekonanie, że ten wyrzutek społeczeństwa z wysokich sfer to zatwardziały, bezlitosny łotr.

Drgnął na dźwięk głosu pana Jonesa.

— Na przykład opowiadanie, że Chińczyk uciekł z pańskimi pieniędzmi, byłoby z pańskiej strony zupełnie bezcelowe. Człowiek, mieszkający na wyspie sam na sam z Chińczykiem, postara się ukryć dobrze tego rodzaju majątek — tak, aby nawet sam diabeł...

— Oczywiście — mruknął Heyst.

Pan Jones wytarł sobie po raz drugi lewą ręką kościste czoło, patykowaty kark, szczęki podobne do brzytwy i wychudłą brodę. Głos jego znów się załamał, a wygląd stał się jeszcze bardziej smętny i złowrogi, jak u złego, bezlitosnego trupa.

— Rozumiem, o co panu chodzi — krzyknął — ale niech pan się nie spuszcza zanadto na swój spryt77. Pan nie wygląda mi na bardzo sprytnego, panie Heyst. Ja też sprytny nie jestem. Zdolności moje biegną po innej linii. Za to Marcin...

— Który zajęty jest w tej chwili plądrowaniem w moim biurku...

— Chyba nie. Chciałem właśnie powiedzieć, że Marcin znacznie jest sprytniejszy od Chińczyka. Czy pan wierzy w wyższość rasy, panie Heyst? Co do mnie, wierzę stanowczo. Marcin jest jedyny do wyszperania takich sekretów, jak na przykład pańskie.

— Takich sekretów jak moje! — powtórzył gorzko Heyst. — Więc życzę mu, żeby był zadowolony z tego, co wyszpera.

— To bardzo uprzejmie z pańskiej strony — zauważył pan Jones, który zaczynał już wzdychać do powrotu Marcina. Choć przy stoliku do gry odznaczał się niezwykłym opanowaniem, choć był nieustraszony w nagłej bójce, przekonał się, że ta nieco specjalna robota wyczerpuje mu nerwy.

— Siedź pan spokojnie na miejscu! — krzyknął ostro.

— Powiedziałem panu, że nie mam broni — rzekł Heyst, krzyżując ramiona na piersiach.

— Jestem doprawdy skłonny panu uwierzyć — zgodził się poważnie pan Jones. — To dziwne! — rozmyślał głośno, zwracając na Heysta ciemne jamy oczów78. Wtem dodał: — Ale mam cel określony: zatrzymać pana w tym pokoju. Niech pan nieostrożnym ruchem nie doprowadzi do tego, abym strzaskał panu kolano, albo w ogóle zrobił coś w tym rodzaju. — Przesunął język po wargach, które były suche i czarne, podczas gdy czoło połyskiwało wilgocią. — Nie wiem, czy nie byłoby lepiej zrobić to od razu.

— Człowiek, który rozmyśla, jest zgubiony — rzekł Heyst z szyderczą powagą.

Pan Jones puścił uwagę mimo uszu. Zdawało się, że jest pogrążony w rozpamiętywaniu.

— Nie mogę mierzyć się z panem na siłę — rzekł z wolna, utkwiwszy czarny wzrok w człowieku siedzącym w nogach łóżka. Mógłby pan skoczyć...

— Czy pan chce wzbudzić w sobie strach? — spytał Heyst znienacka. — Zdaje mi się, że panu brakuje odwagi do działania. Czemuż pan zaraz tego nie zrobi?

Pan Jones, srodze obrażony, parsknął jak dziki kościotrup.

— Może to panu wydać się dziwnym, ale nie robię tego z powodu mego pochodzenia, wychowania, tradycji, dawnych stosunków i tym podobnych drobnostek. Nie każdy umie się pozbyć przesądów dżentelmena z taką łatwością jak pan, panie Heyst. Niech się pan nie troszczy o moją odwagę. Gdyby pan na mnie skoczył, dostałby pan — wpół drogi powietrznej, że się tak wyrażę — coś, co uczyniłoby pana najzupełniej nieszkodliwym przy lądowaniu. Nie — nie trzeba, aby pan się co do nas mylił, panie Heyst. Jesteśmy właściwie — hm — bandytami; i chodzi nam o owoce pańskiej pracy jako — hm — szczęśliwego oszusta. Tak to już jest na świecie: raz bierz, raz dawaj!

Pochylił ciężko głowę na lewe ramię. Zdawało się, że wyczerpał już swoją żywotność, że nawet jego powieki zapadły się jeszcze głębiej w kościstych jamach. Tylko cienkie, jadowite, cudownie zarysowane brwi z lekka ściągnięte, zdradzały wolę i zdolność ukąszenia — jakieś śmiertelne, nieprzezwyciężone zło.

— Owoce! Oszust! — powtórzył Heyst obojętnie i prawie bez pogardy. — Zadajecie sobie niezmierny trud, pan i pański wierny giermek — aby zgnieść pusty orzech. Nie ma tu żadnych „owoców”, jak to sobie wyobrażacie. Jest tylko kilka funtów, które możecie wziąć, jeśli chcecie: i ponieważ pan nazwał siebie bandytą...

— Ta-a-ak! — przeciągnął pan Jones. — Raczej bandytą niż oszustem. Otwarta walka przynajmniej!

— Bardzo pięknie! Tylko pozwoli pan sobie powiedzieć, że nie ma na świecie dwóch bardziej obałamuconych79 bandytów — na całym świecie!

Heyst wypowiedział te słowa z taką siłą, że pan Jones zesztywniał i stał się jak gdyby jeszcze cieńszy i wyższy w stalowo-niebieskim szlafroku, na tle bielonej ściany.

— Obałamuconych przez głupiego, łajdackiego hotelarza! — ciągnął dalej Heyst. — Znęcił was, jak nęci dzieci obietnicą łakoci.

— Ja nie rozmawiałem wcale z tą wstrętną bestią — mruknął kwaśno pan Jones — ale przecież potrafił przekonać Marcina, który wcale nie jest głupi.

— Przypuszczam, że musiał bardzo pragnąć, aby go przekonano — rzekł Heyst uprzejmym tonem, tak dobrze znanym na wyspach. — Nie chciałbym dotknąć pana wzruszającej wiary w pańskiego — pańskiego towarzysza, ale to musi być najbardziej łatwowierny ze wszystkich bandytów na świecie. Co pan sobie właściwie wyobraża? Gdyby ta wersja o moich bogactwach była nawet prawdziwa, czy pan myśli, że Schomberg byłby jej wam udzielił ze szczerego altruizmu? Czy bywa tak na świecie, panie Jones?

Dolna szczęka Jonesa opadła na chwilę, ale wnet zadął pogardliwie zęby i rzekł z upiorną wyrazistością.

— Ten hotelarz to tchórzliwa bestia! Bał się nas i chciał się nas pozbyć, jeśli pan chce wiedzieć, panie Heyst. Co do mnie, to nie przypuszczałem, aby materialna przynęta była tak bardzo wielka, ale nudziłem się i postanowiliśmy dać się przekupić. Nie żałuję tego. Przez całe życie szukałem wrażeń — i okazało