Kunigas - Józef Ignacy Kraszewski (gdzie czytac ksiazki .txt) 📖

Reda straciła mowę; gniew w niej wrzał, choć ten, co się jej sprzeciwiał, był jedynym jej dziecięciem.

— Co to jest? — zawołała. — Ty?

Marger, nie ruszając się z miejsca, milczał, patrzał w inną stronę. Ludzie, dokoła zgromadzeni, którzy świadkami byli, poczęli się cofać strwożeni. Reda ciągle podchodziła do siedzącego, wreszcie, stanąwszy przy nim, szarpnęła go za ramię.

— Słyszysz, ty? rozkazuję ci! Wstawaj!

— Nie wstanę.

Niewieście krew buchnęła do twarzy; mimowolnie ręką uderzyła po mieczu; mowa ta zuchwała, niemiecko jej i obco brzmiąca, niemal pamięć zatarła na to, że chłopak był synem jej własnym.

— Mów! — krzyknęła — czegoś się przeciwko matce zbuntował?

Po chwili namysłu, Marger ponuro, groźno wyjąknął:

— Chcę narzeczonej mojej; bez niej stąd kroku nie stąpię. Zrobili ją Wejdalotką; muszą mnie uczynić Wejdalotą.

Rozśmiał się szydersko.

— Nie pójdę stąd; albo z nią razem do Pillen, albo... bodaj nazad do Krzyżaków.

Reda stała bezsilna a gniewna. Gdyby nie był dzieckiem jej, już by się była pomściła. Przez myśl jej przeszło związać go kazać i gwałtem uprowadzić; lecz, jakby odgadł to, Marger miecz zza siebie, na ziemi leżący, porwał, z pochew go obnażył i ścisnął w ręku. Twarz mu też krwią nabiegła.

— Siłą cię wziąć każę! — zawołała.

— Ale martwego chyba! — krzyknął chłopak. — Nie dam się żywym wziąć. Tyś nie matka moja! nie! Gdybyś nią była, dziecku byś nie odmówiła tego, o co cię pierwszy raz w życiu prosiło.

— Czar mu rzuciła ta bezecna dziewka! — zawołała Reda — bodaj ją spalił ten ogień, którego ma pilnować.

Marger, nie słuchając, poprawił się na siedzeniu, miecz swój opatrzył, plecami się przyparł do szałasu i jakby do obrony gotował.

Redzie gniew i ból niewieście łzy spod powiek wycisnął.

— Gdybyś nie miał znamienia na szyi — krzyknęła — i ja bym cię za syna nie znała. Psy te niemieckie serce w tobie przemienili. Krew ci swą wleli. Śmierdzisz nimi!

— Więc rzuć mnie tu — rzekł Jerzy — ja z tobą iść nie chcę; zostanę tu; zginę marnie, a nie pójdę. Kobieta, choćby matka, rozkazywać mi nie będzie.

— A ty dla obcej wszetecznicy porywasz się na nią? — przerwała Reda, rzucając się w miejscu i miecz cisnąc w ręku.

— Ta mi nie obca! nie! ja z nią głodem marłem, poślubiłem ją i nie dam, choćby Perkunasowi waszemu.

Na tę wzmiankę, lekceważącą Boga, którego dąb i ołtarz stał w pobliżu, ludzie z przestrachem popadali na ziemię; Reda się cofnęła.

Marger urągająco się poglądał; wszystko, co słyszał niegdyś o bałwanach i fałszywych bóstwach, na myśl mu przyszło. Oczy skierował na kloc, który stąd widać było, i plunął.

Matka już nie wiedziała, co począć.

Szczęściem żadnego z kapłanów nie było w pobliżu.

W ciągu tej chwili milczenia, Szwentas, który także na pół już tylko wierzył w Perkunasa, odwykłszy od niego, przysunął się do siedzącego, za rękaw go pociągnął i szeptać począł żywo:

— Kunigasiku, co wam? Zginiecie marnie. Dlaczego? dla głupiej dziewczyny? co wam? co wam?

Odepchnął go Marger groźnym spojrzeniem.

— Precz! — zawołał. — Matki nie słucham, a ty byś mnie miał uczyć, niedźwiedziu głupi!

Parobek zgarbił się, pochylił i wycofał.

