Lord Jim - Joseph Conrad (biblioteka komiksowo txt) 📖

Pobity Sherif Ali wyniósł się z kraju, jak mógł najprędzej, a lud splądrowanych wiosek powoli ściągać zaczął z rozmaitych dżungli i zajmować swe domki, doprowadzone do stanu zupełnej ruiny. Jim po naradzie z Dainem Warisem wziął ich pod opiekę i sam wybrał wodza. Takim sposobem stał się rzeczywistym rządcą kraju. Strach Tunku Allanga nie miał granic. Powiadają, że na pierwszą wieść o świetnym zwycięstwie odniesionym na szczycie góry, rzucił się na bambusową podłogę sali audiencjonalnej, przycisnął do niej twarz i leżał tak nieruchomo cały dzień i noc, wydając tak bolesne jęki, że nikt nie śmiał zbliżyć się do niego. Już widział siebie wyrzuconego z Patusanu, okrytego hańbą, błąkającego się, opuszczonego, obdartego, bez opium, swych kobiet, służby, zabitego przez pierwszego lepszego zbója! Po Sherifie Alim przyjdzie kolej na niego, a kto zdoła się oprzeć napaści kierowanej przez tego diabła? Rzeczywiście, życie jego i odrobina władzy, jaką posiadał w chwili, gdym odwiedzał Jima, zależna była najzupełniej od dobrej woli tego ostatniego. Bugisowie pałali chęcią odpłacenia się za wszystko, co przeszli, a stary Doramin pieścił się nadzieją, że syn jego zostanie kiedyś rządcą całego Patusanu. (...) Gdy z mych słów niebacznych, wypowiedzianych w czasie rozmowy z nim dowiedział się, że Jim kraju tego nigdy nie opuści — sposępniał i rzekł:

— Ziemia pozostaje tam, gdzie Bóg ją stworzył, ale biali ludzie przychodzą do nas i po jakimś czasie odchodzą. Ci, których poza sobą zostawiają, nie wiedzą, kiedy oczekiwać mają ich powrotu. Wracają do swego kraju, do swego ludu i ten biały również... Dlaczegóż on nie miałby wrócić do swoich? (...)

Dziwnym zbiegiem okoliczności tego dnia wieczorem (był to ostatni dzień mego pobytu w Patusanie) stanąłem znów oko w oko z tym pytaniem, na które nie da się znaleźć odpowiedzi.

To mnie sprowadza do historii jego miłości.

Myślicie zapewne, że jest ona podobna tym, przez jakie wy przechodziliście. O uszy nasze obija się tyle podobnych rzeczy i większość nie uważa ich nawet za miłosne epizody. Są to jakieś wybryki młodości, skutki temperamentu i pokus, z góry skazane na zapomnienie. Zapatrywanie to może i tu dałoby się zastosować... Zresztą — nie wiem. W każdym razie opowiedzieć tę historię nie jest tak łatwo; pozornie podobna jest ona do innych, ja jednak mam zawsze przed oczami smutną postać kobiecą, patrzącą na samotną mogiłę z boleścią w oczach i na zaciśniętych ustach. Mogiła sama, gdym zaszedł tam wczesnym rankiem, przedstawiała się jak bezkształtne brunatne wzniesienie ziemi, otoczone wokoło kawałeczkami białego koralu. Ogrodzenie zrobione z gałęzi chroniło ją od świętokradzkiej stopy przechodnia, a wysmukły słup na niej owinięty był girlandami liści i kwiatów — a kwiaty były świeże.

