Zwycięstwo - Joseph Conrad (czytać książki online za darmo txt) 📖

Odrzekła sennie ku zdumieniu Heysta:

— A ty?

— Ja? pochodzę z czasów późniejszych — znacznie późniejszych. Nie mogę nazwać siebie dzieckiem, ale jestem czymś tak nowym, że mógłbym siebie określić jako człowieka ostatniej godziny — a może przedostatniej? Tak długo byłem poza wszystkim, że nie jestem pewien, jak daleko wskazówki zegara posunęły się odkąd... odkąd —

Spojrzał na portret wiszący tuż nad głową Leny — portret ojca, który zdawał się ignorować jej obecność z surowym wyrazem twarzy uwiecznionym przez malarza. Heyst nie dokończył zdania; ale po chwili ciągnął dalej:

— Trzeba starannie unikać błędnych wniosków, moja droga — szczególniej zaś teraz.

— Znowu ze mnie żartujesz — rzekła, nie patrząc na niego.

— Jak to — zawołał — ja żartuję? Ależ nie, ja cię przestrzegam. Do diabła z tym wszystkim! Chciałbym — ciągnął zmienionym tonem, biorąc ze stołu nóż i upuszczając go pogardliwie — chciałbym, żeby te przeklęte, okrągłe noże były porządnie zaostrzone. To są rupiecie do niczego — nie mają ani porządnych ostrzy, ani końców. Zdaje mi się, że taki widelec byłby w razie czego lepszą bronią. Ale czy mogę chodzić z widelcem w kieszeni? — Zgrzytnął zębami z wściekłością bardzo prawdziwą, a jednak komiczną.

— Był tutaj nóż kuchenny, ale złamał się i dawno już go wyrzucono. Niewiele tu mamy do krajania. Byłaby to zaiste broń szlachetna; tylko że —

Zatrzymał się. Lena siedziała bardzo spokojnie ze spuszczonymi oczami. Ponieważ milczał wciąż, spojrzała na niego i rzekła w zamyśleniu:

— Otóż to właśnie, nóż... Nóż byłby ci potrzebny w razie gdyby... gdyby —

Wzruszył ramionami.

— Tam w szopach musi być jeszcze lewar albo i dwa; ale oddałem im wszystkie klucze. A przy tym — czy sobie mnie wyobrażasz spacerującego z lewarem w ręku? Ha, ha! Ten budujący widok mógłby sam przez się ściągnąć na nas napad. Nie rozumiem, dlaczego nas jeszcze nie napadli?

— Może boją się ciebie — szepnęła, spuszczając oczy.

— Na Jowisza, tak właśnie wygląda — potwierdził w zamyśleniu. — Wahają się z jakiegoś powodu, przez ostrożność, albo po prostu przez bojaźń — a może chcą działać rozważnie, bez ryzyka?

Wśród czarnej nocy rozległ się niedaleko od domu głośny i przeciągły gwizd. Ręce Leny chwyciły za poręcz fotelu, ale nie ruszyła się z miejsca. Heyst drgnął i odwrócił się twarzą od wejścia.

Przeraźliwy dźwięk ucichł.

— Gwizdy, wrzaski, szmery, sygnały, złowróżbne znaki — wszystko to nie ma żadnego znaczenia — rzekł Heyst. — A co się tyczy tego lewara — przypuśćmy, że go trzymam w ręku. Czy mógłbym przyczaić się za drzwiami — za tymi drzwiami — zmiażdżyć wysuwającą się zza nich głowę, rozpryskując krew i mózg po podłodze, po ścianach, a potem pobiec ukradkiem do tamtych drzwi i zrobić to samo — i jeszcze raz może powtórzyć tę scenę? Czyżbym mógł to zrobić? Na podstawie domysłu, bez litości, ze spokojem i stanowczością? Nie, nie jestem do tego zdolny. Przyszedłem na świat za późno. Czy chcesz, żebym to zrobił, póki trwa jeszcze mój tajemniczy urok, czy też niemniej tajemnicze ich wahanie?

— Nie, nie chcę! — krzyknęła gorąco, jakby zmuszona do odezwania się przez jego oczy wpatrzone w jej twarz. — Nie! Potrzebujesz noża, abyś mógł się obronić... jeszcze czas na to.

