Lord Jim - Joseph Conrad (biblioteka komiksowo txt) 📖

W sześć miesięcy potem przyjaciel mój, cynik, kawaler w średnim wieku (miał opinię dziwaka, był właścicielem młyna), pisał do mnie, że sądząc z zapału, z jakim polecałem Jima, sprawi mi przyjemność, rozpisując się o jego doskonałościach. Były one wyraźnie spokojnego rodzaju i przydatne w codziennym życiu.

„Nigdy nie mogłem się zdobyć w swym sercu na inne uczucia względem osobników mego gatunku, jak tylko na uczucie zrezygnowanej tolerancji, dlatego też mieszkałem zawsze sam w domu, który bezwarunkowo za obszerny jest dla jednego człowieka. Z Jimem od niejakiego czasu mieszkam razem i, jak widzę, dobrze zrobiłem”.

Z listu tego wnioskowałem, że nie tylko znosi Jima, ale że w jego sercu budzić się zaczyna jakieś cieplejsze uczucie.

Rozumie się, że wyrażał to w charakterystyczny dla siebie sposób. Klimat dobrze oddziaływał na Jima.

„Gdyby był dziewczyną — pisał mój przyjaciel — można by powiedzieć, że rozkwita, kwitnie skromnie jak fiołek, a nie jak te jaskrawe podzwrotnikowe kwiaty. Już od sześciu tygodni mieszkamy razem, a nie przyszło mu na myśl tłuc mnie po ramieniu, mówiąc: „wyga z ciebie, stary” — ani razu nie dał mi do zrozumienia, że uważa mnie za »mamuta«. Nie ma w nim tej nieznośnej młodzieńczej gadatliwości. Łagodnego charakteru, niewiele ma o sobie do powiedzenia i dzięki Bogu, nie jest inteligentny”.

Jednak Jim był inteligentny, skoro umiał zżyć się z tym samolubem.

„Jim wygląda, jakby się kąpał w rannej rosie i odkąd przyszła mi świetna myśl dzielenia z nim mieszkania i stołu, sam już nie czuję się tak zwiędły. Któregoś dnia przebiegł przez pokój tylko w celu otworzenia mi drzwi; zaznałem wówczas uczucia zjednoczenia z ludzkością, którego od lat już nie pamiętałem. To śmieszne, prawda? Domyślam się, że ten chłopiec musiał przejść przez jakieś straszne tarapaty — o których ty tylko wiesz — ale chociażby to były rzeczy wstrętne — zdaje mi się, że można by mu je wybaczyć. Ja ze swej strony oświadczam, że nie mógłbym go podejrzewać o spełnienie rzeczy gorszej, niż zrabowanie owocowego ogrodu. Czy wina jego o wiele jest gorsza? Może należało mnie o tym objaśnić; ale może już tyle czasu ubiegło od naszej młodości, że zapomnieliśmy, iż my też kiedyś grzeszyliśmy? Może kiedyś spytam cię o niego i spodziewam się, że mi wówczas odpowiesz. Nie chcę go rozpytywać, nie mając pojęcia o rodzaju jego przewinienia, a przy tym jeszcze na to za wcześnie. Niech jeszcze parę razy otworzy mi drzwi...”

Tak pisał mój przyjaciel. Potrójnie się ucieszyłem: z Jima, z tonu listu i z trafności mego sądu. Najwidoczniej wiedziałem, co robię. Umiałem poznawać się na charakterach, przeczuwałem ludzi. Takie i tym podobne komplementy powtarzałem sobie w duchu. A kto wie, może z tego wyniknie coś nieoczekiwanego a cudownego? Tego wieczoru, spoczywając w wygodnym fotelu na pokładzie mego statku (było to w porcie w Hongkongu), zacząłem budować zamki na lodzie.

Odbyłem podróż na północ, a gdy wróciłem, znalazłem drugi list od mego przyjaciela. Schwyciłem go natychmiast.

