Kariera Nikodema Dyzmy - Tadeusz Dołęga-Mostowicz (gdzie można czytać książki za darmo txt) 📖
Bezprzykładny prostak i wszechstronny ignorant robi zawrotną karierę polityczną, obiecując w cudowny sposób uzdrowić polskie rolnictwo. Przy tym z niezbadanych przyczyn mimo swego chamstwa działa magnetycznie na najwytworniejsze kobiety. Jak to możliwe?
Surowy krytyk funkcjonowania struktur państwowych za czasów Najjaśniejszej II Rzeczpospolitej, Tadeusz Dołęga-Mostowicz, barwnie przedstawił możliwy scenariusz takiego zdarzenia — ku przestrodze.
- Autor: Tadeusz Dołęga-Mostowicz
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Kariera Nikodema Dyzmy - Tadeusz Dołęga-Mostowicz (gdzie można czytać książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Tadeusz Dołęga-Mostowicz
Lokaj zamknął drzwi za Dyzmą i teraz dopiero Ponimirski spostrzegł jego obecność.
— Dzień dobry — powiedział Nikodem.
— A! — roześmiał się hrabia. — Mój szanowny kolega! Odstaw no, kolego, tę parszywą kaszkę.
Nikodem posłusznie wykonał rozkaz i usiadł na krześle tuż przy łóżku. Ponimirski przyglądał się mu z jadowitym uśmiechem. Jego ogromne oczy, osadzone w bezkrwistej twarzyczce chorowitego dziecka, ostry nos i ruchliwe wąskie wargi zdradzały wielkie ukontentowanie522.
— Jakże zdrowie pańskie? — zaczął Dyzma. — Podobno ciężko pan chorował?
— Dziękuję. Niech się kolega o moje zdrowie nie troszczy.
— Ja nie troszczę się jak kolega — wypalił Dyzma — tylko jako szwagier.
— Cooo?...
— Jako pański szwagier — powtórzył Nikodem specjalnie głośno dla dodania sobie kurażu523.
— Co to znaczy?! — wrzasnął hrabia.
— Co ma znaczyć, znaczy, że jesteśmy szwagrami. Ożeniłem się z pańską siostrą.
Ponimirski jednym ruchem odrzucił kołdrę i stanął na łóżku w różowej jedwabnej pidżamie, pochylony ku Nikodemowi.
— Kłamiesz! Łżesz bezczelnie, bałwanie!
Dyzmę ogarnęła wściekłość. Jemu, wielkiemu prezesowi Dyzmie, jemu, na cześć którego wiwatują tłumy, który za pan brat żyje z najwyższymi sferami, ktoś ośmiela się powiedzieć coś tak obelżywego?... Zerwał się z miejsca, z całej siły chwycił Żorża za przegub ręki i cisnął o łóżko.
Ponimirski syknął z bólu i opadł na pościel. Ratlerek zaczął gwałtownie ujadać.
— Uuuu... cholera — mruknął Nikodem.
W drzwiach stanęła pielęgniarka i lokaj.
— Czy Panu hrabiemu gorzej? Może jestem potrzebna? — zapytała.
— Won! do diabła! — ryknął Dyzma i oboje momentalnie zniknęli.
Zapalił papierosa i poczęstował Ponimirskiego. Ten po chwili wahania przyjął.
— Widzisz, hrabio, że ze mną żartów nie ma. Powiadam, że ożeniłem się z pańską siostrą. Przedwczoraj odbył się nasz ślub. Co hrabia o tym sądzi?
— To skandal!
— Dlaczego skandal?
— Jak mogła hrabianka Ponimirska wyjść za takiego gbura i chama, za człowieka tak gminnego jak pan? Panie... panie... no jakże panu?
— Dyzma — powiedział Nikodem.
— Śmieszne nazwisko — wzruszył ramionami Ponimirski.
— Więc wolał pan, żeby została nadal żoną kryminalisty Kunika? Co?
