Zwycięstwo - Joseph Conrad (czytać książki online za darmo txt) 📖

— Och, nie śmiej się! — krzyknęła.

— Rzeczywiście się śmiałem? Zapewniam cię, że nie zdawałem sobie z tego sprawy. Nie pytam, czy wierzysz w relację hotelarza. Przypuszczam, że musisz znać wartość ludzkich sądów.

Rozłożyła dłonie, poruszyła nimi lekko i splotła palce jak poprzednio. Czy to miał być protest? Czy potwierdzenie? I to już wszystko? Poczuł ulgę, gdy przemówiła tym ciepłym, cudownym głosem, który sam przez się krzepił i czarował serce, który był takim jej urokiem.

— Przecież słyszałam to, nim jeszcze zaczęliśmy z sobą rozmawiać. Potem wyszło mi to z pamięci. Wszystko wyszło mi wtedy z pamięci; i byłam temu rada. To był dla mnie początek nowego życia — z tobą — i ty wiesz o tym. Czemuż nie zapomniałam zupełnie, kim byłam przedtem — tak byłoby najlepiej; a prawie już udało mi się zapomnieć.

Wzruszyło go uczucie drgające w ostatnich słowach. Zdawała się mówić z cicha o jakimś dziwnym czarze w słowach tajemniczych i pełnych szczególnego znaczenia. Pomyślał, że gdyby umiała mówić do niego tylko jakimś nieznanym językiem, przykułaby go do siebie pięknem samego dźwięku, przywodzącego na myśl niezmierne głębie mądrości i uczucia.

— Ale — ciągnęła — to nazwisko utkwiło jakoś w głowie; i kiedy je wymówiłeś —

— Wówczas czar prysł — mruknął Heyst w gniewnym rozczarowaniu, jak gdyby zawiodła go jakaś nadzieja.

Lena, siedząc trochę wyżej od Heysta, śledziła spokojnymi oczami zadumę i milczenie tego mężczyzny, od którego zależała tak zupełnie. Dotychczas nie zdawała sobie z tego jasno sprawy, ponieważ aż do tej chwili nigdy jeszcze nie odczuła, że jest zawieszona między niebem a ziemią — w jego ramionach. Co by się stało, gdyby zmęczył się swym ciężarem?

— I przecież nikt nigdy nie wierzył w to gadanie!

Heyst ocknął się w nagłym wybuchu śmiechu, na którego dźwięk oczy Leny się rozszerzyły, jak gdyby się niezmiernie zdziwiła. Ale był to odruch machinalny; ani ją ten śmiech zdziwił, ani zaskoczył. W gruncie rzeczy rozumiała teraz Heysta lepiej niż kiedykolwiek, począwszy od chwili, gdy oczy jej pierwszy raz na nim spoczęły.

Śmiał się z pogardą.

— Co się ze mną dzieje? — zawołał. — Jak gdyby mnie mogło obchodzić, co ktokolwiek powiedział i w co wierzono od początku świata aż do dnia sądu ostatecznego!

— Nie słyszałam nigdy twego śmiechu — dopiero dzisiaj — zauważyła. — Już drugi raz się śmiejesz.

Dźwignął się z ziemi i górował nad nią całą postacią.

— To wszystko dlatego, że gdy ktoś wedrze się do czyjegoś serca, jak ty wdarłaś się do mojego, wtedy otwiera się droga dla wszystkich słabości — wstydu, gniewu, idiotycznych oburzeń, idiotycznych obaw — a także idiotycznego śmiechu. Ciekaw jestem, jak sobie ten śmiech tłumaczysz?

— Nie był wcale wesoły — rzekła. — Ale dlaczego gniewasz się na mnie? Czy żałujesz, że odebrałeś mnie tym bestiom? Powiedziałam ci przecież, kim jestem. I mogłeś sam to widzieć.

— Boże mój! — szepnął. Odzyskiwał panowanie nad sobą. — Zapewniam cię, że widziałem znacznie więcej, niż ty mi mogłaś powiedzieć. Widziałem wiele rzeczy, których dotychczas wcale nie podejrzewasz; tylko że ciebie na wskroś przejrzeć nie można.

