Lord Jim - Joseph Conrad (biblioteka komiksowo txt) 📖

— Wziąć się za ręce — krzyknął. — Usłuchali. — Kto wysunie ramię lub się obejrzy — padnie trupem! — Marsz!

Szli razem, sztywnym krokiem, Jim za nimi, a obok niego — dziewczyna w białej, długiej szacie. Czarne włosy sięgały jej do pasa. Nie wypuściła pochodni z rąk. Wyniosła jej postać sunęła tak lekko, iż zdawało się nie dotyka ziemi; ciszę mącił tylko szelest wysokiej trawy.

— Stać! — krzyknął Jim.

Brzeg rzeki był w tym miejscu prostopadły; wielka świeżość płynęła z dołu, światło pochodni padło na ciemną, zupełnie gładką powierzchnię wody; po jednej i drugiej stronie ciągnęły się szeregiem domy.

— Pozdrówcie Szerifa Alego, zanim ja sam go odwiedzę — rzekł Jim. Ani jedna głowa nie drgnęła.

— Skaczcie! — huknął.

Zrobił się jeden wielki plusk, woda buchnęła w górę, czarne głowy konwulsyjnie drgały i znikły, w rzece coś bulgotało gwałtownie i powoli cichło, umiejętnie dali nurka, drżąc ze strachu, by ich teraz jeszcze kula na tamten świat nie wyprawiła. Jim zwrócił się do dziewczyny, uważnego, milczącego świadka tej sceny. Zdawało mu się, że serce jego nagle urosło, zmieścić się w piersi nie może i dusi go coś w gardle. To zapewne pozbawiło go głosu przez jakiś czas, a ona, odpłaciwszy mu się spojrzeniem, szerokim ruchem ręki rzuciła pochodnię do rzeki. Czerwony płomień zatoczył wielkie koło i sycząc jak potworna żmija, zgasł, a spokój słodkiej gwiaździstej nocy spłynął na nich.

Nie mówił mi, co powiedział, gdy głos odzyskał. Przypuszczam, że nie mógł być bardzo wymowny. Otaczała ich cisza, noc, jedna z tych, co zdają się stworzone, by dawać schronienie naszym uczuciom, a są takie chwile, w których dusze jakby uwolnione z ciemnej powłoki jaśnieją cudowną wrażliwością, czyniącą milczenie wymowniejszym od słów.

— A dziewczyna — mówił Jim — rozpłakała się. Naturalna reakcja. Musiała być diablo zmieszana, a przy tym kochała mnie... rozumiesz pan... Ja także... nie wiedziałem... ani mi to przez głowę nie przeszło...

Tu zerwał się i chodzić zaczął pośpiesznie.

— Kocham ją, kocham bardzo. Więcej niż wyrazić mogę. Rozumie się, że tego opowiedzieć nie można. Zupełnie się człowiek inaczej na swe czyny zapatruje, gdy mu dane jest do zrozumienia, że obecność jego jest konieczna, niezbędna — dla drugiej osoby. Ja właśnie to czuję. Czyż to nie zadziwiające! Ale pomyśl tylko, jakie było jej życie. Przecie to było okropne! A ja przyszedłem tu i znalazłem ją w takim położeniu, jak gdyby ktoś, włócząc się po świecie, znalazł nagle tonącego w ciemnej, bezdennej przepaści. Na Jowisza! Nie ma ani chwili do stracenia... No! przecież to także rodzaj zaufania... Zdaje mi się, że godny jestem tego...

Muszę wam przypomnieć, że dziewczyna już dawno nas opuściła. Jim stuknął się w piersi.

— Tak, czuję to. Jak również to, że zasłużyłem na to szczęście, które mi tu dopisało!