„Nie brakuje, o ile wiem, ani jednej łyżeczki — tak się list zaczynał. — Mało mnie to obeszło, więc się nie rozpytywałem. Znikł, zostawiając na stole kartkę z przeprosinami, która świadczy o jego głupocie lub braku serca. Może jedno i drugie razem, ale to nie jest wszystko jedno. Pozwól sobie tylko powiedzieć, że gdybyś miał jeszcze jakiegoś tajemniczego młodzieńca, którego chciałbyś gdzieś wpakować, to musisz pamiętać, że ja zamknąłem budę raz na zawsze. To jest ostatnie dziwactwo, jakie mam na sumieniu. Nie wystawiaj sobie choćby przez chwilę, że mnie to dotknęło; ale żałują tu bardzo jego straty jako dobrego partnera do tenisa, a ja, ze względu na samego siebie, musiałem wymyślić jakieś kłamstwo, bo jakże można było w klubie prawdę powiedzieć...”

Odrzuciłem list z gniewem i zacząłem przerzucać resztę leżącą na stole, nareszcie znalazłem list Jima.

Doprawdy trudno było w to uwierzyć. Była to okoliczność, która nikomu nie mogła nawet przyjść na myśl! Ten mały maszynista z Patny, nie mogąc znaleźć zajęcia odpowiedniego dla marynarza, przyjął posadę dozorcy przy młynie.

„Nie mogłem znieść poufałości tej małej bestii — pisał Jim z jakiegoś portu o siedemset mil oddalonego od miejsca, gdzie powinien był się znajdować. — Pracuję tymczasowo w firmie „Egström i Blake” jako agent okrętowy. Powołałem się, zatrudniając się tu, na pana, a gdyby pan raczył napisać słówko, polecając mnie, to pozostałbym tutaj”. Byłem przywalony gruzami zamków, które budowałem w swej wyobraźni, ale naturalnie prośbę jego spełniłem. Zanim rok upłynął, los zapędził mnie w tamte strony i miałem sposobność widzenia się z Jimem.

Był jeszcze w firmie „Egström i Blake” i spotkaliśmy się w tak zwanym „salonie” za sklepem. Właśnie wrócił od swego zajęcia i stanął przede mną ze spuszczoną głową.

— Co ma mi pan o sobie do powiedzenia? — spytałem, gdyśmy zamienili uścisk ręki.

— To, co już panu pisałem, nic więcej — odparł krótko.

— Czy tamten wypaplał, czy co? — spytałem.

Spojrzał na mnie, uśmiechając się smutnie.

— O nie! Nic nie powiedział. Tajemnica ta pozostała między nami. Jak tylko przychodziłem do młyna, przybierał minę bardzo tajemniczą, mrugał na mnie od czasu do czasu, jakby chcąc powiedzieć „co my wiemy, to wiemy...”

Jim, mówiąc te słowa, rzucił się na krzesło i spuścił głowę.

— Pewnego dnia znaleźliśmy się sam na sam i on tak zaczął prawić: „A co, panie Jakubie (nazywał mnie tam Jakubem, jak gdybym był synem gospodarza), znów jesteśmy razem. Tu lepiej, niż na starym okręcie — prawda?... Czy to nie było okropne, co?” Spojrzałem na niego — a on ciągnął dalej. „Nie obawiaj się pan niczego. Ja znam się na dżentelmenach i rozumiem ich uczucia. Mam nadzieję, że będziemy się wzajemnie wspierali i ja niemało przeszedłem po awanturze z tym starym gratem, Patną!” Na Jowisza! To było straszne! Nie wiem, co bym był powiedział lub zrobił, gdyby właśnie pan Denver nie zawołał mnie. Była to pora śniadania, więc poszliśmy razem przez dziedziniec i ogród do domu. Zaczął się ze mną przekomarzać na swój dobry sposób... Zdaje mi się, że on mnie lubił... — Jim umilkł na chwilę. — Wiem, że mnie lubił. Dlatego tak mi ciężko było. To był taki niezwykły człowiek!... Tego ranka wsunął mi rękę pod ramię... On także był ze mną na stopie poufałej... — Parsknął krótkim śmiechem i zwiesił głowę na piersi. — Eh! — krzyknął — jak sobie przypominam, w jaki sposób ta mała bestia przemawiała do mnie... Nie mogłem tego znieść... a pan wie... staruszek był dla mnie jak ojciec... (...) więc należało mu powiedzieć, oszukiwać go nie mogłem, prawda?