Opuścił się na ziemię obok niej i ujął jej rękę. Pytała łagodnie:

— Czego chcesz jeszcze ode mnie?

Nie odzywał się wcale przez chwilę.

— Zdaje mi się, że chcę niepodobieństwa — rzekł bardzo cicho, jak gdyby jej się z czymś zwierzał, i jednocześnie ścisnął ujętą dłoń.

Nie oddała uścisku. Potrząsnął głową, jakby chciał odpędzić od siebie jakąś myśl, i dodał głośniej lekkim tonem:

— Tak, żądam niepodobieństwa. I to wcale nie dlatego, abym lekceważył to, co już otrzymałem. Broń Boże! Ale cenię tak wysoko swą zdobycz, że niepodobna mi się nasycić jej posiadaniem. Wiem, że to nie jest rozsądne. Teraz nie możesz już nic zatrzymać dla siebie.

— Doprawdy nie mogę — szepnęła, pozostawiając biernie rękę w jego mocnym uścisku. — Pragnę tylko móc dać ci coś więcej jeszcze, czy coś lepszego — wszystko czego pragniesz.

Wzruszył go szczery akcent tych prostych słów.

— Powiem ci co możesz zrobić — możesz mi powiedzieć, czy byłabyś poszła za mną, gdybyś była wiedziała, o kim mówił ten wstrętny idiota. Więc jestem mordercą — ni mniej, ni więcej!

— Ależ ja ciebie wcale wtedy nie znałam — zawołała. — I mam wrażenie, że zrozumiałam dobrze co opowiadał. To nie było właściwie morderstwo. I nigdy tego nie myślałam.

— Skąd przyszła mu do głowy taka ohyda? — wykrzyknął Heyst. — Wygląda na ograniczone bydlę. I jest ograniczony. Jakim sposobem zdołał wymyślić tę miłą historię? Czy mam taki szczególnie podły wyraz twarzy? Czy nikczemny egoizm maluje się na niej? A może ten rodzaj postępku jest taki ogólnoludzki, że każdego można o to posądzić?

— To nie było morderstwo — nalegała poważnie.

— Wiem. Rozumiem. To było coś gorszego. Co się zaś tyczy zabójstwa, które w porównaniu z tym byłoby postępkiem względnie przyzwoitym — nie popełniłem go nigdy.

— Dlaczegoż byś miał je popełnić? — spytała zalęknionym głosem.

— Moja droga, nie znasz tego rodzaju życia, jakie prowadziłem w niezbadanych krajach, w dzikiej głuszy; trudno ci dać o tym pojęcie. Są ludzie, którzy nie byli nigdy w tak ciężkich opałach jak ja, a jednak musieli — przelewać krew, jak to się mówi. I w najdzikszej głuszy kryją się łupy nęcące ludzi; ale ja nie miałem żadnych zamiarów ani planów — ani nawet wielkiej stałości charakteru, która by uczyniła mnie zbyt upartym. Po prostu krążyłem tylko po ziemi, podczas gdy inni zapewne dokądś dążyli. Obojętność na drogi i cele czyni człowieka niejako miększym. I mogę powiedzieć także z całą szczerością, że nie dbałem nigdy — nie powiem o życie, gdyż zawsze pogardzałem tym, co ludzie tak nazywają — ale o to, by przy życiu pozostać. Nie wiem, czy to właśnie nazywa się odwagą; bardzo wątpię.

— Jak to! Ty nie jesteś odważnym? — zaprotestowała.

— Nie wiem doprawdy. W każdym razie nie mam tego rodzaju odwagi, która sięga zawsze po broń, bo nigdy nie było mi pilno użyć broni podczas kłótni, w które człowiek zaplątuje się czasem w najniewinniejszy sposób. Powody, dla których ludzie mordują się nawzajem, tak jak i wszystkie ludzkie czyny, są godne najwyższej pogardy i pożałowania, gdy się wstecz na nie spogląda. Nie — nie zabiłem nigdy mężczyzny i nie kochałem kobiety — nawet w myśli, nawet w marzeniu.