Kunigasowa poruszyła się, żywo chodząc po małej przestrzeni, która przed nią wolną była; spojrzała na swoich ludzi. Przez myśl znowu przejść jej musiało — kazać go porwać gwałtem; ale z oczu czytała ludzi swych, że mogą się jej stać nieposłusznymi. Nawykli byli ślepo pełnić jej rozkazy póty, póki pana nie mieli; teraz ten wydawał się im prawowitym wodzem. Niewiasta nie miała praw męża, który był głową i panem.

Reda na zamku rozkazywała może więcej, jako córka Walgutisa, jako zastępczyni jego.

Zwróciła się powolnym krokiem do syna, ostygła już i prawie złamana; głos jej drżał. Złagodniała.

— Marger! dziecko ty moje! — poczęła — nie maszże ty dla matki serca? nie ulitujesz się ty nade mną?

— Litujcie się wy wprzódy — odparł surowo syn.

— Nie w mojej mocy jest ci dać tę dziewkę — dodała. — Ty nie wiesz, co u nas Wejdaloci znaczą. My z nimi walczyć nie możemy, ani ich tknąć; a na czym oni położyli rękę, to już do nich i do Bogów należy.

— Ja nic nie wiem! — zawołał Marger — ani ich, ani waszego obyczaju; ale bez Baniuty stąd się nie ruszę.

Siłą ją weźcie, wyproście, wykupcie, zamieńcie, na wagę złota ją im zapłaćcie; a ja muszę ją mieć. Nie, to i życia nie chcę!!

Mówił tak stanowczo, tak męsko, z taką siłą potężną, iż Reda zamilknąć musiała. Wiedziała już, że go nie pokona.

Stała, wpatrzywszy się w ziemię; z wodza i pani przed chwilą, zmieniła się w słabą i nieszczęśliwą niewiastę.

Marger głowę podniósł i dorzucił:

— Baniuta ognia jeszcze nie pilnowała, ani skałki nań nie rzuciła. Jeszcze ona do nich nie należy.

Reda, posłyszawszy to, spojrzała ku zagrodzie i poczęła iść do niej, nie odpowiadając synowi.

We wrotach widać było gromadę Wejdalotów w bieli, którzy z dala się przypatrywali sporowi temu między matką a synem, nie wiedząc, o co chodziło.

Konis piękny, jakby przeczuwał coś, stał na przedzie.

Widać było, jak Reda szybkim krokiem się zbliżyła ku niemu, mówić doń poczęła i razem z nim znikła w zagrodzie. Chłopiec tymczasem, jak wrosły, pozostał na swym siedzeniu. Pilleńscy ludzie, co wczoraj jeszcze lekce sobie ważyli młokosa, teraz nań z poszanowaniem patrzali. Nie myśleli o tym, o co szło między nim a matką; czuli, że siłę okazał i rozkazywać umiał. Serca mu to jednało u tych, co, słuchać zmuszeni, chcieli przynajmniej móc szanować tego, kto rozkazywał.

Szeptali między sobą, pokazując na niego; on miecz swój opatrywał. Skinął na Rymosa, aby mu wody zaczerpnął, a chłopak domyślny, zamiast niej, miodu mu z beczułki utoczył.

Wtem ze drzwi zagrody wystąpiła Reda, żywo ręką ku sobie syna wołając. Marger się wahał. Czuł się tu może bezpieczniejszym, lecz i obawy okazać nie chciał.

Na ramię więc wziąwszy swój miecz, szedł powoli na zawołanie.

Z dala już matka wołała do niego głosem podniesionym:

— Nie ma jej tu! odesłano ją gdzie indziej.

— Jest! — zagrzmiał Marger, stając — jest, bom ją widział przed słońca wschodem. Kłamią!

Wejdaloci, którzy usłyszeli kłam zadany sobie, krzyk ogromny podnieśli. Wrzawa około zagrody powstała groźna, jakby na zuchwalca się rzucić chcieli.

Posługacze Krewuli chwytali już za włócznie i pałki.

Przestraszony tym staruszek, który nie wiedział o niczym, kazał się prowadzić ku wrotom.

W tej chwili Konisowi zdało się może, iż cały ten zamęt i poróżnienie z Kunigasami dla marnego dziewczęcia był niebezpiecznym. Wychowaniec Krzyżaków mógł nie poszanować świętości i zgorszenia przyczynić. Na ostatek i okup nie był do pogardzenia. Przysunął się do Redy i szeptać coś z nią począł.