— I kto wie, czy to nie jest moim obowiązkiem? — zaczął znów, jakby nie słysząc wcale jej słów bez związku. — Może właśnie to jest moim obowiązkiem względem ciebie, względem siebie samego. Bo dlaczego pozwalać, aby mnie poniżali ukrytymi groźbami? Czy wiesz, co by świat na to powiedział?

Wybuchnął głuchym śmiechem, który ją przeraził. Byłaby wstała z krzesła, ale pochylił się nad nią tak nisko, że nie mogła się poruszyć, nie odepchnąwszy go przedtem.

— Powiedziałby, moja Leno, że ja — ten Szwed — wyprawiwszy przebiegle — przez chciwość — swego wspólnika i przyjaciela na tamten świat, zamordowałem ze strachu Bogu ducha winnych nieznajomych rozbitków. Oto historia, którą wszyscy szeptaliby sobie na ucho albo głośno rozpowiadali — którą rozpowszechniano by z pewnością — i w którą by wierzono, moja droga!

— Któż by mógł wierzyć w takie okropności?

— Ty może nie — a w każdym razie nie od razu; ale siła potwarzy wzrasta z czasem. Potwarz jest chytra i przemyślna. Potrafi nawet zniszczyć wiarę w samego siebie — przegryźć duszę.

Oczy Leny skoczyły nagle do drzwi i utkwiły w nich, z lekka rozszerzone i skamieniałe. Odwróciwszy głowę, Heyst ujrzał we drzwiach postać Ricarda.

Przez chwilę żadne z nich się nie poruszyło; wreszcie Heyst, powiódłszy wzrokiem od przybysza do siedzącej na krześle Leny, przedstawił ironicznie:

— Pozwól, moja droga: pan Ricardo.

Opuściła z lekka głowę. Ricardo podniósł rękę do wąsów. Głos jego wybuchnął z siłą w pokoju:

— Uniżony sługa pani!

Wszedł, zdejmując kapelusz szerokim gestem, i rzucił go niedbale na krzesło przy drzwiach.

— Uniżony sługa — powtórzył zupełnie innym tonem. — Nasz Pedro uprzedził mnie o obecności pani; nie wiedziałem, że będę miał zaszczyt zobaczyć panią dziś wieczorem.

Lena i Heyst obserwowali go ukradkiem, ale Ricardo unikał wzroku obojga i zdawał się ścigać zamglonym wzrokiem jakiś punkt w przestrzeni.

— Przyjemny spacer mieli państwo? — zapytał nagle.

— Tak. A pan? — odparł Heyst, który zdołał wzrok pochwycić.

— Ja? Nie odszedłem ani na krok od szefa przez całe popołudnie aż do tej chwili. — Szczerość jego akcentu zaskoczyła Heysta, ale nie przekonała go o prawdzie tych słów. — A dlaczego pan pyta? — ciągnął Ricardo tonem szczerej naiwności.

— Mógł pan wybrać się na zwiedzenie wyspy — rzekł Heyst, obserwując sekretarza, który — należy mu to przyznać — nie starał się uchylać swego wzroku. — Pozwolę sobie panu przypomnieć, że taka wycieczka nie byłaby bezpieczna.

Ricardo wyglądał jak wcielenie naiwności.

— Aha! Pan ma na myśli tego Chińczyka, który uciekł od pana. To głupstwo!

— On ma rewolwer — zauważył Heyst z naciskiem.

— Przecież i pan ma także rewolwer — odparł nieoczekiwanie pan Ricardo. — Ale ja sobie tym głowy nie zawracam.

— Ja? To zupełnie co innego. Ja się pana nie boję — odrzekł Heyst po krótkim milczeniu.

— Mnie się pan nie boi?

— Żadnego z was.

— Pan ma dziwny sposób stawiania kwestii — zaczął Ricardo.

W tej chwili drzwi od podwórza otwarły się dość hałaśliwie i wszedł Pedro, przyciskając do piersi brzeg naładowanej tacy. Wielki jego, włochaty łeb chwiał się trochę a nogi stukały mocno o podłogę. Wejście Pedra wpłynęło zapewne na bieg myśli Ricarda, w każdym zaś razie na jego słowa.

