Kunigas - Józef Ignacy Kraszewski (gdzie czytac ksiazki .txt) 📖

Tejże nocy weselnej zerwał się Marger z pościeli, pocałował śpiącą Baniutę i stanął zadumany.

Wyszedł z izby; stary Wiżunas na progu siedział, czoło trzymając w dłoni.

Odeszli obaj w podwórze.

— Tych psów nastraszyć potrzeba — odezwał się Marger. — Patrzałeś ty z góry, gdzie namiot wodza stoi?

Wiżunas ręką wskazał stronę.

— Nieprawdaż? tam jest wyjście nasze podziemne, kamieniem zawalone?

Skinął głową stary.

— A co po nim?

— Gdy się pośpią — rzekł Marger — oni i ich czaty, łatwo po nocy dostać się do obozu.

Porwał miecz, wiszący u pasa.

— Wodza im zamordować trzeba!

Wiżunas niedowierzająco spojrzał ku niemu. Oczy starego pytały:

„Któż to potrafi??”

Marger po chwili szepnął:

— Ja znam ich obyczaj, umiem ich mowę... pójdę.

— Wy?

— Ja — potwierdził chłopiec, prostując się — kto wie: popłoch ich może ogarnie; odstąpić mogą.

Starzec ze zwieszoną głową dumał.

— Szkoda was — rzekł — a gdy wy zginiecie, któż zamek obroni?

— Ty! — rzekł krótko Marger, rękę mu kładnąc131 na ramieniu. — Nikomu słowa! milcz...

Obejrzał się dokoła: noc była; przysłuchał: obóz Krzyżaków spał cały; nic się w nim nie poruszało.

Wziął miecz swój do ręki i na palcach ostrza jego spróbował; ku komnacie weselnej powiódł oczyma. Chciał zajść na pożegnanie; ale potem czy miałby siłę z niej wynijść?

— Chodźmy, Wiżunas — rzekł.

Posłuszny starzec doprowadził go do jamy drzwiami zapartej. Tu do nóg mu padł i jęknął.

Marger znikł w ciemnościach. Wiżunas pozostał na straży. Gdyby mu lata łez nie wypaliły, byłby płakał — nie mógł.

Cisza długa staremu się wiekiem wydawała. Nie było jej końca.

Nagle krzyk straszny usłyszał i padł na ziemię u wnijścia. W obozie tysiące głosów go powtórzyło dokoła; z głębi milczenia wstała burza okrutna, jakby ziemia rozwarła się pod nogami Niemców. Konie rżały, oręż szczękał, biegały oddziały, tętniło i grzmiało.

Wiżunas, z uchem przyłożonym do ziemi, leżał. W jamie nic słychać nie było; potem zaszumiało w niej, jakby wąż się sunął ku niemu. Starzec uląkł się Niemców i nóż ujął w rękę. Wtem Marger ukazał się z twarzą ziemią osypaną, tchnął, odprostował się i padł znużony obok Wiżunasa.

Gdy go stary otrzeźwił i spytał, nie umiał mu nic odpowiedzieć. Wskazał tylko na miecz swój, który powrócił suchy — i westchnął.

Nie zabił nikogo.

Tegoż dnia przejście zasypano podziemne.

Rano beczki wytoczono w podwórze.

Załodze sprawiono wesele; ale głośnych pieśni zawodzić nie było wolno. Jedni stali poza ścianami, czatując; drudzy obsiadali konwie i wiadra, czerpali i pili.

— Raz człowiekowi umierać! — śpiewali.

Marger to do żony szedł i na ławie przy niej przysiadał, to na okopy się drapał i w obóz patrzał. Znał w nim tam wszystkich i mógł nazwać każdego z rycerzy po imieniu; poznawał ich po zbroi i chodzie, po czeladzi i koniach.

Niektórzy z nich nosili go na rękach. Ojciec Antoniusz mówił mu o Bogu, Bernard pilnował go, gdy na koń siadał i toczył się z włócznią w podwórzu.