— Więc co? — szepnąłem po chwili.

— Więc wolałem odejść — rzekł wolno — ta sprawa musi być pogrzebana.

Ze sklepu dochodził nas podniesiony głos Blake’a, który łajał Egströma w niemożliwy sposób. Byli oni wspólnikami już od lat wielu, ale co dnia, od chwili otwarcia sklepu aż do jego zamknięcia Blake, mały, czarnowłosy i czarnooki człowiek wymyślał na swego wspólnika, pieniąc się ze złości. Ten wiecznie trwający krzyk stał się nieodzowną cząstką życia tych ludzi, a charakterystyczną cechą tego sklepu; nawet obcy przestali na to zwracać uwagę, a jeżeli hałas zbytnio im dokuczył, to mrucząc pod nosem, zamykali drzwi „salonu”. Sam Egström, grubokościsty, ciężki Skandynawczyk, z olbrzymimi blond faworytami, wydawał rozporządzenia, zawijał paczki, robił rachunki lub pisał stojąc przy kantorku i zachowywał się tak, jak gdyby był głuchy jak pień. Od czasu do czasu wyrzucał z siebie dźwięk — „szszsz!” — bez najmniejszej nadziei, by to mogło wywołać jakiś skutek — i rzeczywiście tak było.

— Bardzo przyzwoicie obchodzą się tu ze mną — rzekł Jim. — Blake trochę grubianin, ale Egström jest w porządku.

Zerwał się nagle i podszedł do okna, gdzie stał teleskop, wylotem zwrócony ku morzu. Przechylił się i bacznie się czemuś przyglądał.

— Okręt, który cały ranek był unieruchomiony wskutek zupełnej ciszy, teraz podpływa — rzekł spokojnie. — Muszę iść, spełniać swoją powinność.

Uścisnęliśmy sobie ręce w milczeniu i Jim skierował się ku wyjściu.

— Jimie! — krzyknąłem. Obejrzał się, trzymając rękę na klamce. — Pan... odrzucił pan coś w rodzaju fortuny!

Wrócił się i stanął przy mnie.

— Przywiązałem się do starego, to był taki niezwykły człowiek — rzekł. — Ale czyż mogłem... Czyż mogłem? — Wargi zaczęły mu drgać. — Tutaj nikt o tym nie wie i nikogo by to nie obeszło.

— Ach! Pan doprawdy... — zacząłem i umilkłem, łamiąc sobie głowę nad wynalezieniem odpowiedniego słowa, a gdy zrozumiałem, że ono nie istnieje, Jima już w pokoju nie było.

Słyszałem za drzwiami łagodny głos Egströma, który mówił:

— To Sarah W. Granger, Jimie. Musi pan postarać się być pierwszy.

W tej chwili wmieszał się Blake, krzycząc jak rozzłoszczona papuga:

— Powiedz kapitanowi, że tu czekają listy. Słyszy pan, panie, jak się tam nazywasz?

Jim odpowiedział Egströmowi z jakąś młodzieńczą werwą w głosie.

— Dobrze, dobrze, nie dam się uprzedzić.

Zdawał się w pracy szukać ulgi od trapiących go myśli.

Nie widziałem go już więcej wówczas, ale w czasie następnej mej podróży (w sześć miesięcy potem) udałem się do sklepu „Egström i Blake”. Z daleka już dochodziły mnie wymyślania Blake’a, a gdy stanąłem na progu, rzucił na mnie pełne nienawiści spojrzenie; za to Egström podszedł z twarzą rozjaśnioną uśmiechem, wyciągając potężną prawicę.

