Kunigas - Józef Ignacy Kraszewski (gdzie czytac ksiazki .txt) 📖

w ramiona i głowę.

Baniuta stała przy nim z płachtą do obwiązania rany, blada, przytomna, z zakąszonomi wargami, niekiedy jak szalona spod nóg chwytając kamienie i rzucając nimi bezsilnie.

Reda w podwórcu poiła ludzi i gnała na wały.

Poszłaby była sama, gdyby się docisnąć mogła. Lecz około parkanów lud się gromadził, tak gęsto stojąc, iż trupy nawet paść nie mogły na ziemię. I one walczyły, piersiami zasłaniając żywych.

Stały się tarczami dla nich.

Nie słyszano piania kurów, nikt nie miał czasu spojrzeć na gwiazdy, aż zaświtała na wschodzie jutrzenka.

Walka trwała.

Zatrąbiono na zmianę nową. Pierwszy oddział Krzyżaków i gości powracał znowu.

Ci, co wczoraj w obozie zimno i obojętnie z dala patrzali na to krwawe ścieranie się dwóch sobie nienawistnych plemion, teraz, ogarnięci, upojeni, zarażeni wyziewami krwi pobojowiska, biegli, nie mogąc zostać bezczynnymi.

Starszyzna, wczoraj jeszcze trzymająca się opodal, dziś bez rozkazów parła się razem z innymi, aby skosztować boju.

Dotąd pasowanie się było bezskutecznym.

Dzień wschodził.

Nie zmieniło się nic, rósł tylko zapał i potęgowało się z obu stron szalone pragnienie boju.

Wiżunas, który stał na wyżynie, a trwożnym okiem oglądał się dokoła, bladł i trwożyć się zaczynał. Żywy mur trzymał się zawsze, lecz parkany i tyny trzeszczały i obaleniem się groziły.

W wielu miejscach topory knechtów podrąbały je, w kilku obito nalepę glinianą i ogień się imał szczap suchych. Całymi połaciami chwiały się ostrokoły. Starzec już widział chwilę, gdy Krzyżacy wtargną do gródka. Lecz poza tym pierwszym opasaniem stało drugie, grubsze, wyższe, silniejsze jeszcze.

Pierwszego obronić nie było można.

Pod wieczór, gdy znowu się oddziały mieniać przyszły, nagle pod naciskiem ludzi runęły z trzaskiem zapory, i ci, co przy nich stali, padli pod nogi Litwinom.

W mgnieniu oka rzucili się na nich oblężeni, siekierami rąbiąc głowy, głazami waląc ramiona. Z krzykiem dzikiego zwycięstwa pastwili się chwilę tylko. Wiżunas dał wcześnie umówiono hasło; co żyło posypało się, śpiesząc się ukryć za drugą ścianą grodową. Ta była ostatnią.

Ale zdobycie jej daleko stawało się trudniejszym.

Krzyżacy, którzy się nie spodziewali, aby parkany padły tak rychło i nagle, runąwszy z nimi na ziemię, nim zdołali się opamiętać i powstać, część ich znaczna trupem padła, niezmierna liczba z ranami się podniosła, do boju niezdolna.

Starszyzna z pozostałymi ludźmi rzuciła się na pomoc za późno. Litwini wszyscy potrafili się ocalić i ujść za drugą zagrodę.

Bój musiał być na czas przerwany.

Marszałek, który patrzał na tę klęskę, będącą razem zwycięstwem, sam podbiegł na wały, aby natychmiast skorzystać z zamieszania, z otwartych bram i uchodzenia załogi.

Lecz po trupach i po palących się belkach przedrzeć się nie było łatwo, i nim świeże siły krzyżackie dopadły do ścian, już się wrota pozawierały i zawalone zostały kupami kamienia.

Strata Niemców była dość znaczna, a przynajmniej większa, niż się kiedykolwiek spodziewać mogli.

Powiększyła ona zapalczywość ich przeciwko nieprzyjacielowi, który się bronił z taką zajadłością niezmożoną.

Marszałek, na nic nie zważając, wołał i nalegał, ażeby natychmiast szturm przypuszczać nowy i nie dać się poganom opamiętać.

Noc tymczasem nadeszła.

Wnętrze gródka obraz przedstawiało okropny zarazem i tragiczny. Ludzie ci szli w stanie ducha jakimś, w którym się rzadko człowieka widzi. Śpiewali jedni, płacząc; śmieli się drudzy; szał ogarniał wszystkich. Twarze były przemienione, siły podwojone, głosy nieludzkie.

Ci, co leżeli ranni, zrywali się gwałtem do walki; okrwawieni, zdali się nie wiedzieć, że z nich życie uchodzi.

