Lord Jim - Joseph Conrad (biblioteka komiksowo txt) 📖

tle uwypuklały się jako czarna masa, następnie w samym przecięciu błysnęła tarcza księżyca, później uniosła się w górę, jak gdyby z tryumfem wydobywała się z rozwartego grobu.

— Cudowny widok — rzekł Jim, stojąc obok mnie. — Warto coś takiego zobaczyć, prawda?

W tym zapytaniu dźwięczała nuta osobistej dumy, która wywołała uśmiech na moich ustach; zdawać by się mogło, że sam przyłożył rękę do urządzenia tego niezwykłego widowiska! Wszakże urządził w Patusanie tyle rzeczy, na które, zdawałoby się, równie nie mógł mieć wpływu jak na ruch księżyca i gwiazd.

Było to trudne do pojęcia, a jednak stanowiło cechę charakterystyczną roli, w którą wepchnęliśmy go ze Steinem bez żadnego określonego zamysłu, chcąc go tylko usunąć z drogi, z jego własnej drogi, rozumie się... To było naszym głównym zamiarem, chociaż przyznaję, że miałem jeszcze inny motyw. Wybierałem się na jakiś czas do domu i dlatego pragnąłem, raczej nie uświadamiając sobie tego w pełni, zadysponować nim — rozumiecie, umieścić go w jakimś pewnym miejscu — zanim go opuszczę. Jechałem do kraju, a on przybył do mnie ze swymi troskami i niejasnymi roszczeniami; było to tak, jakbym słyszał człowieka dyszącego pod ciężarem we mgle. Nie mogę powiedzieć, abym go widział wyraźnie — nawet podczas ostatniego spotkania z nim; ale zdawało mi się, że im mniej go rozumiem, tym więcej jestem z nim związany w imię tej wątpliwości, będącej nieodłączną cząstką naszej wiedzy. Niewiele więcej wiedziałem o sobie. Otóż powtarzam, jechałem do domu — do własnego domu, przy którego ognisku każdy z nas ma prawo zasiąść. Tysiące nas błąka się po powierzchni ziemi, znanych lub nie, zdobywających za morzami sławę, pieniądze lub tylko okruchy chleba; ale zdaje mi się, że dla każdego powrót do domu to jakby zdanie rachunku. Wracamy, by stanąć przed obliczem bliskich, krewnych, przyjaciół — tych, którym winniśmy posłuszeństwo i których kochamy; a nawet ci, co nie mają nikogo zupełnie, wolni, samotni, nieodpowiedzialni, pozbawieni wszystkich związków — lub ci, w których domu nie ma srogich twarzy i znanych głosów — muszą spotkać się z duchem zamieszkującym ich ziemię, obłoki, powietrze, pola, lasy — z niemym przyjacielem, sędzią, natchnieniem! Mówcie sobie, co chcecie, ale chcąc odczuwać radość, oddychać spokojnie, trzeba powracać z czystym sumieniem. Może to się wam wydawać zwykłym sentymentalizmem; ale tak naprawdę niewielu z nas ma ochotę i posiada zdolność sumiennego badania swych wzruszeń. Tam jest ukochana dziewczyna, ludzie drodzy sercu, serdeczność, przyjaźń, uciecha duszy! Ale pozostaje faktem, że nagrody tej dotknąć możecie tylko czystymi rękami, inaczej przemieni się w waszym uścisku w suche liście i ciernie. Myślę, że ci samotni, nie mogący żadnego ogniska lub uczucia nazwać własnym, ci, co wracają nie do domów, lecz do samej ziemi, by się zetknąć z jej bezcielesnym, wiecznym, niezmiennym duchem — najlepiej rozumieją jego surowość, potęgę zbawczą, łaskę, jego odwieczne prawo do naszej wierności i posłuszeństwa. Tak! Niewielu z nas rozumie, ale wszyscy to czujemy, mówię wszyscy, bez wyjątku, bo ci, co nie czują, nie liczą się. Każde źdźbło trawy ma swe miejsce na ziemi, skąd czerpie swe życie i siłę; tak i człowiek ma swe korzenie w kraju, z którego ciągnie wraz z życiem swoją wiarę!