— No nie. W każdym razie... Przypuszczam, że pan, chociaż jesteś figurą wysoce obskurną, nie będziesz większym łajdakiem od Kunika. Jesteś na to zresztą za głupi, bo...
— Panie hrabio — przerwał Dyzma groźnie — radzę liczyć się ze słowami!
Ponimirski zamilkł.
— Zamiast mnie obrażać, dziękuj pan Bogu.
— Ho?!
— Tak, dziękuj. Bo ja nie będę znęcać się nad panem tak jak pański pierwszy szwagier. Przeniesie się pan do pałacu i będzie pan miał zupełną swobodę. Będziemy żyć razem, we trójkę, jadać razem, w gościnę jeździć i gości przyjmować...
Ponimirski ożywił się.
— Mówi pan serio?
— Zupełnie serio.
— I będą dawali mi konie pod wierzch?
— Wszystko. W ogóle będziesz pan swobodny. Nawet dam panu pieniądze na drobne wydatki. Długi pańskie już zapłaciłem. Ale i ja mam swoje warunki.
— Jakie? — zaniepokoił się Ponimirski.
— Więc przede wszystkim buzię na kłódkę. Nie śmiesz pan powiedzieć, że to, coś o mnie opowiadał o tym Oksfordzie i o Kurlandii, to nieprawda.
Żorż roześmiał się.
— Zatem ludzie wierzą w ten absurd?
— Czemuż nie mają wierzyć?
— No, przecie dość na pana spojrzeć.
Dyzma zmarszczył czoło.
— Nie pański interes. Dość, że masz milczeć. A po drugie, po cichu, żeby nikt nie wiedział, musisz mnie trochę poduczyć po angielsku.
— Ja? — oburzył się Ponimirski. — Ja mam chamów uczyć? To już bezczelne!
— Milcz, głupia małpo! — ryknął Dyzma. — Wybieraj, jak chcesz. Albo to, co ci każę, albo w trymiga524 przeflancuję cię do Tworek.
Ponimirski przygryzł wargi i rozpłakał się.
— Brutus, Brutus — mówił wśród łkania, głaszcząc ratlerka — słyszysz? Twego pana chcą zamknąć znowu w domu wariatów... Brutus!...
Po jego bladej okrągłej twarzyczce ciekły łzy w takiej obfitości, że aż zdziwiło to Dyzmę.
— No — zapytał — co wolisz?
— Proszę do mnie nie mówić na ty — wyniośle odparł Ponimirski i od razu przestał płakać.
— A niby dlaczego? Jak jesteśmy teraz szwagrami... Właśnie powinniśmy być „na ty”. Co by ludzie powiedzieli? Dawni koledzy i szwagry do tego, żeby „na pan”?...
— Zabawne — zgryźliwie uśmiechnął się Ponimirski. — Czy pan jednak nie zdaje sobie sprawy z dystansu, jaki nas dzieli?
— Niby jaki dystans? Chyba ten, że ja jestem normalny, a ty masz fiksum dyrdum we łbie. Słowem, wybieraj, jak chcesz. Powtarzam: pamiętaj, że ze mną żartów nie ma! A i w mordę potrafię dać tak, że wszystkie zęby wylecą!
Podsunął mu pod nos zaciśniętą pięść, lecz wbrew jego oczekiwaniu Ponimirski ucieszył się.
— Naprawdę? To ciekawe. Często słyszałem, że są takie uderzenia, ale nie zdarzyło mi się widzieć. Wie pan co? Zadzwonię na Antoniego, a pan zademonstruje na nim taki cios. Dobrze?
Już sięgnął ręką do dzwonka, lecz Dyzma powstrzymał go:
— Co pan strugasz wariata. Ja nie Antoniemu dam w mordę, a tobie. Spróbuj tylko. No więc? Zgadzasz się?
Ponimirski rozpaczliwym ruchem załamał ręce i ciężko westchnął:
— Och, cóż za poniżenie, co za upadek! Mam tego bałwana, tego mużyka525 nazywać „na ty” i na dobitek pakować angielszczyznę w ten tępy łeb? Co za czaszka, przecie to lombrozowska526 czaszka.