Ci, co nigdy nie zanucili pieśni, znajdowali ją na ustach, przyleciała skądciś, z niebios — wylęgła się w krwawych tych zapasach.

Mężowie, niewiasty, dzieci — wszyscy się stali bojownikami. Jakaś radość i gniew razem rzucały nimi.

Ojcowie patrzali obojętni na trupy synów; matki zapominały o dzieciach.

W pośrodku, oblany krwią, z podniesioną głową, z mieczem obnażonym, stał Marger. Za nim matka, jak niegdyś, odziana po męsku, zbrojna, w hełmie na głowie; obok Baniuta w świeżej namitce niewiastki, w białej koszuli, na której plamy krwi czerniały, ze sznurami porwanych bursztynów na szyi, z dyszącą piersią, podobną była do młodej wilczycy, którą w gnieździe myśliwcy napadli.

Wiżunas krew tamował jedną ręką, drugą ku parkanom wskazywał.

Ludzie się sypali ku nim, wyprzedzając jedni drugich z krzykiem i wrzawą.

Marger skinął, aby ich powstrzymać.

— Jeszcze dzień, jeszcze dwa — począł wołać — zdobędą i tę zaporę!

Krzykiem mu odpowiedziano.

— Ale żywcem nie wezmą nikogo i łupu im nie damy — wołał coraz potężniejszym głosem.

Ręką w podwórce wskazywał.

— Kłaść stos, stos, tu niech będzie gotowy. Spalimy na stosie do koszuli ostatniej, a co żywe zostanie dobijemy sami; niech trupy biorą i żgliszcza...

Okrzykiem, jakby z jednej piersi, odpowiedziano wodzowi.

Wiżunasowi twarz się rozjaśniła; wyrósł stary, rękę do góry podźwignął.

— Na Niemców! — wrzasnął. — Baby i wyrostki, do stosu!

Baniuta spojrzała z dumą na Margera, chwyciła okrwawioną rękę jego i pocałowała.

Chciała potem biec z innymi, ale Reda ją za koszulę wstrzymała.

— Nam tu być! nam wodę nosić i rany obwiązywać! — poczęła. — Kubek mu daj! nic nie miał w ustach.

Lecz już głosu jej, ani żadnego innego, rozeznać nie było można we wrzawie. Zza ściany słychać było śpiew krzyżacki, tu pieśń litewską i wycie jakby dzikie.

Niemcy wdzierali się już ku wierzchołkowi zagrody i padali pod ciężarem belek, kłód i kamieni.

Bój, na krótko przerwany, toczył się znowu noc całą.

Tymczasem w podwórcu, czarodziejską siłą dźwignięty, już się stos olbrzymi układał. Kobiety i wyrostki odzierały dwór z pułapów i dachów, rozwalały ściany, wlokły bierwiona i miotały na łożysko pogrzebowe.

W słabych siła wstępowała nadludzka. Ręce niewieście dźwigały potężne belki, ramiona chude nie uginały się pod strasznym ciężarem, dłonie drobne chwytały kłody grube. Drzewo zdawało się też żyć, poruszać, jak gdyby, posłuszne człowiekowi, samo szło na rozkazanie.

Cudem podnosił się książęcy ów stos pogrzebowy, taki że prawie głową sięgał wieżycy.

Teraz, co kto miał, poczęli zwlekać wszyscy; odzież, broń, żywność, kruszec, bursztyny, kożuchy i dokoła miotali na kupy.

Śmieli się, patrząc na te bogactwa, które ogień miał pożreć, aby się wrogom nie dostały. Dzieci skakały koło nich. Starsze kobiety zdzierały z siebie zawczasu, co droższego miały, aby całym nie zostało.

Baniuta znikła, pobiegła żywo do domostwa, którego stał węgieł jeszcze. Tu już skryć się gdzie nie było. Szyja tylko do lochu, od której drzwi oderwano, otworem stała.

Siedziała na wschodach, podparła się, myślała.

— Przysiągł mi na słońce i księżyc: dotrzyma. O! nie da mi wpaść w ręce tych zbójców, na straszną męczarnią sromu. Ale miecz ma stępiony, ale nóż ma wyszczerbiony; może mu zabraknie żelaza?

Wzdrygnęła się. Wybiegła z lochu i wpadła do izb, których ściany na stosu podpałkę rozbierano. Widziała miecz Walgutisa, który stoi w kącie. Stare żelezce obsunęło się i na podłodze w śmieciu leżało; porwała je z radością, do ust przyciskając, śpiewając — bo ból wielki jak radość śpiewa.