On miał dar znajdywania głębszego znaczenia we wszystkim, co mu się przytrafiało. Tak się zapatrywał na swą miłosną sprawę; było to idylliczne, trochę uroczyste i również prawdziwe, kiedy wierzył z całą powagą młodości. W jakiś czas potem, przy innych okolicznościach, powiedział mi:

— Jestem tu zaledwie od dwóch lat, a doprawdy, nie mogę sobie wystawić39, bym mógł żyć gdzie indziej. Sama myśl o świecie poza granicami tego kraju przeraża mnie, gdyż, rozumiesz pan — dodał z oczami utkwionymi w koniec buta, którym rozbijał grudkę ziemi (szliśmy brzegiem rzeki) — gdyż nie zapomniałem, dlaczego tu przybyłem. Jeszcze nie!

Nie pozwoliłem sobie spojrzeć na niego, ale zdaje mi się, że usłyszałem westchnienie; milczeliśmy czas jakiś.

— Na moją duszę i sumienie — zaczął znowu — jeżeli rzecz taka może być zapomniana, to mam prawo wyrzucić ją z pamięci. Spytaj pan, kogo chcesz tutaj... — tu głos jego drgnął. — Czy to nie dziwne — mówił tonem słodkim, łagodnym — że lud ten cały, który gotów dla mnie wszystko uczynić, nigdy zrozumieć mnie nie zdoła? Nigdy! Gdyby pan przestał mi wierzyć, nie mógłbym wezwać ich na świadków! Ciężko mi z tym jednak. Głupi jestem, prawda? Czegóż więcej żądać mogę? Jeżeli spytasz się ich pan, kto jest sprawiedliwy, uczciwy, komu by w opiekę oddali życie swe — odpowiedzą: Tuan Jim. A tymczasem oni nigdy nie mogą poznać istotnej, rzeczywistej prawdy...

Tak do mnie mówił ostatniego dnia mego pobytu w Patusanie. Jednego słowa nie wyrzekłem, czułem, że powie coś jeszcze i dojdzie do samego dna. Słońce, którego skoncentrowany blask nadawał ziemi pozór roziskrzonego kłębu pyłu, zapadło za lasy, a światło, płynące z opalowego nieba, rzucało na świat bez cieniów i błysków złudzenie spokojnej, myślącej wielkości.Nie wiem, dlaczego słuchając go zdawałem sobie tak jasno sprawę ze stopniowego ciemnienia rzeki i powietrza, z tej powolnej pracy nocy, ogarniającej wszystkie widzialne kształty, zacierającej je coraz bardziej i bardziej, jak gdyby spadał na nie czarny, delikatny pyłek.

— Na Jowisza! — zaczął gwałtownie — są dnie, w których człowiek czuje się zupełnie głupi, ale to powiedzieć mogę, że dałem sobie radę z tą okropną rzeczą, przygniatającą mi czaszkę... Zapomniałem?... Niech mnie powieszą, jeżeli wiem! Mogę spokojnie o tym myśleć. Bo zresztą czegóż to dowodziło? Niczego. Przypuszczam, że i pan nie sądzi inaczej...

Pośpieszyłem mruknąć coś niezrozumiałego.

— Wszystko jedno zresztą — rzekł. — Jestem zadowolony... prawie. Potrzebuję tylko spojrzeć na pierwszego przechodzącego człowieka, by odzyskać ufność w siebie. Oni rozumieć nie mogą, co się we mnie dzieje. To, co zrobiłem tutaj, zasługuje na uznanie!

— Rozumie się — odparłem.

— A jednak nie powierzyłby mi pan własnego okrętu — co?

— A niechże cię licho porwie! — krzyknąłem. — Dajże z tym pokój!

— Aha! Widzi pan — zawołał — ale spróbuj powiedzieć to któremuś z nich tutaj. Nazwą pana głupcem, kłamcą, a może gorzej jeszcze. Tym więc sposobem mogę wytrzymać. Uczyniłem coś dla nich, ale i oni mi się odpłacili.

— Kochany chłopcze — zawołałem — pozostaniesz dla nich zawsze niezbadaną tajemnicą.