Dyzma podniósł się i spojrzał na zegarek.
— No, to bądź zdrów!
— Pan odchodzi?... Niech pan jeszcze posiedzi, bo mi nudno samemu.
— Nie będziesz sam. Jeszcze dzisiaj wyślę cię do Tworek.
Ponimirski wyskoczył z łóżka i drżąc na całym ciele podbiegł do Nikodema.
— Nie! Nie! Ja zgadzam się na wszystko.
— Zgadzasz się?
— Tak.
— I nie rozpuścisz pyska?
— Nie.
— Będziesz mnie uczył?
— Będę.
— No, klawo527, a teraz nazwij mnie po imieniu.
— Kiedy ja nie pamiętam tego imienia. To jakieś idiotyczne imię.
— Nikodem.
— Teraz już wiem... Nikodemie.
— Więc sztama528?
— Co?
— No, zgoda między nami?
— Zgoda.
— Daj, Żorż, łapę! Serwus.
Podali sobie ręce i Dyzma wyszedł.
Ponimirski usiadł na dywanie i śmiał się długo, sam nie wiedząc z czego.
Wreszcie zaczął krzyczeć:
— Antoni! Antoni! Antoni!
Gdy służący uchylił drzwi, Ponimirski rzucił się nań z pięściami.
— Czemuś zamilczał przede mną?
— Co zamilczałem, paniczu?
— To, że moja siostra wychodzi za mąż! Stary ośle!... No, teraz szybko pakuj rzeczy!
— Pakować, po co, paniczu!
— Przeprowadzamy się.
— Dokąd?
— Do pałacu!
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
W dwa dni po przyjeździe młodych państwa wrócił też do Koborowa Krzepicki, który likwidował w Warszawie interesy pryncypała529.
Musiał do razu wziąć się do wielkiej roboty, gdyż właśnie rozpoczynano dostawy progów kolejowych, a i normalne prace wiosenne wymagały nieustannego dozoru. Z tego względu mało czasu mógł poświęcić Nikodemowi i jego żonie, którzy zresztą nie martwili się z tego powodu. Dnie i tygodnie upływały im na rozrywkach, jakich mogły dostarczać wycieczki łodzią, samochodem, końmi i wreszcie gra w bilard.
Nina czuła się zupełnie szczęśliwa. Wprawdzie rodziły się w niej od czasu do czasu pewne wątpliwości, lecz wszelkie objawy, przemawiające przeciw niemu, kładła na karb jego dziwactw i uprzedzeń, które należało tak znakomitemu człowiekowi i tak wybitnej indywidualności przebaczyć. Zresztą tyle miała tytułów do gorącej dla niego wdzięczności! Jeżeli zaś w ciągu dnia nasuwały się jej powątpiewania i przypuszczenia, przychodziła noc i swymi wrażeniami zacierała wszystko. Zmysły Niny, które tak długo nie znajdowały naturalnego ujścia dla swego wybujałego rozrostu, były w niej elementem decydującym.
Toteż małżeństwo czuło się dobrze i zapowiadało się trwale.
Po dwóch miesiącach dopiero zamierzali złożyć wizyty w okolicznych dworach i zacząć przyjmować u siebie, tym bardziej, że na lato oczekiwali pani Przełęskiej i wielu gości z Warszawy.
Nikodem sporo czasu poświęcał nauce. Zamykał się w bibliotece z Ponimirskim lub sam i czytał. Robił to z niechęcią, lecz dość miał sprytu na to, by rozumieć, jakie korzyści daje książka czy język obcy.
Nieraz wieczorem przy kolacji mimochodem wspominał o rzeczach świeżo przeczytanych, cytując poglądy różnych pisarzy, i widział efekt, jaki tym wywoływał przy stole. Nie tylko Nina, lecz i Krzepicki wysłuchiwali z szacunkiem jego powiedzeń. Wkrótce w Koborowie utarł się termin dla godzin spędzonych przez Nikodema w bibliotece. Nazywało się to, że pan dziedzic „pracuje naukowo”.