Świadczyło to dowodnie, że mogiła nie była zapomniana. A gdy wam powiem, że Jim własnymi rękami pracował nad tym ogrodzeniem, zrozumiecie, że jego miłosna historia niezwykły miała początek. Jim zawsze był romantykiem. Przez cały ciąg swego życia żona niecnego Corneliusa nie miała nikogo na świecie prócz córki, będącej dla niej towarzyszką, powiernicą i przyjaciółką. Jak doszło do małżeństwa tej biednej kobiety ze wstrętnym Portugalczykiem z Malakki, kiedy rozstała się z ojcem swego dziecka, czy stało się to wskutek śmierci, czy była zmuszona okolicznościami — pozostanie na zawsze dla mnie tajemnicą. Z tej odrobiny wiadomości, jakiej mi Stein udzielił, przekonany jestem, że była ona niezwykłą kobietą. Ojciec jej należał do białych, był wysokim urzędnikiem, jednym z tych świetnie obdarowanych ludzi, którym brak głupoty nie pozwala się utrzymać na stanowisku i których kariera często smutny ma koniec. Przypuszczam, że i jej brakło zbawczej głupoty i karierę swą zakończyła w Patusanie. Los nas wszystkich prześladuje... bo gdzież jest człowiek — mówię tu o prawdziwym, czującym człowieku — którego by on nie dotknął, odbierając mu to, co nieraz droższe jest od życia?... Ale ten wspólny los z dziwnym okrucieństwem pastwi się nad kobietami. Nie karze jak władca, ale zsyła takie udręczenia i męki, jak gdyby chciał zaspokoić tajemniczą, nienasyconą zawiść.

Zawsze stawiam sobie przed oczami te dwie istoty, z początku młodą kobietę i dziecko, później kobietę dojrzałą i młodą dziewczynę, tę straszną jednostajność i szybki bieg czasu. Oddzielone od świata lasami jak nie przebytym murem, otoczone wrzaskiem i gwarem pospolitego życia, wiecznie samotne; każde zamienione między nimi słowo musiało być przeniknięte głębokim smutkiem. Musiały tam być zwierzenia nie faktów, przypuszczam, lecz odczuć, żalów, trwogi, ostrzeżeń, których młoda zapewne nie rozumiała aż do śmierci matki — i zjawienia się Jima. Wówczas, pewny jestem, że zrozumiała dużo — nie wszystko — trwoga odgrywała tu największą rolę. Jim nazwał ją wyrazem, oznaczającym rzecz drogocenną, nazwał ją — Klejnot. To ładnie, prawda? Ale on do wszystkiego był zdolny. Nazywał ją Klejnotem i mówił to z taką prostotą, jak gdyby mówił „Janko”. Usłyszałem to miano, jak tylko stanąłem na dziedzińcu jego domu; o mało mi ręki nie wyrwał z ramienia, tak mocno nią potrząsał i rzucił się do drzwi, wołając głośno.

— Klejnocie! Klejnocie! Pośpiesz się! Przybył do nas przyjaciel... — Zwrócił się nagle ku mnie i mówił poważnie — Proszę uwierzyć, nie ma tu miejsca na kpiny, nie potrafiłbym powiedzieć, ile jej zawdzięczam, więc, rozumie pan... to jakby nasz kościół...

Ten szept niespokojny, niejasny, przerwało zjawienie się białej postaci, która z lekkim okrzykiem wysunęła z cienia twarzyczkę o delikatnych rysach i głębokich myślących oczach i wyjrzała jak ptaszek z głębi swego gniazdka.

Nazwa ta, dana kobiecie, zadziwiła mnie; ale dopiero później zrozumiałem, jaki ona ma związek z zadziwiającą pogłoską, na jaką się natknąłem, w czasie mej podróży na wybrzeżu, o 230 mil oddalonym od rzeki Patusanu. Statek Steina, na którym podróż odbywałem, zarzucił kotwicę dla zabrania jakichś produktów, wyszedłem więc na wybrzeże i ku wielkiemu memu zdziwieniu przekonałem się, że ta zapadła dziura szczycić się może obecnością trzeciorzędnego urzędnika państwowego, który tam stale rezyduje. Był to Metys, tak otyły, że fałdy tłuszczu zwisały z niego, o grubych, wywróconych, świecących wargach. Znalazłem go rozciągniętego na trzcinowym fotelu, wstrętnie porozpinanego, z olbrzymim liściem na parującej głowie; w ręce trzymał podobny drugi i leniwie się nim wachlował...

