Zwycięstwo - Joseph Conrad (czytać książki online za darmo txt) 📖

Lena oparła łokcie na podniesionych kolanach, ujmując głowę w obie dłonie.

— Czy nie znudziło ci się tu siedzieć? — zapytał Heyst.

Niedostrzegalny prawie, przeczący ruch głowy był całą odpowiedzią.

— Dlaczego wyglądasz tak poważnie? — ciągnął dalej i zaraz pomyślał, że przy dłuższym obcowaniu ciągła powaga daleko jest łatwiejsza do zniesienia niż ustawiczna wesołość. — Ślicznie ci z tym wyrazem twarzy — dodał, wcale nie przez dyplomację; słowa te były szczere i zgodne z jego upodobaniem. — Jeśli mogę być pewnym, że nie nuda nadaje ci ten surowy wyraz, będę tu siedział chętnie i patrzył na ciebie, póki nie zechcesz odejść.

To była prawda. Heyst był wciąż pod świeżym urokiem wspólnego ich życia i nowych, niespodziewanych wrażeń; posiadanie tej kobiety głaskało mile jego próżność, bowiem mężczyzna musi doznawać tego uczucia, o ile mężczyzną być nie przestał. Oczy Leny zwróciły się w jego stronę i spoczęły na nim, po czym zapatrzyły się znowu w głęboki półmrok u stóp prostych drzew, których rozłożyste korony cofały z wolna swój cień. Ciepłe powietrze drgnęło z lekka naokoło jej nieruchomej głowy. Nie chciała patrzeć na Heysta z powodu niejasnej jakiejś obawy zdradzenia się przed nim. Czuła w najistotniejszej swej głębi nieprzeparte pragnienie, aby oddać mu się jeszcze zupełniej przez jakiś akt absolutnej ofiary. Zdawał się nie mieć o tym najmniejszego pojęcia. Był dziwnym stworzeniem bez żadnych potrzeb. Czuła wzrok jego na sobie; a że milczał, spytała nieśmiało, gdyż nie rozumiała jego milczenia:

— Więc mieszkałeś razem z tym twoim przyjacielem — z tym dobrym człowiekiem?

— To był zacności człowiek — odparł Heyst z gotowością, której nie oczekiwała. — Lecz uległem jego prośbom przez słabość. W gruncie rzeczy wcale nie pragnąłem z nim mieszkać, ale on nie chciał za nic mnie puścić, a ja znów nie mogłem mu wytłumaczyć, o co mi chodzi. Należał do gatunku ludzi, którym nic wytłumaczyć nie można. Cechowała go niezmierna wrażliwość i byłbym popełnił okrucieństwo, raniąc delikatne jego uczucia przez wyjawienie tego, co należało powiedzieć. Umysł jego był podobny do czystego pokoju o białych ścianach; umeblowanie tego pokoju składało się — dajmy na to — z sześciu krzeseł wyplatanych słomą, które ciągle ustawiał i przestawiał w najrozmaitszy sposób. Lecz były to wciąż te same krzesła. Życie z nim płynęło nadzwyczaj łatwo; ale z czasem przyszedł mu do głowy pomysł węglowej afery i opanował go zupełnie. Przeniknął do skąpo umeblowanego pokoju, o którym wspominałem, i rozsiadł się na wszystkich krzesłach. Widzisz, nie było nawet mowy o wyrugowaniu tego pomysłu. Miał zapewnić majątek i jemu, i mnie, i wszystkim. W ubiegłych latach, gdy nachodziły mnie chwile zwątpienia — jak to się zdarza człowiekowi, który postanowił nie poddać się absurdom życia — pytałem się siebie często z przelotną trwogą, w jaki sposób życie będzie usiłowało mną zawładnąć. I stało się to w ten sposób! Wbił sobie w głowę, że nic beze mnie zrobić nie może. Zapytał mnie wprost, czy zamierzam odepchnąć go i zmarnować mu życie? No więc pewnego ranka — ciekaw jestem czy poprzedniego wieczoru padł na kolana i modlił się — otóż pewnego ranka —

Heyst szarpnął gwałtownie kępką zeschłej trawy i odrzucił ją daleko nerwowym ruchem.