— Nieprawdaż, mieczu kochany? ty śmierć mi dasz lekką z jego ręki! Rozedrzesz serce na poły i duszyczka z niego uleci...

Spojrzała: miecz rdzą czy zaschłą krwią był okryty; poruszyła główką nad nim. Oburącz wzięła go, jakby dziecię piastowała, i poniosła.

Miała osełkę za pazuchą. Siadła w progu.

— Stary ty mój — nuciła, schyliwszy się nad nim. — O tobie ludzie zapomnieli, nikt cię nie otarł, nikt cię nie obmywał, ostrze ci stępiało. Czekaj!

Zaczęła ostrzyć osełką. Stary miecz nabywał blasku, świecił jak niegdyś.

Schylona nad nim Baniuta zobaczyła słabo odbitą twarz własną. Z miecza na nią niebieskich dwoje oczu patrzało.

— Patrzysz na mnie, stary! tak, dobrze, pokochaj mnie i daj śmierć lekką z jego ręki.

Pocałowała żelazo, piosnka mimowolnie wybiegła znowu na usta.

— A! umierać mi młodo, umierać!! Ale czegóż mi brakło? co mi życie dać miało? Może łzy na powieki, może sierocą dolę, może wrażą niewolę? Wszakżem miłość już znała; wszak miłegom ściskała132, i on pójdzie wraz ze mną, i krew nasza się zmiesza.

Łza z ócz na miecz kapnęła, prędko ją otarła Baniuta, postawiła żelezce, wybiegła.

Z dala Marger wiódł ludzi; zaczerpnęła wody w kubek jeden, miodu w drugi i pośpieszyła za nim.

Krzyżacy, teraz rozjuszeni, pieśń jakąś śpiewając grobową, całą siłą na drugi parkan się naciskali.

Z wrzawą i wyciem odpierali ich Litwini; a co padł który w żelazo okuty, okrzyk się jeszcze głośniejszy podnosił.

Znowu ogniste strzały Niemcy puszczać zaczęli. Padały one wśród gródka, ale nikt nie zważał na nie. Kilka szczęśliwiej ciśniętych uwięzło w ścianach wieżycy.

Wiżunas ni Marger nie mieli obejrzeć się czasu; ściany płonąć zaczęły. Płomyk się po nich ślizgał nieśmiało, zrazu gasnąć się zdawał, wciskał w szczeliny, potem jaśniejszy wyrastał.

Z dwu małych zlewał się jeden. Po wieżycy pełzały jak węże; latały jak ptaki.

Noc bladła, dzień nadchodził znowu, dym już tylko widać było. Wieżyca stała, jak wczora, cała, nietknięta, ale we wnętrzu szumiało i sykało, i pryskało.

Krzyżacy szturmowali.

Drugi parkan wyższy był i mocniejszy, ale i ten już podcinać zaczynano i podkładano ognie pod niego. Litwini leli wodę, gdzie posłyszeli syczenie płomieni; walił się na oblegających ostatek kamieni z podwórca, spod ścian budowli powyrywanych. Rzucano trupy, gdy nic innego nie było.

Głos tej walki, zamiast słabnąć, rósł przeraźliwiej coraz; niekiedy, słuchając go, Marszałek drżał ze zgrozy; coś było w nim przejmującego śmiercią do kości. Ludzie, co taką pieśń nucili, ani się poddać, ni żywymi wzięci być nie mogli.

Niemcom, którzy się drapali na zagrody, serce w piersiach bić przestawało chwilami. Ogarniała ich trwoga przed tą rozpaczą. Lecz wstyd było odstąpić; napierano ich, nowi biegli.

Dzień cały nie ustawał bój.

Wieżycę objęły płomienie do szczytu, opasały ją jak szatą purpurową; stała tak długo niespożyta, jasna, straszna, potem nagle z trzaskiem wielkim runęła, kłęby dymu rozprysły się z iskrami dokoła.

Na gródku krzykiem zawtórowano.

Wiżunas się obejrzał.

— Nie zabraknie głowni na podpalenie stosu.

Nie wiedział, że od niesionych iskier stos sam już powoli płonąć zaczynał.

Marger bił się. Pot i krew ciekły razem z jego czoła, strumieniami płynęły po piersi białej. Z wysokiej kłody, na której stał, oglądał się.

— Czas li było walki zaprzestać, a rzeź rozpocząć??

Z niebios gwiazdy patrzały ciekawe. Tam także niepokój był jakiś; bogowie litewscy słali na ziemię posłańców, czy rzucali strzały ogniste, bo na czarnym sklepieniu wciąż polatywały gwiazdy i drogi jasne kreśliły.