Nie wiem, jak dalece rozumiał to Jim; ale wiem, że czuł, czuł potężnie, lecz niejasno, wymaganie takiej prawdy, czy takiej iluzji — nie dbam o to, jak to się nazywa, gdyż tak mała jest między nimi różnica i tak niewiele znaczy. Dość, że posiadał on cnotę tych odczuć. Teraz miał nigdy nie wrócić do domu. Nigdy. Gdyby był zdolny do malowniczych manifestacji — zadrżałby na samą myśl i was by wprawił w drżenie. Ale on nie był z tego gatunku, chociaż umiał na swój sposób wyrażać swe uczucia. Na myśl o powrocie do domu stawał się rozpaczliwie sztywny i nieporuszony, broda mu się wydłużała, a te niewinne, szafirowe oczy błyskały ponurym ogniem spod ściągniętych brwi, jak wobec czegoś nieznośnego, wywołującego bunt duszy. Pełno było imaginacji w tej twardej czaszce, nad którą gęste, wijące się włosy tworzyły jakby czapkę. Co się mnie tyczy, nie miałem imaginacji (dziś więcej bym wiedział o nim, gdybym ją miał) i nie mam zamiaru wmawiać w was, że sobie wyobrażałem, iż duch mego kraju ukaże mi się nad białymi skałami Dover, (...) by się mnie spytać — co uczyniłem z moim młodszym bratem? Takiej omyłki popełnić bym nie mógł. Wiedziałem doskonale, że należał do rodzaju tych, o których nikt nie pyta; widziałem lepszych — ginących, znikających bez wieści, nie wywołujących żadnej oznaki ciekawości lub żalu. Duch ziemi nie troszczy się o niezliczone życia ludzkie.Biada chodzącym samopas! Istnieć możemy o tyle, o ile trzymamy się razem. On w pewien sposób zabłąkał się, nie trzymał się razem z innymi; ale odczuwał to z takim natężeniem, że stawał się wzruszający, tak jak bardziej natężone życie człowieka czyni śmierć jego bardziej wzruszającą niż śmierć drzewa. Interesował mnie niezmiernie sposób, w jaki się z tego położenia wydobędzie. Zabolałoby mnie, gdyby na przykład zaczął pić. Ziemia tak jest mała, iż lękałem się, ażeby kiedyś nie natknąć się na włóczęgę o błędnych oczach, obrzękłej twarzy, w trzewikach bez podeszew i z wiszącymi łachmanami na łokciach, który na mocy starej przyjaźni poprosi mnie o pożyczkę pięciu dolarów. (...) Podobne spotkania przykrzejsze są dla człowieka wierzącego w solidarność naszych istnień niż widok zmarłego bez sakramentów — dla księdza. Przyznać muszę, że to było jedyne niebezpieczeństwo, jakie przewidywałem dla niego i dla siebie; ale zapomniałem o moim braku imaginacji. Przecież mogła się zdarzyć rzecz o wiele gorsza, ale to przechodziło moją zdolność przewidywania. Nie dał mi zapomnieć, jak dalece był imaginacyjny, a ludzie imaginacyjni w każdym kierunku sięgają dalej, jak gdyby ich kotwica życiowa była obdarzona dłuższą liną. Sięgają tak daleko, że czasami rozpijają się. Być może, iż ubliżałem mu taką bojaźnią. Czy ja to mogę wiedzieć? Nawet Stein nie umiał nic innego powiedzieć poza tym, że go uważa za romantyka. Ja wiedziałem tylko, że on był jednym z naszych. Po cóż, u licha, był romantykiem?

Opowiadam wam moje uczucia i myśli, bo niewiele mam o nim samym do powiedzenia. On istniał dla mnie i tylko przeze mnie istnieje on dla was. Prowadziłem go za rękę, paradowałem z nim przed wami. Czy moje obawy były słuszne? Nie umiem powiedzieć nawet dziś. Wy może lepiej potraficie to osądzić, gdyż, jak mówi przysłowie, widz stojący na uboczu najlepiej rozumie grę. W każdym razie moje obawy były zbyteczne. Życie Jima cudownie się ułożyło, powinienem być zachwycony, bo to jest zwycięstwo, do którego i ja przyłożyłem rękę; ale nie jestem tak zadowolony, jak mógłbym się tego spodziewać. Zadaję sobie pytanie, czy rzeczywiście wyrwał się z tej mgły, w której tonął, biedny, zbłąkany, gorąco pragnący odzyskać skromne swe miejsce w szeregach. A przy tym ostatnie słowo jest jeszcze niedopowiedziane i zapewne nigdy wypowiedziane nie będzie. Czyż życie nasze nie jest za krótkie, by wypowiedzieć się w pełni, choć jest to nieustannie naszym zamiarem? Przestałem wyczekiwać na te ostatnie słowa, których brzmienie, gdyby mogły wybrzmieć, zatrzęsłoby ziemią i niebem. Nigdy nam czasu nie starczy na wypowiedzenie ostatniego słowa — ostatniego słowa naszej miłości, pragnień, wiary, poddania się, buntu. Przypuszczam, że nie dojdzie do wstrząśnięcia niebem i ziemią, przynajmniej nie dokonamy tego my, tak mało wiedzący o sobie samych. Moich ostatnich słów o Jimie będzie niewiele. Przyznaję — dokonał rzeczy wielkich; ale one skarlałyby w opowiadaniu, a raczej przy słuchaniu o nich. Szczerze mówię, to nie słowom swoim nie dowierzam, lecz waszym umysłom. Mógłbym być wymowny, gdybym się nie lękał, że zagłodziliście waszą imaginację dla nakarmienia ciał. Nie chcę was obrażać; nieposiadanie iluzji jest rzeczą szanowną, bezpieczną, korzystną i — smutną. A jednak i wy w swoim czasie musieliście znać całą potęgę życia, ten świetny blask, wytwarzany przy wzajemnym starciu się drobiazgów, tak zadziwiający, jak iskra wykrzesana ze starego kamienia i na nieszczęście — równie krótkotrwały!