— Cieszę się, że pana widzę, kapitanie... Szsz.. Przypuszczałem, że w tym czasie los zagna pana w nasze strony!... Czym mogę służyć?... Szsz... On? O!... porzucił nas... ale proszę do salonu...

Zatrzasnął drzwi i wówczas głos Blake’a dochodził stłumiony, nie ucichł jednak ani na chwilę.

— Wprawił nas w wielki kłopot, źle z nami postąpił, muszę to przyznać...

— Dokądże się udał? Czy wiecie panowie? — spytałem.

— Nie i na nic by się nie przydały wszelkie poszukiwania — mówił Egström, stojąc przede mną ze swymi długimi faworytami i rękami niezgrabnie opuszczonymi w dół; cienki srebrny łańcuch od zegarka zwisł nisko na granatowej kamizelce. — Człowiek taki jak on nie udaje się do jakiegoś określonego miejsca. — Byłem tak zajęty zniknięciem Jima, iż nie spytałem, co znaczyć mają te ostatnie słowa, więc on opowiadał dalej — Porzucił nas w sam dzień zjawienia się tu parowca z powracającymi pielgrzymami. Tak coś trzy tygodnie temu.

— Może była mowa o wypadku z Patną? — spytałem, lękając się czegoś najgorszego.

Egström drgnął i spojrzał na mnie tak, jak gdybym był czarnoksiężnikiem.

— Ależ tak. Skądże pan może to wiedzieć? Kilku z nas rozmawiało tu o tym zdarzeniu. Było tu, o ile pamiętam, dwóch kapitanów, kierownik warsztatu portowego Vanlo’a, ja i paru jeszcze ludzi. Jim również był tutaj, jadł sandwicz i popijał piwem, bo gdy dużo mamy pracy — rozumie pan, kapitanie — na porządny lancz nie starcza czasu. Otóż Jim stał przy stole i jadł, a my okrążyliśmy teleskop, przypatrując się kolejno podpływającemu statkowi, i tak, ni stąd ni zowąd, kierownik warsztatu Vanlo’a zaczął opowiadać o właścicielu Patny; potem o samej Patnie, jakim starym gratem była, a jednak niemało przyniosła zysku. Wspomniał o jej ostatniej podróży i wówczas zaczęliśmy rozprawiać wszyscy. Jeden powiedział to, drugi tamto, ale ot, gadaliśmy sobie na wiatr, bo który z nas coś mógł wiedzieć; śmieliśmy się nawet. Kapitan O’Brien ze statku Sara W. Granger, otyły, krzykliwy starzec, siedział tu sobie w tym fotelu i przysłuchiwał się — nagle stuknął laską w podłogę i wrzasnął:

—Tchórze!

Aż podskoczyliśmy wszyscy. Kierownik warsztatu Vanlo’a mrugnął na nas i spytał:

— Co się stało, kapitanie O’Brien?

— Co się stało, co się stało! — krzyknął stary — z czego wy się śmiejecie? Czy z tego można się śmiać? To hańba dla rodzaju ludzkiego, ot co! Brzydziłbym się, gdybym się znalazł z którymś z tych ludzi w jednym pokoju. Tak, panie!

Zwracał się głównie do mnie, więc przez grzeczność musiałem mu przytakiwać.

— Tchórze, ma pan słuszność, kapitanie O’Brien, ja również nie chciałbym się z nimi stykać, dlatego bezpieczny jest pan tu zupełnie, kapitanie O’Brien. Może napije się pan czegoś chłodzącego?

— Idź do diabła ze swoim napojem — rzekł z błyskiem w oku — gdybym chciał pić, to bym kazał sobie coś przynieść. Wychodzę. Cuchnie tu teraz.

Wszyscy wybuchnęli na to śmiechem i wynieśli się za starym. A wówczas, panie, ten przeklęty