— Ustąpiłem — powtórzył.

Lena zwróciła ku niemu oczy i zauważywszy na jego twarzy silne poruszenie, śledziła je z tym niezmiernym zajęciem, które jego osoba budziła zawsze w jej sercu i umyśle. Lecz wzruszenie znikło wnet z twarzy Heysta; została tylko posępność.

— Trudno stawiać opór, jeśli nas nic właściwie nie obchodzi — zauważył. — A może i jest trochę kapryśności w mojej naturze. Bawiło mnie wypowiadanie na prawo i lewo głupich, pospolitych zdań. Nigdy nie miałem tak dobrej opinii na wyspach, jak wówczas, gdy zacząłem gadać handlowym żargonem niby patentowany idiota. Słowo daję, zdaje mi się, że mnie doprawdy przez pewien czas szanowano. Brałem to wszystko poważnie jak osioł; musiałem być lojalny względem tego człowieka. I byłem lojalny od początku aż do końca, lojalny aż do ostateczności, z całą uczciwością, na jaką mnie stać. Przypuszczałem, że mój wspólnik zna się trochę na sprawach węglowych. I nawet gdybym był wiedział, że nie ma o tym pojęcia, jak było w rzeczywistości — nawet i wtedy nie wyobrażam sobie, co należało zrobić, aby się opamiętał. Tak czy owak, musiałem być lojalny. Prawda, praca, ambicja, nawet miłość, mogą być tylko liczmanami54 w smutnej czy nędznej grze życia, ale kiedy się weźmie w niej udział, trzeba grać partię do końca. Nie! cień Morrisona nie ma powodu mnie nawiedzać. Co ci się stało? Czemu tak patrzysz na mnie, Leno? Słabo ci?

Heyst poruszył się, jakby chciał wstać. Lena wyciągnęła ramię, aby go zatrzymać; pozostał w siedzącej pozycji, wsparty na ręce. Wpatrywał się w nią, obserwując nieokreślony wyraz jej twarzy pełnej niepokoju; zdawało się wprost, że Lena nie może zaczerpnąć powietrza.

— Co ci się stało? — nalegał, czując dziwną niechęć do poruszenia się i dotknięcia jej.

— Nic. — Przełknęła ślinę z trudem. — Naturalnie, że to niemożliwe. Jakie ty nazwisko wymieniłeś? Nie dosłyszałam nazwiska.

— Nazwisko? — powtórzył Heyst ze zdumieniem. — Wspomniałem tylko Morrisona. To nazwisko tego człowieka, o którym opowiadam. Cóż z tego?

— I mówisz, że to był twój przyjaciel?

— Po tym, co słyszałaś, możesz sama osądzić. Wiesz tyle o moich stosunkach z nim, co i ja sam. Ludzie z tych okolic, sądząc z pozorów, nazywali nas także przyjaciółmi, o ile sobie przypominam. Pozory! Czyż można domagać się czegoś innego, czegoś lepszego? Niepodobna55 żądać nic więcej.

— Chcesz mnie ogłuszyć słowami — zawołała. — Chyba z tego żartować nie możesz.

— Nie mogę? No tak, nie mogę. Szkoda. Toby był może najlepszy sposób — rzekł Heyst tonem, który w jego ustach można było nazwać ponurym. — A jeszcze lepiej zapomnieć zupełnie o tej głupiej historii. — Lekka żartobliwość jego słów i obejścia wróciła jak przyzwyczajenie, z którym się zrósł, wróciła, nim jeszcze jego czoło zdążyło zupełnie się wypogodzić. — Ale dlaczego tak się we mnie wpatrujesz? Och, nie mam nic przeciwko temu i postaram się nie drgnąć. Twoje oczy —

Patrzył w nie i w istocie zapomniał w tej chwili najzupełniej o zmarłym Morrisonie.

— Nie, doprawdy — wykrzyknął nagle. — Jakaś ty nieprzenikniona, Leno, z tymi twoimi szarymi oczami! To mają być okna duszy, jak powiedział jakiś poeta. Musiał być szklarzem z powołania. Natura dała ci w oczach doskonałą osłonę dla płochliwej duszy.