Z rzadka tylko Dyzma odwiedzał folwarki i zakłady przemysłowe. Całe gospodarstwo było na głowie Krzepickiego, a ustawiczny530 wzrost dochodów był namacalnym dowodem, że nowy administrator świetnie sobie daje radę.
Żorż Ponimirski szybko przystosował się do swej nowej roli i zachowywał się w sposób niedający Nikodemowi powodów do niezadowolenia. Wprawdzie bywały wypadki, że wyrywał się z jakimś dwuznacznym słowem czy z sarkastycznym śmiechem, lecz zaraz opanowywał się i cichł pod groźnym spojrzeniem szwagra. Z siostrą prawie nie rozmawiał. Czuł do niej zadawniony żal, a zresztą miał manię uważania kobiet za istoty pozbawione zdolności myślenia i rozumowania.
W każdym razie używał w pełni od dawna nie posiadanej swobody, jeździł konno, a nawet samochodem. Dyzma pozwolił mu na to, po cichu żywiąc nadzieję, że kiedyś kark skręci.
Żorż jednak, chociaż urządzał masę psikusów, awantur i brewerii531, jeżeli o jego własną skórę chodziło, umiał być ostrożny. Jego lekki obłęd, nieszkodliwy dla otoczenia, wkrótce stał się ulubionym tematem anegdotek w całej okolicy.
Krzepickiego traktował wyniośle. Podawał mu dwa palce i z reguły nie odpowiadał na jego pytania, jeżeli nie zawierały „proszę pana hrabiego”. Krzepicki śmiał się z tego i nic sobie nie robił z fum532 Żorża.
— Śmieszny wariat — mówił — zawsze się ubawię jego wybrykami. Na wsi to nieoceniona rzecz. Teraz rozumiem, dlaczego dawniej królowie trzymali błaznów.
— Niech go cholera weźmie — odpowiadał Dyzma.
Z Warszawy nadchodziły tymczasem listy od dawnych przyjaciół i wiadomości wcale niepocieszające.
Kryzys gospodarczy rósł z dnia na dzień, co zresztą powoli dawało się wyczuwać i w Koborowie.
Papiernia i tartaki szły wyłącznie zamówieniami rządowymi. Mnożące się bankructwa raz po raz zarywały interesy Dyzmy. Na szczęście ruchliwość Krzepickiego i dostawy dla rządu gwarantowały mu nadal grube dochody. W każdym razie w porównaniu z okolicznym ziemiaństwem mógł się uważać za krezusa533. Im powodziło się coraz gorzej. Doszło do tego, że w najbliższym sąsiedztwie wystawiono na licytację trzydzieści majątków.
Zresztą z całego kraju nadchodziły wieści nie lepsze. Rolnicy zaprzestali używania sztucznych nawozów, własne wydatki zmniejszyli do minimum. Co więcej, szerokim echem zaczęły się rozchodzić pogłoski, że wielu sprzedawało zlombardowane zboże, stanowiące własność Państwowego Banku Zbożowego. W związku z tym i wskutek innych komplikacji gospodarczych obligacje banku zaczęły spadać na łeb na szyję. Wśród posiadaczy tych obligacji wybuchła panika. Zastój w handlu i na giełdzie, ciężki kryzys w przemyśle i niewypłacalność podatników składały się na obraz groźnego niebezpieczeństwa. Dzienniki przepełniły się wiadomościami o bankructwach, lokautach534, strajkach i masowych samobójstwach ludzi, którzy potracili fortuny lub możność znalezienia zarobku.
Pomruk niezadowolenia rósł w kraju, kierując się przeciw rządowi. Coraz głośniej rozbrzmiewało wołanie o silnego człowieka, który by ujął w mocną rękę ster państwa i znalazł środki zaradcze przeciw kryzysowi.