Podniósł jej rękę do ust i zatrzymał tak przez chwilą, a ona przysunęła się do niego trochę bliżej. Po tym przeciągłym pocałunku nie puścił już jej dłoni.

— Zabijać, kochać — oto najważniejsze sprawy w życiu mężczyzny! W żadnej z nich nie mam doświadczenia. Musisz mi wybaczyć wszystko, co wydało ci się niezręcznym w moim obejściu, nie dopowiedzianym w moich słowach i niestosownym w moim milczeniu.

Poruszył się niespokojnie, stropiony trochę jej zachowaniem, ale pełen wyrozumiałości; w tej chwili zupełnego spokoju odczuł, że trzymając tę rękę tak posłuszną jego woli, doznaje ściślejszego z Leną zespolenia aniżeli kiedykolwiek przedtem. Ale nawet i teraz błąkało się w nim poczucie pewnej niezupełności, której — zdawało się — nic nigdy nie usunie, owej nieuniknionej niedoskonałości wszystkich darów życia, czyniącej z nich złudzenia i sidła.

Nagle ścisnął gniewnie jej dłoń. Żartobliwa równowaga, wynikająca zarówno z dobrotliwości, jak i z pogardy, znikła z chwilą, gdy utracił swą gorzką wolność.

— Mówisz, że to nie jest morderstwo! I ja tak myślę. Ale gdym teraz — w rozmowie, którąś wywołała — wymienił to nazwisko i gdy zrozumiałaś, że mówiono o mnie, dziwnie cię to wzruszyło. Widziałem to dobrze.

— Przestraszyłam się trochę — rzekła.

— Niegodziwości mego postępowania? — spytał.

— Nie chciałabym ciebie sądzić; za nic w świecie.

— Doprawdy?

— Byłoby to tak, jakbym się ośmieliła sądzić wszystko, co tu jest. — Uczyniła ruch ręką, jak gdyby chciała objąć jednym gestem ziemię i niebo. — Nie mogłabym na to się ważyć.

Nastała cisza, przerwana wreszcie przez Heysta.

— I to ja! Właśnie ja miałem skrzywdzić śmiertelnie mego biednego Morrisona! — krzyknął. — Ja, który nie mogłem ścierpieć, aby jego uczucia zostały urażone. Ja, który szanowałem nawet jego szaleństwo! Tak, szaleństwo, po którym zostały te ruiny, leżące wzdłuż bulwaru w zatoce Czarnych Diamentów. Jakże mogłem inaczej postąpić? Uważał mnie wciąż za swego zbawcę; miał ustawicznie na końcu języka dozgonne zobowiązania dla mnie, aż palił mnie wstyd z powodu tej jego wdzięczności. Cóż na to mogłem poradzić? Chciał mi się gwałtem odpłacić tym przeklętym węglem; musiałem przyłączyć się do jego planu, jak gdybym brał udział w zabawie dzieci w dziecinnym pokoju. Nie mogłem dopuścić myśli o upokorzeniu go, tak jak nie można pomyśleć o upokorzeniu dziecka. I po co o tym wszystkim mówić! Naturalnie, że tutejsi ludzie nie mogli zrozumieć prawdziwego naszego stosunku. Ale co to ich mogło obchodzić? Zabić starego Morrisona! Byłoby mniej zbrodniczo, mniej niegodziwie — nie mówię już, że byłoby mniej trudno — zabić człowieka, niż podejść go w ten sposób. Czy to rozumiesz?

Skinęła głową lekko, ale raz po raz i z widocznym przekonaniem. Oczy Heysta spoczywały na niej badawczo; wzbierała w nich czułość.

— Ale nie popełniłem żadnego z tych czynów — ciągnął dalej. — Więc skąd twoje wzruszenie? Wyznajesz tylko, że nie chciałabyś mnie sądzić.

Zwróciła na niego zamglone, niewidzące szare oczy, w których zdziwienie jej nie odbijało się wcale.