Gdy przestał mówić, Lena przyszła do siebie i zaczerpnęła powietrza. Usłyszał jej głos, którego zmienny czar znał, zdawało się, tak dobrze, a który brzmiał teraz zupełnie obco:

— I ten twój wspólnik nie żyje?

— Morrison? O tak, mówiłem ci już, że —

— Nigdy mi tego nie mówiłeś.

— Nie? Myślałem, że ci mówiłem; a raczej myślałem, że musisz o tym wiedzieć. Wydaje mi się niemożliwym, aby ktoś, z kim rozmawiam, nie wiedział, że Morrison nie żyje.

Spuściła powieki; na twarzy jej pojawił się wyraz zgrozy, który przestraszył Heysta.

— Morrison! — wyszeptała przerażonym głosem. — Morrison! — Głowa jej opadła na piersi. Heyst nie mógł teraz widzieć jej rysów, ale z głosu poznawał, że z jakiejś przyczyny głęboko była poruszona dźwiękiem tego nieromantycznego nazwiska. Błysnęła mu nagle myśl — czyżby ona znała Morrisona? Ale to było absolutnym niepodobieństwem wobec tego, że pochodzili z tak różnych środowisk.

— To doprawdy nadzwyczajne! — rzekł. — Czy słyszałaś już kiedy to nazwisko?

Skinęła kilkakrotnie głową krótkim, potwierdzającym ruchem, jak gdyby nie dowierzała sobie na tyle, aby mówić, czy nawet spojrzeć na niego. Przygryzła dolną wargę.

— Czy znałaś kogoś tego nazwiska? — zapytał.

Dziewczyna zaprzeczyła ruchem głowy i wreszcie przemówiła urywanym głosem, jak gdyby przezwyciężając jakąś wątpliwość czy obawę. Odrzekła Heystowi, że słyszała właśnie o tym człowieku.

— To niemożliwe! — rzekł stanowczo. — Mylisz się. Nie mogłaś o nim słyszeć. To jest —

Urwał, gdyż przyszło mu na myśl, że słowa jego są zupełnie bezcelowe, że na nic się nie zda rzucać argumenty w próżnię.

— Ależ ja doprawdy o nim słyszałam; tylko nie wiedziałam wtedy, nie mogłam odgadnąć, że oni mówią właśnie o twoim wspólniku.

— O moim wspólniku? — powtórzył Heyst z wolna.

— Właściwie nie. — Zdawała się równie zaskoczona, równie pełna wątpliwości, jak i on. — Nie; oni mówili o tobie; ale ja tego nie wiedziałam.

— Kto taki mówił? — spytał Heyst podniesionym głosem. — Kto mówił o mnie? Gdzie to było?

Przy pierwszym zapytaniu dźwignął się z pozycji leżącej, a przy ostatnim klęczał przed nią, przy czym głowy ich znalazły się na jednym poziomie.

— Naturalnie, że w tamtym mieście, w tamtym hotelu. Gdzieżby, jeśli nie tam — odrzekła.

Świadomość, że o nim mówiono, wprawiała zawsze Heysta w zdumienie, wobec uproszczonego pojęcia, jakie miał o sobie. Przez chwilę był tak zdziwiony, jakby wierzył rzeczywiście, że jest tylko cieniem prześlizgującym się wśród ludzi. Poza tym miał na wpół świadome przekonanie, że plotki wyspiarskie nie mogą go dosięgnąć.

— Ale z początku mówiłaś, że rozmawiano o Morrisonie — zauważył, przysiadając na piętach. Przestawało go to zajmować. — Dziwi mnie, że miałaś sposobność przysłuchiwać się rozmowom; myślałem, że nie widywałaś nigdy ludzi z miasta, chyba tylko z estrady podczas koncertu.

— Zapominasz że nie mieszkałam z innymi dziewczynami — odrzekła. — Po jedzeniu wracały wszystkie do pawilonu, a ja musiałam zostawać w hotelu i szyć, czy też zająć się czym innym, w pokoju gdzie rozmawiali.

— Nie przyszło mi to na myśl. Ale prawda, nie powiedziałaś mi jeszcze, kto to byli ci oni?