Marger stał dumny, oczekując końca. Pozostał tu przed zagrodą sam jeden, bo matka, Krewule, Wejdaloci, wszyscy się wcisnęli na jakiś znak dany do środka zagrody i wrota za nimi zaparto z trzaskiem.

W dolinie wszyscy bliżsi i dalsi, którzy wiedzieli, co się działo, lub domyślali się tylko, czekali końca. Od ognisk widać było bieżącą starą Jargałę, zdyszaną, która oczyma Margera szukała. Powiedziano jej, że ten się o córkę jej upominał.

Spod dębu głuchy szmer tylko słychać było długo. Reda nie powracała.

Wtem na wysokim stosie, z którego się zwykł był do ludu odzywać Krewe lub Krewule, ujrzano z boku powiewające białe ręczniki Wejdalotów. Szli na górę, wiodąc między sobą starego, wszyscy w szatach odświętnych, w wielkich wieńcach na głowach, z laskami w ręku.

Krewule zmęczony pokazał się na wierzchołku stosu, sparł trochę na balasach i dyszał. Lud z całej doliny cisnął się, pędził, jak fala wielka, płynął do stóp dębu i stosu.

Co żyło, śpieszyło posłyszeć słowo, które wyrocznią było, gdy je stąd głoszono.

Stało się milczenie wielkie.

Krewule podniósł głos, lecz długo, długo, posłyszeć go nikt nie mógł, bo starcowi w piersi tchu brakło. Podnosił tylko rękę jednę i obie, laskę do góry dźwigał, w niebo patrzał.

Trafem szczególnym, właśnie gdy się to działo, jedna z tych niespodzianych chmur wiosennych, które się prawie w oczach zbierać umieją, nadciągnęła nad dolinę, zasłoniła słońce i głuchy grzmot daleki rozległ się po lesie.

Niektórzy z ludzi z krzykiem popadali na kolana.

Zamilkli Wejdaloci, stróżki podrzuciły ognia, słup dymu się wzniósł nad drzew wierzchołki i wtem odsłoniło się słońce, pogoda wróciła, jakby cudem.

Konis powtarzał słowa Krewuli, który uwalniał wziętą dziewczynę na usługę Perkunasa, bo już wprzódy innemu ślubowała, a bóg tylko dziewicze serca na służbie swej mieć może.

Marger, słuchając, podniósł ręce obie i czapkę do góry.

Wrota zagrody otwarły się szeroko i Reda ukazała się w nich, za sobą wiodąc jak ofiarę, w bieli już i sukni Wejdalotki, z kosami złotymi, idącą Baniutę. Zamiast dębowego wieńca stróżek, miała ruciany na czole. Szła i uśmiechała się do narzeczonego, który do niej biec chcieć się zdawał.

Stało się z nim coś, czego on sam może nie pojął, aż gdy ostygnął, do matki naprzód pośpieszył i do kolan jej się schylił. Schwyciła go za głowę.

Pierwszy to był uścisk macierzyński, w którym i synowskie serce zabiło. Od tej chwili poczuli się — ona matką, on dziecięciem.

Baniuta, też upadłszy na kolana, kraj szat jej całowała, a tuż stara Jargała na ziemi się położyła, stóp Kunigasowej szukając.

I płakali a radowali się. Wtem Reda poczęła wołać, odzyskawszy władzę:

— Na koń! do Pillen! do Pillen! lada dzień przyciągną Niemcy i zamkną tam nas; idą już może. Do Pillen!

Lud cały powtórzył ten okrzyk, rzucając się do koni.

Wprędce dolina na pół opustoszała, a cały orszak Kunigasowej w porządku dobrym, skupiony, wpośrodek wziąwszy panią, syna jej i narzeczoną, i starą jej matkę, pośpiesznie gnał znanymi drogi do zamku.

Co dzień na zaraniu posyłano ludzi na zwiady i powracających słuchano.

Krzyżacy gotowali się całą siłą na Pilleny — powtarzali wszyscy. W pół drogi dano znać, że ów straszny statek olbrzymi, którym od rzeki oblegać gród miano, stał już prawie gotowy, że go tylko smolono i żywność doń zwożono.

Strach jakiś opanowywał wszystkich, nawet mężną Redę, na słuch o tej budowie, która twierdzą przeciwko twierdzy być miała.