Byli między nimi ludzie dobrzy; teraz wszystkim on złym być musiał.

Wyrzucał sobie, że nie zabił Bernarda; lecz gdyby raz wtóry znalazł się tak z nim oko w oko, z mieczem w dłoni, znów by mu ręka zadrżała.

Przy żonie siedząc, zabijał ich wszystkich w myśli; wpatrzywszy się z dala, słabnął.

Krzyżacy, jakby naumyślnie, ociągali się ze szturmem; dni kilka leżeli, nie poczynając nic. Śpiewali jedni pieśni pobożne, drudzy piosnki wesołe. Lud na wałach rwał się do walki. Kto ma śmierć przed sobą, temu pilno raz skończyć z życiem.

— Głodem nas chcą wziąć! — mówił Wiżunas — trzeba szczędzić strawy, a nuż Kunigas Wielki w pomoc przyjdzie i z tyłu na nich uderzy?

Niemcy zwozili susz i bełty oblewali smołą.

Jednego dnia pod zatkniętym w polu krzyżem stanęli dokoła. Ołtarz było widać w pośrodku. Ojciec Antoniusz mszę odprawiał. Marger, stojący na wieży, jakimś ruchem mimowolnym za czapkę pochwycił, chciał ją zdjąć według dawnego nawyknienia i wbił na powrót ze złością na głowę.

Rozległa się pieśń, znał ją dobrze, wtórował jej nieraz w kościele.

Z dołu, od podnóża wieży, słychać było piosenkę Baniuty.

Obie pieśni mieszały mu się w sercu, w głowie; zacisnął uszy, zbiegł z góry.

— Ludzie, na wały! — zawołał.

Nie mylił się: Krzyżacy szturm przypuszczali.

Dokoła opasali gród, jakby łańcuchem żywym. Szli, śpiewając. Knechty niosły susz na głowach, drudzy dymiące pochodnie w rękach, inni topory błyszczące.

Co żyło, przyparło się do zagrody. Niewiasty niosły wodę w cebrach; ludzie kamienie dźwigali; słabsi naciągali łuki.

Wiżunas nakazał milczenie. Walki nie miał poczynać nikt, aż by ją Niemcy sami otwarli.

Tuż pod parkanami słychać było zrzucane drzewo, dym pochodni dochodził do nich. Niemców za chrustem widać nie było. Z góry posypał się deszcz strzał i grad kamieni, a na rozpalony susz lunęła woda. Chwilę wstrzymali się Niemcy, zawahali; padło kilku z krzykiem i stoczyło się.

Z tyłu wołano do szturmu i gęsty zastęp znowu ku parkanom się cisnął.

Był to pierwszy dzień walki, lecz od razu zajadle rzucono się ze stron obu.

Marszałek, który stał na pagórku i patrzał, u boku mając Brandeburczyka, głową poruszył i rzekł:

— Niełatwo im podołamy.

Sarganty stanęli z jednej strony, gdzie ściany drewniane i dachy najbliższe im się zdawały, z kuszami i bełtami.

Każdy z nich bełt zapalał u pochodni i puszczał go ku grodowi. Płonące strzały leciały, świszcząc w powietrzu, rozpaloną kapiąc smołą, gasnąc w pół drogi lub niosąc płomień na dachy.

Spodziewano się pożaru: na próżno. Ognisty deszcz pocisków oślizgiwał się po twardych ścianach, gasł na nich lub tonął gdzieś na grodzisku.

Lecz i litewskie pociski niewielu raziły: Niemcy byli osłonięci żelazem, ponakrywani nim, kamienie odskakiwały od zbroi, strzały się kruszyły na stali albo w drucianych koszulach więzły bezsilne.

Rzadka strzała, w pachwinę lub między blachy trafiwszy, kaftan przedarłszy, skosztowała krwi niemieckiej.