— Słyszeliście państwo, jak gwizdnąłem przed chwilą na dworze? To był znak dla niego, że czas już podać obiad; i oto jest.

Lena wstała z krzesła i przesunęła się z prawej strony Ricarda, który spuścił oczy na chwilę. Zasiedli do stołu. Plecy Pedra, olbrzymie jak u goryla, wytoczyły się z powrotem przeze drzwi.

— Strasznie silna bestia, proszę pani — rzekł Ricardo, który miał skłonność do mówienia o „swoim Pedrze” jak o ulubionym psie. — Ale ładny to nie jest. Nie, nie jest ładny. I trzeba go krótko trzymać. Jestem jego wychowawcą, że się tak wyrażę. Szef nie troszczy się o takie drobnostki. Wszystko to jest na głowie Marcina. Marcin to ja, proszę pani.

Heyst zobaczył, że oczy Leny zwróciły się ku sekretarzowi Jonesa i spoczęły bez wyrazu na jego twarzy. Lecz Ricardo patrzył gdzieś w przestrzeń i z lekkimi przebłyskami uśmiechu na wargach podtrzymywał niestrudzenie rozmowę, wbrew milczeniu swych interlokutorów. Rozwodził się z dumą nad swoją dawną spółką z panem Jonesem, trwającą już przeszło cztery lata. Potem dodał, rzuciwszy okiem na Heysta:

— Od razu można poznać, że to prawdziwy pan, prawda?

— Wy wszyscy — rzekł Heyst z posępnym odcieniem w swym zwykłym, żartobliwym tonie — nie macie w moich oczach nic wspólnego z rzeczywistością.

Ricardo przyjął słowa Heysta w taki sposób, jakby się ich właśnie spodziewał, albo jakby mu było wszystko jedno co Heyst odpowie. Bawiąc się kawałkiem suchara, mruknął w roztargnieniu: „aha”, po czym westchnął i rzekł ze szczególnym spojrzeniem, które zdawało się nie sięgać w przestrzeń, tylko zatrzymywać się w powietrzu bardzo blisko jego twarzy:

— Widać od razu, że pan jest prawdziwym panem. Pan i mój szef powinniście się nawzajem zrozumieć. Szef oczekuje pana dziś wieczorem. Nie czuje się dobrze i trzeba nam już myśleć o wyjeździe.

Mówiąc te słowa, zwrócił się całym ciałem ku Lenie, lecz bez specjalnego wyrazu. Młoda kobieta oparła się o poręcz krzesła, skrzyżowawszy ramiona i patrzyła przed siebie, jakby była sama jedna w pokoju. Ale pod tym pozorem prawie bezmyślnej obojętności serce jej pałało od niebezpieczeństw i wzruszeń, które wdarły się w jej życie i rozkołysały jej duszę poczuciem niepojętej intensywności istnienia.

— Doprawdy? Myślicie panowie o wyjeździe? — mruknął Heyst.

— Nawet i najlepsi przyjaciele muszą się rozstawać — wyrzekł z wolna Ricardo. — I wszystko w porządku, jeśli rozstają się po przyjacielsku. My obaj jesteśmy przyzwyczajeni do podróżowania. A pan lubi siedzieć na miejscu.

Widać było wyraźnie, że mówi to wszystko byle mówić i że uwagę jego pochłania jakiś cel nie mający związku z wymawianymi słowami.

— Chciałbym wiedzieć — rzekł Heyst z szyderczą uprzejmością — skąd pan może o mnie coś wiedzieć? — O ile pamiętam, nie zwierzałem się panu.

Ricardo, siedząc w głębi krzesła, patrzył w przestrzeń — od jakiegoś czasu wszyscy troje przestali udawać, że jedzą — i odrzekł z roztargnieniem:

— Przecież każdy to widzi. — Wyprostował się nagle i odsłonił wszystkie zęby w uśmiechu pełnym niezwykłego okrucieństwa, któremu zaprzeczała uprzejmość jego tonu. — O, mój szef to jest człowiek, który powie panu coś na ten temat. Chciałbym, żeby pan się zdecydował pójść do szefa. On odrabia za nas obu wszystkie gadania. Zaprowadzę pana do niego dziś wieczorem. Szef nie czuje się dobrze i nie może się zdecydować na wyjazd, póki z panem nie pomówi.