Wiżunas mówił cicho:

— Ojców duchy schodzą po nas na ziemię!

— Czas nam do nich!!

Na dzień się zbierać zaczęło.

Zapora druga za chwilę już runąć miała. Ludzie siły tracili; trupów leżały kupy ogromne.

Niewiasty kołem, śmierci czekając, siadły przy stosie i raudę śpiewały.

Stos, jakby na rozkaz bogów, z wolna płonąć zaczynał.

Gwiazda ranna, jak diament, poczęła na niebie błyskać.

Wiżunas i Marger spojrzeli na siebie.

Ci, co walczyli jeszcze, na dany znak odstąpili od zagrody, szli spokojni ku stosowi. Wiżunas im przodował, Marger szedł ostatni.

Niewiasty pieśń nuciły.

Zaczęło się, czego świat nie widział nigdy i nigdy może nie zobaczy.

Bracia ściskali się i całowali, jeden obnażał pierś, drugi ją przebijał mieczem. Ojcowie, płacząc, mordowali dzieci i trupy rzucali do stosu. Mężowie zadawali śmierć żonom, które się im na szyi z pocałunkiem zwieszały.

I nikt nie wydał jęku, i nie słychać było krzyku, ani płacz się odezwał.

Trupami uściełała się ziemia dokoła stosu szeroko.

Marger z mieczem w dłoni stał i patrzał. Oczyma szukał Baniuty.

Ona w loszku na progu siedziała, łzy jej biegły z oczu, całowała miecz, czekała.

— Przysiągł mi na słońce i księżyc: przysięgi swojej dotrzyma.

Wiżunas nasłuchywał ku zagrodzie.

— Śpieszcie się — wołał — śpieszcie! kto nie chce ginąć od ich miecza. Parkany trzeszczą. Wpadną rychło: niech nas żywych nie zastaną.

Co żyło jeszcze, w płomień rzucało dostatki swe, zwłoki drogie, i nastawiało piersi lub karku. Szał opanowywał ostatnich. Okrwawieni, wbijali sobie miecze w piersi i padali.

Reda syna pocałowała w czoło: nie było zabić jej komu.

Wiżunasowi ręka drżała.

— Nie mogę! — rzekł.

Rzuciła na czoło białą zasłonę i śmiałym krokiem w ogień weszła.

Objęły ją płomienie; siadła na węglach rozżarzonych, zakryła oczy i drzewo zawaliło się pod nią.

Z tyłu krzyżacką pieśń coraz głośniej słychać było.

Wiżunas i Marger zostali tylko sami. Około stosu kałużą ogromną krew stała, powoli w piasek wsiąkając.

Stary pokłonił się panu do kolan. Kolej przyszła na niego. Pan, Kunigas, musiał pozostać ostatni i sam śmierć sobie zadać.

Margerowi ręka zadrżała, siwej głowy dotknąć nie śmiał.

Wiżunas żelazo oparł na ziemi, koniec w pierś wraził i rzucił się na nie.

Gdzie była Baniuta??

Wstała właśnie i biała jej koszulka świeciła w ciemnym otworze lochu. Wyciągnęła ręce ku Margerowi.

— Nas dwoje zostało! — zaśpiewała — chodź do mnie.

On patrzał za siebie ku zagrodzie, jakby mu życia żal było i chciał uratować go choć odrobinę.

Przez krew i trupy szedł do niej, brocząc po kostki i stąpając po piersiach zastygłych.

— Baniuto! jeszcze ich nie ma! — wołał głosem drżącym.

Zbliżył się do niej. Objęła go rękoma i głowę złożyła mu na ramieniu.

— Patrz — rzekła — nagotowałam miecz ostry. Tyś przysiągł!

Marger słuchał.

Stos tylko płonął, skwarcząc i sycząc, a poza parkanem hałasowali Niemcy, drapiąc się nań, rąbiąc, przystawiając drabiny.

Na jeden uścisk czas został jeszcze, ale na słowo nie było już czasu.

Oczy Margera wlepione były w tę stronę, z której najpewniej wpaść mieli Krzyżacy.

Z łoskotem padły wrota ogromne i białe płaszcze ukazały się w podwórzu.

Pierwszym, który wpadł, był brat Bernard — któż wie, może wychowańca chcąc ocalić.

Baniuta, na ramionach Margera wisząca, białe piersi odsłaniała.

— Drogi mój! już czas.....

Osunęła się na progu, skrwawiona.

Marger wściekły wyskoczył i, gdy Bernard się zbliżał, na miecz dobyty z piersi Baniuty, padł, nie