Pożar też nie imał się parkanów, gliną pooblepianych, pozlewanych wodą. Susz płonęła na próżno, napastnikom samym zagradzając drogę.

Walka trwała tak do południa, słońce dopiekało, ludzie do rzeki zbiegali wodę chłypać, starszyzna do namiotów popowracała, knechty też odstąpili na strzał i na ziemi się pokładli.

Nie uczyniono nic.

W namiocie Marszałka zasiedli goście dostojni. Jednym śmiać się chciało, drugim gniewać.

— Nie ma wątpliwości — odezwał się Komtur z Balgi, że nareszcie tę chałupę weźmiemy i obrócimy w jarzynę; jednakże za czas, który tu stać przyjdzie, nie śmiałbym ręczyć. Może oblężenie trwać tak długo, że naszego trudu nie będzie warte.

— Jak to! — sprzeciwił się Marszałek. — Nie wiecież, że to jest klucz do tej ziemi, że stąd oni wycieczki na nas czynią, że samo opanowanie trwogę na nich rzuci?

Radźcież, co poczynać, aby je przyśpieszyć! — odezwał się stary Siegfried. — Przyjdzie pora dżdżysta, ogniem ich wziąć będzie trudniej, a szturm ludzi wielu życia pozbawi.

Hrabia Namur odezwał się, że oni oręża dobrego nie mają, a tym mniej uzbrojenia, więc się ich wielce lękać nie potrzeba. Liczbą też nie zastraszają, bo gródek mały i wielu ich by się tam nie mogło pomieścić.

Bernard, na uboczu siedzący, milczał.

— Bracie Bernardzie — odezwał się Marszałek. — Wychowanek ów wasz nieszczęsny, jeśli nie dowodzi, to pewnie się znajduje na gródku. Ten rozumniejszy by powinien być od innych. Wezwać go na rozmowę; życiem darujemy, niech się poddadzą.

Siegfried się uśmiechnął.

— Pierwszego bym go powiesić kazał — rzekł. — Ale nie szkodzi nic życie obiecać, bo słowo poganom dane nie waży. Ponieważ ochrzczony był, ojciec Antoniusz wyspowiada, a potem na gałąź. Duszę ocalimy: to najważniejsza.

Bernard wstał z pniaka, na którym siedział, lecz nic nie odpowiadał.

— Bracie Bernardzie — powtórzył Marszałek — spróbujcie rozmowy. Oszczędzić możemy krwi naszej.

— Próbować można — odparł Bernard — lecz wątpię, by się zgodzili, a bardziej jeszcze, aby się to zdało na co.

Bernard wyszedł, z białą chorągwią i gałęzią zieloną; herold Marszałka zbliżył się ku twierdzy, trąbiąc i wołając po litewsku...

— Na spokojną rozmowę.

Krzyżak stał i spoglądał z dala, czekając.

Nikt z grodu nie odpowiadał długo. Herold wolnym krokiem objeżdżał dokoła na próżno, a Bernard z wolna się za nim posuwał. Ponad parkanami, na wyżkach, pokazał się wreszcie Marger z mieczem w ręku.

Stanęli naprzeciw niego.

On i Bernard zmierzyli się wejrzeniem. Marger milczał.

— Znacie siłę naszę — odezwał się Krzyżak, podnosząc głowę — widzicie, że osaczony gródek wasz utrzymać się nie może. Żal mi was; możecie ocalić życie swoje i rodziny. Obrona próżna: poddajcie się.

Marger wzruszył ramionami pogardliwie.

— Jam tu przyszedł z moimi ginąć, a nie ratować się bez nich — rzekł dumnie.

— Chrześcijanin, walczycie przeciw chrześcijanom — dodał Bernard.

— Nie jestem już chrześcijaninem, nie! — zawołał Marger.

Wyrazy te na chwilę Krzyżakowi usta zamknęły.

— Śmierć więc ciebie i was wszystkich czeka — zagroził Bernard — ani jeden z was nie wyjdzie stąd żywym.