Heyst podniósł wzrok i spotkał się z oczami Leny. Miał wrażenie, że za niewinnym ich wyrazem kryje się usilna chęć podszepnięcia mu czegoś. Wydało mu się, że skinęła nieznacznie głową, potakując. Dlaczego? Jaki w tym mogła mieć cel? Czy to był podszept niejasnego instynktu? A może po prostu złudzenie jego zmysłów? Ale wśród szczególnych komplikacji, które wdarły się do jego życia, wobec zwątpienia, pogardy i niemal rozpaczy, z jakimi się do siebie odnosił, gotów był poddać się nawet złudnym pozorom, byle wywiodły go z ciemności tak nieprzeniknionych, że zaczynała go już ogarniać obojętność.

— Więc — powiedzmy, że się zgadzam.

Ricardo nie skrywał zadowolenia, które zainteresowało Heysta przez chwilę.

— Nie chodzi im chyba o moje życie — pomyślał. — Cóż by im z niego przyszło.

Spojrzał przez stół ku Lenie. Wszystko jedno, czy skinęła głową czy nie. Jak zwykle gdy patrzył w jej nieświadome oczy, ogarnęła go tkliwa litość. Postanowił, że pójdzie do Jonesa. Jej skinienie — złudne czy rzeczywiste — czy było wskazówką czy też wytworem wyobraźni — przeważyło szalę. Przyszło mu na myśl, że w propozycji Ricarda nie kryła się prawdopodobnie żadna zasadzka. Byłoby to zanadto niemądre. Po co zwabiać podstępnie w pułapkę człowieka, który ma po prostu związane ręce i nogi?

Przez cały ten czas wzrok Heysta tkwił w młodej kobiecie zwanej przez niego Leną. Była równie nieodgadniona jak zwykle w spokojnej swej bierności, która nie opuszczała jej ani na chwilę, odkąd zamieszkali razem na wyspie. Heyst wstał nagle z krzesła z uśmiechem tak zagadkowym i rozpaczliwym, że pan sekretarz Ricardo — którego oderwany wzrok chwytał wszystko, co się działo wokoło — drgnął i pochylił się z lekka, jakby chciał dać nurka pod stół po swą broń; opanował się jednak natychmiast. Zdawało mu się przez chwilę, że Heyst skoczy na niego albo wyciągnie rewolwer, gdyż wytworzył sobie o Heyście pojęcie na własny obraz i podobieństwo. Zamiast jednak uczynić jedną z tych dwóch rzeczy, Heyst przeszedł przez pokój, otworzył drzwi i wysunął przez nie głowę, wyglądając na podwórze.

Zaledwie się odwrócił, Ricardo odnalazł pod stołem rękę Leny. Nie patrzył w jej stronę, lecz młoda kobieta poczuła dłoń szukającą nerwowo jej dłoni i nagły chwyt palców nad przegubem. Pochylił się nieco naprzód ale nie śmiał na nią spojrzeć. Baczny jego wzrok tkwił ciągle w plecach Heysta. Niezmiernie cichym, pogardliwym sykiem wypowiedział jako argument myśl, która opanowała go całkowicie:

— Widzi pani, on jest do niczego! Nie takiego trzeba pani człowieka!

Spojrzał na nią nareszcie. Wargi jej poruszyły się z lekka; zląkł się tego niemego ruchu. W następnej chwili usunęły się palce trzymające rękę Leny mocnym chwytem. Heyst zamknął drzwi. Idąc ku stołowi, minął się z kobietą, którą nazywano Almą — nie wiedziała dlaczego — a także i Magdaleną; z kobietą, która tak długo nie mogła odgadnąć, po co właściwie istnieje. Nie zastanawiała się już teraz nad tą gorzką zagadką, którą rozwiązało jej serce, przeniknięte oślepiającym, rozgorzałym żarem namiętnego postanowienia.