Tymczasem zbliżały się żniwa i nad państwem zawisła znowu klęska urodzaju.
Nikodem czytał dzienniki kręcił głową:
— Cholera! Co to z tego może wyjść?...
Od dawna w Koborowie nie obchodzono dożynek tak hucznie jak tego roku.
Nowy dziedzic miał szeroką rękę i lubił zabawić się. Gości zjechało się mnóstwo. Pierwsza przybyła pani Przełęska z niezliczonym taborem kufrów, tegoż wieczora przyjechał pułkownik Wareda i obie hrabianki Czarskie. Nazajutrz oba samochody koborowskie i dwa powozy czynne były przez cały dzień.
Przyjechał wojewoda Szejmont z żoną i synem, starosta Ciszko, ministrowa Jaszuńska, baronostwo Rehlfowie, Uszycki z siostrą, komendant okręgu korpusowego generał Czakowicz z dwoma adiutantami, Ulanicki, Holszycki, ordynatowa Korzecka i kilkanaście osób z okolicy.
Pałac zaroił się gośćmi, napełnił się gwarem i ruchem.
Nina była uszczęśliwiona. Tak lubiła życie towarzyskie. Od tygodnia wraz z Krzepickim opracowywała program rozrywek, wycieczek i zabaw, zajmowała się lustracją535 zapasów i piwnic, uzupełnianiem sztabu służby, przygotowaniem pokojów gościnnych i milionem innych spraw, wynikających z konieczności godnego przyjęcia krewnych, znajomych i przyjaciół.
Żorż był zelektryzowany. Kręcił się wśród gości, bawił panie, pokazywał panom stajnie i w ogóle starał się reprezentować. Poczuł się znowu wielkim panem i niemal zapomniał, że to nie on jest właścicielem Koborowa. Goście, dyskretnie uprzedzeni przez Krzepickiego i przez panią Przełęską o jego chorobie umysłowej, byli dlań pobłażliwi i nie przeczyli mu w niczym.
Nikodem witał wszystkich uprzejmie, lecz z rezerwą, która utrwalała wokół niego atmosferę respektu i szacunku. Pomimo obecności wielu osób nie zmienił zwyczaju zamykania się w bibliotece. Przyczyniło się to do tym większego poważania go przez gości.
Wieczorami w parku grała sprowadzona z Warszawy orkiestra i całe towarzystwo używało świeżego powietrza, spacerując lub tańcząc na trawniku, oświetlonym kolorowymi lampami. Czasem konno lub powozami jeżdżono do lasu. Nina bardzo lubiła te wycieczki przy księżycu.
Od rana kwitł tenis. Oba korty były zajęte do południa, kiedy podawano lunch. Zresztą każdy robił, co mu się podobało, przez cały dzień. Poważniejsza część towarzystwa z zainteresowaniem zwiedzała zakłady przemysłowe i zabudowania gospodarskie, młodsi używali konnej jazdy, kąpieli w jeziorze, organizowali wyścigi motorówek i wioślarskie.
— Ślicznie tu u państwa — mówili wszyscy Ninie i Nikodemowi. — Koborowo to prawdziwe cacko.
I rzeczywiście wszyscy czuli się znakomicie. Palarnia została opanowana przez brydżystów, którzy prawie nie wstawali od stolików. W pokoju śniadaniowym przez cały dzień podawano przekąski i napoje wyskokowe536.
W trzecim dniu wydano wielki bal.
Było to coś wspaniałego. Na zaproszonych sto czterdzieści osób przyjechało sto sześćdziesiąt trzy.
Bal rozpoczął się o dziesiątej wieczorem, a został zamknięty hucznym mazurem o pierwszej po południu.
Wypito moc alkoholu, w rezultacie czego służba miała masę roboty z odszukiwaniem po krzakach i zakamarkach „trupów” i z odnoszeniem ich do łóżek.
Zresztą wszyscy poszli spać, gdyż wieczorem miała się odbyć zabawa dożynkowa.
Wokół gazonu537
Uwagi (0)