— No naturalnie, że ta wstrętna bestia z czerwoną twarzą — rzekła z niepohamowanym wstrętem, który budziła w niej każda myśl o hotelarzu.

— Ach, Schomberg! — mruknął niedbale Heyst.

— Rozmawiał ze starym — to znaczy z Zangiacomem. Musiałam czasem z nimi siedzieć. Ta jędza nie pozwalała mi odejść. Mówię o Zangiacomowej.

— Domyśliłem się — mruknął Heyst. — Lubiła dręczyć cię w najróżniejszy sposób. Ale to dziwne doprawdy, że hotelarz mówił do Zangiacoma o Morrisonie. O ile pamiętam, Morrison rzadko bywał w jego hotelu. Schomberg znał daleko lepiej wielu innych ludzi.

Dziewczyna wstrząsnęła się z lekka.

— To jedyne nazwisko, które wpadło mi w uszy. Odsuwałam się od nich tak daleko, jak tylko mogłam, w najdalszy kąt pokoju; ale ta bestia tak się darła, że nie mogłam nie usłyszeć. Chciałabym zapomnieć o wszystkim, co mówili. Gdybym była wstała i wyszła z pokoju, ta baba nie byłaby mnie pewno za to zabiła; ale skrzyczałaby mnie we wstrętny sposób. Byłaby mnie zasypała pogróżkami i obelgami. Kiedy tego rodzaju ludzie mają do czynienia z kimś bezsilnym, nic ich wstrzymać nie może. Nie wiem dlaczego tak jest, ale ze złymi ludźmi, co to się widzi, że są źli — nie umiem sobie poradzić. Mają taki jakiś sposób pognębiania człowieka. Boję się zła.

Heyst śledził na jej twarzy zmieniający się wyraz. Przytakiwał z głębokim zrozumieniem, trochę rozbawiony.

— Rozumiem cię doskonale. Nie potrzebujesz się usprawiedliwiać ze swojej wielkiej wrażliwości na okrucieństwo. Jestem w tym trochę do ciebie podobny.

— Nie jestem bardzo odważna — rzekła.

— No, no! nie wiem doprawdy, co bym zrobił — jaką bym miał minę — wobec istoty, którą bym uważał za wcielenie zła. Nie masz się czego wstydzić.

Odetchnęła, podniosła na niego blade, czyste spojrzenie i szepnęła z nieśmiałym wyrazem twarzy:

— Nie zdajesz się być ciekawym tego, co Schomberg opowiadał.

— O biednym Morrisonie? Nie mogło to być nic złego, bo ten biedak był wcieloną niewinnością. A przy tym, widzisz, Morrison nie żyje i nic go już nie obchodzi.

— Ależ powtarzam ci że on mówił o tobie — zawołała. — Mówił, że wspólnik Morrisona najpierw zabrał mu wszystko, co tylko się dało, a potem — a potem... no po prostu zamordował go — wysłał go gdzieś, gdzie tamten umarł!

— Uwierzyłaś temu? — spytał Heyst po chwili zupełnej ciszy.

— Nie wiedziałam że to ma z tobą coś wspólnego. Schomberg mówił o jakimś Szwedzie. Skądże miałam wiedzieć? Dopiero kiedy zacząłeś mi opowiadać, dlaczego tu przyjechałeś —

— A teraz masz już moją relację — Heyst silił się na spokój. — Więc to tak wyglądało! — mruknął.

— Przypominam sobie jak mówił, że każdy człowiek z tych okolic zna tę historię — dodała bez tchu.

— To dziwne, że taka rzecz może sprawić ból — rozważał Heyst — a jednak sprawia. Zdaje mi się, że jestem takim samym głupcem jak ci wszyscy, którzy znają tę historię — i wierzą w nią bez wątpienia. Może jeszcze sobie co przypominasz? — zwrócił się do Leny z sarkastyczną uprzejmością. — Słyszałem często o moralnych korzyściach płynących ze spojrzenia na siebie oczami innych ludzi. Prowadźmy dalej badania. Czy nie przypominasz sobie jeszcze czegoś, o czym