— Udaje się pan do Patusanu? Wiem. Tam jest siedziba handlowa Steina. Ma pozwolenie, więc mnie to nic nie obchodzi. Teraz nie jest tam tak źle — zauważył lekceważącym tonem i ciągnął dalej. — Podobno przybył tam jakiś biały włóczęga... Co? Co pan mówisz? Pański przyjaciel? Cóż...A więc to prawda, że jest tam jeden z tych verdamte... Po cóż się tam pchał? A jednak znalazł drogę, gałgan! Co? A nie chciałem temu wierzyć. Patusan... przecie tam jak nic gardła podrzynają... ale to nie nasz interes. — Przerwał sobie, by jęknąć. — Och! Co za upał! Co za upał! No! To w takim razie może coś być także i w tej historii i... Zamknął jedno wstrętnie szkliste oko i spojrzał na mnie drugim potwornie. — Słuchaj pan — rzekł tajemniczo — jeżeli... rozumiesz pan? ...jeżeli zdobył coś istotnie pięknego... nie jakieś tam zwykłe wasze zielone szkiełko... rozumiesz pan? Jestem reprezentantem rządu... więc powiesz pan łajdakowi... Co? Co takiego! Przyjacielem jest pana?... Prawda, mówiłeś pan już, a więc rad jestem, że przez pana mogę przesłać zlecenie. Przypuszczam, że i pan chciałby coś na tym skorzystać? Proszę nie przerywać. Powie mu pan że słyszałem o tej historii, ale do władzy nie wysłałem jeszcze raportu! Jeszcze nie. Rozumiesz pan? Po co się śpieszyć? Co? Zatem, powiedz mu pan, by tu do mnie przybył, jeżeli go żywcem stamtąd wypuszczą. Obiecuję, że wszystko spokojnie załatwię, śledztwa przeprowadzać nie będę. Rozumiesz pan? Pan również otrzymasz coś ode mnie w charakterze komisowego. Proszę nie przerywać. Jestem urzędnikiem państwowym i zdaję raporty. Ot, w czym rzecz! Rozumiesz pan? Znam pewne osoby, które gotowe są kupić coś porządnego i dadzą mu pieniędzy więcej, niż taki łajdak w całym swym życiu widział. Znam ich przecie!

Wlepił we mnie otwarte teraz oczy, a ja stałem ogromnie zdziwiony, zadając sobie pytanie, czy on wariat, czy pijany? Pocił się, prychał, jęczał i drapał się z taką miną, że nie mogąc znieść dłużej takiego widoku, odszedłem pośpiesznie. Nazajutrz, rozmawiając o tym i owym z krajowcami, dowiedziałem się, że wzdłuż wybrzeży krąży tajemnicza pogłoska o „białym” w Patusanie, który znalazł nadzwyczajny kamień — szmaragd olbrzymiej wielkości i bajecznej ceny. Szmaragd bardziej działa na imaginację Wschodu niż każdy inny drogi kamień. Biały otrzymał go, powiadali, dzięki swej cudownej mocy i przebiegłości od wielkorządcy dalekiej krainy, skąd zemknął pośpiesznie i przybył do Patusanu w rozpaczliwym położeniu, szerząc postrach między ludźmi swym nadzwyczajnym okrucieństwem. Opowiadający mi tę historię przypuszczali, że kamień ten musi przynosić nieszczęście — jak sławny kamień sułtana Sukkadanu, który kiedyś sprowadził wojny i nieopisane klęski na cały kraj. Może to ten sam kamień — kto to wie? Istotnie, historia o bajecznej wielkości szmaragdzie sięga czasów pierwszego zjawienia się białych ludzi na Archipelagu i wiara w to tak jest trwała, że jeszcze przed czterdziestu laty rząd holenderski przeprowadzał poszukiwania.

— Taki klejnot — objaśniał mnie starzec,