— Mówię, że nie mogłabym ciebie sądzić — szepnęła.

— Ale pomyślałaś, że nie ma dymu bez ognia! — Przez żartobliwość jego tonu przebijało rozdrażnienie. — Cóż za siła musi być w słowach — i to słowach słyszanych od niechcenia — gdyż nie przysłuchiwałaś się ze specjalną uwagą, prawda? Co to były za słowa? Jakiż złośliwy wysiłek wyobraźni wpędził je w usta tego idioty z jego kłamliwego gardła? Gdybyś mogła je sobie przypomnieć, może by i mnie przekonały.

— Ależ nie przysłuchiwałam się wcale — zaprzeczyła. — Cóż mnie mogło obchodzić, co oni o kim mówili? Schomberg opowiadał, że nie widziano nigdy dwóch przyjaciół pozornie tak sobie oddanych jak wy obaj, i że później, kiedyś już wyciągnął z Morrisona wszystko, o co ci chodziło i kiedy ci się porządnie znudził, wypchnąłeś go do Anglii, aby tam umarł.

Oburzenie, podszyte jeszcze jakimś innym uczuciem, zabrzmiało w jej słowach wymówionych czystym, czarującym głosem. Umilkła nagle i spuściła długie, ciemne rzęsy, jakby się czuła śmiertelnie znużona i zgnębiona.

— Naturalnie, dlaczego by nie miało ci się znudzić to albo inne towarzystwo? Jesteś inny niż wszyscy ludzie — i myśl ta zabolała mnie nagle; ale wierzaj mi, nie pomyślałam o tobie nic złego. I —

Nagły ruch ręki, odrzucającej dłoń Leny, zatrzymał słowa na jej ustach. Heyst stracił znów panowanie nad sobą. Byłby krzyczał, gdyby to leżało w jego usposobieniu.

— Nie, doprawdy, ta ziemia wybrana jest najwidoczniej z pomiędzy wszystkich planet na wylęgarnię potwarzy, której by starczyło dla całego świata! Czuję wstręt do samego siebie, jak gdybym wleciał w jakąś plugawą dziurę. Brr! A ty — umiesz tylko powiedzieć, że nie chcesz mnie sądzić; że —

Lena podniosła głowę w odpowiedzi na ten wybuch, choć Heyst nie zwrócił się w jej stronę.

— Nie wierzę, aby było w tobie co złego — powtórzyła. — Nie mogłabym wierzyć.

Zrobił ruch, jakby chciał powiedzieć:

— To mi wystarcza.

W duszy i ciele odczuł nerwową reakcję po tkliwości. Nagle, bez żadnego przejścia, poczuł że jej nienawidzi. Ale tylko przez chwilę. Przypomniał sobie, że jest ładna i, co więcej, że ma szczególny wdzięk w codziennym życiu. Była w niej tajemnica indywidualności, która podnieca — i nie da się ująć.

Zerwał się i zaczął chodzić tam i na powrót. Wkrótce ukryta wściekłość rozpadła się w nim w proch, niby wariacka jakaś budowla, zostawiając po sobie pustkę, żal i znękanie. Miał urazę nie do Leny, ale do samego życia — do tych najpospolitszych sideł, w które się czuł schwytanym; zdawał sobie jasno sprawę z tego spisku nad spiski, lecz przenikliwość jego umysłu nie pocieszała go bynajmniej.

Zboczył z drogi i wspiąwszy się ku Lenie, położył się na ziemi u jej boku. Zanim zdołała się poruszyć czy nawet zwrócić głowę w jego stronę, wziął ją w ramiona i przycisnął wargi do jej ust. Poczuł na nich gorycz łzy, która tam spłynęła. Nigdy jeszcze nie widział jej płaczącej. Był to jakby nowy apel do jego czułości — nowy urok. Lena spojrzała w koło, odsunęła się nagle i odwróciła twarz. Stanowczym ruchem ręki nakazała, aby ją puścił — ale Heyst rozkazu nie usłuchał.