Nie obawiano się tyle nagromadzonych wojsk krzyżackich, co bajecznego statku tego, o którego ogromie prawiono straszne rzeczy. Reda w nim widziała zgubę swą, on jeden był dla niej najgroźniejszy.

Przybywający opisywali wielkie jego rozmiary, grube drzewo, z którego był mocno zbudowany, przygotowane na nim kłody, kobylice, proce do ciskania kamieni i ognia.

Jednego wieczora, gdy znowu nadbiegłe szpiegi prawiły o nim w obozie Redy, Marger się nagle porwał z siedzenia, jakby go myśl jakaś wielka natchnęła.

— Bezpieczni są — zawołał — nie spodziewają się niczego, nam trzeba łódki wziąć, ludu trochę zwołać, smoły i ognia nagotować, spalimy tę potworę.

Szwentas, który słuchał, oświadczył się nocą do przystani doprowadzić.

Lecz nazajutrz okazało się, że statek był już na rzece.

Marger od myśli swej nie odstępował.

— Spalić go musimy — wołał — to im ochotę odejmie, a nim drugi zbudują, czas zyskamy, i goście się ich rozjadą.

Reda godziła się na podpalenie statku, lecz gdy syn oświadczył się, że sam poprowadzi tych, których wyprawić miano, puszczać go nie chciała.

Chłopak obstał przy swoim.

— To moja pierwsza próba — mówił — czuję, że mi się powiedzie. Muszę iść. Ze Szwentasem nie boję się niczego. Ten, co mnie tu potrafił przyprowadzić, będzie wiedział, jak począć, byśmy cali uszli.

Uradowany Szwentas w piersi się bił i przysięgał, że dokażą tego, iż statek zapalą, a sami wrócą do Pillen nietknięci.

Musiała się Reda zgodzić na prośby i nalegania syna, dumna tym będąc, iż mężnym się okazywał, a przeciw Niemcom zajadłym.

Obawiała się tego, aby ich potęga nie odjęła mu odwagi.

Z zapałem niezmiernym rzucił się drugiego dnia Marger ze Szwentasem i ludźmi w bok lasami ku miejscu, gdzie się statek miał znajdować. Na wyjezdnym tylko, żegnając narzeczoną, przyprowadził ją do matki i w ręce jej oddał.

— To mój skarb — rzekł — strzeżcie go dla mnie, bo bez niego życie mi niemiłe, a dla niego jam je dać gotów.

Reda przycisnęła do piersi dziewczynę, z którą się już w drodze pojednała i pokochała ją. Zmiękło jej serce. Od czasu, jak syn poczuł się dowódcą i głową rodu, ona więcej matką być chciała. Wracała na to stanowisko, do którego była zrodzoną, z którego ją zemsta za krew męża i za syna wyrzuciła.

Oddział jeden z nią skierował się wprost ku Pillenom, drugi gąszczami lasów, przez niedostępne dla innych trzęsawiska i błota, sunął się ku Niemnowi, coraz rosnąc i powiększając się po drodze. Marger też w ciągu tej wyprawy z wyrostka i chłopięcia na męża i dowódcę dojrzewał. Biło w nim serce, paliła się głowa, gorączka młodzieńcza dawała mu jasnowidzenia, a ludzie się wydziwić nie mogli, a Szwentas radował się Kunigasikowi, ręce jego całując.

Długo musiano wypatrywać chwili dogodnej. Kupka ich w trzcinach i sitowiach, ze skrytymi czółnami, stała tuż pod bokiem Niemców niepostrzeżona, aż Szwentas przybiegł dnia jednego i oznajmił, że czas był statek podpalić, bo przy nim ludzi zostawiono niewielu, a dno jeszcze smolono.

Napad nagły powiódł się szczęśliwie, a nim Krzyżacy opamiętali się, by chwytać i ścigać napastników, którzy na nich jak z obłoków spadli, ich już nie było. Maleńkimi czółenkami, pieszo, wpław potrafili ujść pogoni, spoglądając na łunę, która za nimi gorzała.

Marger stąd wprost popędził do Pillen, do których pilno mu było.

Matka, już się mu w niczym nie sprzeciwiając, obiecała wesele. Tam było gniazdo jego, tam stała kolebka, tam on obiecywał sobie panować.

W głowie snuły się już dumne myśli. Chciał