Nastało długie milczenie.

— Tajemnicą — powtórzył. — Dobrze, więc zostaw mnie tu na zawsze.

Gdy słońce zupełnie zaszło, ciemność coraz większa spadała na nas z każdym podmuchem wietrzyku. Na środku dróżki ujrzałem sylwetkę wiernego Tamb’ Itama, a poprzez mroczną przestrzeń bystre me oko dojrzało białą postać chodzącą tam i na powrót po werandzie. Gdy Jim z nieodstępnym Tamb’ Itamem udał się na wieczorny przegląd całej gospodarki, wróciłem do domu sam, gdzie spotkała mnie dziewczyna, czekająca widocznie na tę sposobność.

Nie umiem wam powiedzieć, co ona chciała ze mnie wydobyć. Z pozoru rzecz prostą, a jednak zupełnie niemożliwą, jak, dajmy na to, dokładny opis kształtów chmury. Chciała pewności, zaświadczenia, obietnicy, wyjaśnienia — nie wiem jak to nazwać, ta rzecz nie ma nazwy. Ciemno było zupełnie, odróżniałem więc tylko miękką linię jej białej szaty, blady owal twarzyczki i wielkie orbity oczu, w których coś się poruszało, jak to bywa, gdy człowiek zapuści wzrok na dno niezmiernie głębokiej studni. Co się tam porusza? — zadajecie sobie pytanie. Potwór jakiś, a może tylko zabłąkany promyczek ze świata?Uderzyła mnie myśl — nie śmiejcie się ze mnie — że ona była bardziej niezbadana w swej dziecięcej nieświadomości niż sfinksy rzucające przechodniom dziecinne zagadki. Przybyła do Patusanu niemowlęciem, tu wyrosła, nie wiedziała nic i nie miała najmniejszego pojęcia o czymkolwiek. Zadawałem sobie pytanie, czy ona jest pewna, że coś poza Patusanem istnieje? Jakie sobie wytworzyła pojęcie o świecie — nikt nie zdołałby zbadać; znała tylko jedną zdradzoną kobietę i słyszała o sprawcy jej nieszczęścia. Kochanek jej, obdarzony niewypowiedzianym urokiem, również przybył z tamtego świata. Cóż się z nią stanie, jeżeli on powróci do tych niepojętych sfer domagających się zawsze powrotu swych dzieci? Matka przed śmiercią ze łzami ostrzegała ją przed tym...

Mocno schwyciła me ramię, a gdy stanąłem, cofnęła rękę pośpiesznie. Była śmiała, a zarazem strwożona. Nie bała się niczego, ale była zgnębiona niepewnością. Ja należałem do tego Nieznanego, które mogło w każdej chwili powołać do siebie Jima; znałem tajemnicę jego natury i jego zamiary; byłem powiernikiem grożącej tajemnicy — może zbrojny jej potęgą! Zdawało mi się, iż przypuszczała, że jednym słowem mogę wydrzeć Jima z jej ramion; przekonany jestem, że przeszła przez wszystkie męki w czasie naszej długiej rozmowy z Jimem, przez takie niepokoje, że mogłaby knuć spisek na me życie, gdyby dusza jej zdolna była do tego. Takie miałem wrażenie i dzielę się nim z wami; spadło to na mnie niespodziewanie i gdy nareszcie zrozumiałem, ogarnęło mnie nadzwyczajne zdziwienie. Usta moje niezdolne są wyrazić tego szeptu, słodkiego a namiętnego, tego błagania, wyrażonego wzniesieniem białych ramion. Opadły. Postać cała drgnęła, jak wysmukłe drzewo miotane wichrem, blady owal twarzyczki pochylił się ku ziemi; nie można było rozróżnić rysów, głębia oczu była bezdenna; dwa szerokie rękawy podniosły się do góry, robiąc wrażenie dwóch rozwijających się skrzydeł i stała milcząca, rękami obejmując głowę.