— Myśmy na to gotowi! — chmurno zawołał Marger — ale nie z waszej zginiemy ręki. Co nas zostanie po boju, tym gród za stos posłuży.

— Marszałek wam życie daruje! — raz jeszcze powtórzył Bernard.

Marger uśmiechnął się.

— Bądźcie zdrowi, Bernardzie! — zawołał. — Źle byście mnie wychowywali, gdybym dziś męstwa w obliczu śmierci nie miał i sprzedał braci za mizerne życie; zdrów bądź, bracie Bernardzie.

Poza Margerem już ludzie jego niecierpliwi szemrali, wzburzeni niemiecką rozmową; okrzyki słyszeć się dawały z dala:

— Po co ich szczekania słuchać. Bić się i umierać!

Wiżunas nawet krzyczał na młodego Kunigasa:

— Nie gadajcie z nimi.

Inni wołali, by do Krzyżaka strzelać.

— Nie chcemy nic od nich! Bić się, bić się i ginąć.

Marger zeszedł z rusztowania spokojny. Skinął ręką, dając znak, aby ludzie biegli do parkanów. Początek walki we wszystkich ducha rozżarzył do wściekłości i szaleństwa. Im mniej było nadziei ocalenia, tym rozpacz stawała się dzikszą. Ludzie podsycali ją jeszcze u stojących otworem beczek.

— Bić się i ginąć! — śpiewano.

Szał ogarniał dzieci, niewiasty, starców. Każdy chwytał, co mógł podźwignąć, i chciał biec przeciw nieprzyjacielowi.

Gród, dotąd milczący, napełnił się wrzawą i gwarem, które z dala słychać było.

Gdy Bernard do namiotu powrócił, rada wojenna, która wiedziała, że z niczym przychodził, już była o losie oblężonego zamku postanowiła.

Ponieważ sił miano więcej, niż ich na niewielki gródek potrzebowano, wniósł Wielki Komtur, aby oblegający mieniali się w ten sposób, by na chwilę nie dać spoczynku oblężonym.

Dzień i noc bez ustanku miano szturmować, podpalać, parkany rąbać i nie przerywać napaści, nacierając ze stron wszystkich.

Spodziewano się tym sposobem przyśpieszyć poddanie się albo zawładnięcie gwałtowne gródkiem, który inaczej długo by opór mógł stawić.

Wydawano już rozkazy i siły niemieckie, podzielone na dwa oddziały, natychmiast znowu z wrzawą przypadły do parkanów.

Pozostali mieli przygotować kobylice i tarany do obalenia zagrody, którą podpalić było trudno.

Z obu stron zapał do boju zdawał się równym. Niemcy chcieli okazać, że dzicz długo się im opierać nie będzie mogła.

Gdy zastęp nowy przysuwać się zaczął ku tynom, Litwa, wytrzymawszy, dopóki nie przypadli bliżej, cisnęła kamieniami i kołami.

Lecz Krzyżacy i ciżba idąca z nimi, na którą odpoczywający i starszyzna patrzała, nie dali się odepchnąć tym razem.

Padali niektórzy, lecz żaden nie ustępował; jedni drugim drapali się na ramiona, aby zasłoniętych ścianą drewnianą Litwinów razić z góry pociskami. Bój się zawziął wściekły, źwierzęcy, zapamiętały.

Niemcom zdawało się, iż gródkowi ludzi na obronę ze wszystkich stron nie starczy: opasali go więc dokoła, lecz wszędzie znaleźli gęste zastępy naprzeciw sobie.

Nie był to żołnierz; nie wszędzie z mężczyznami potykać się im przyszło. Gdzieniegdzie stały wiedźmy z włosy rozpuszczonymi, z rękoma chudymi, i rzucając, co napadły: piasek, kamienie, garnki i głownie rozpalone.

Dzieci się wdrapywały na częstokoły i do oczu skakały napastnikom, a choć ranne i skrwawione, nie przestawały walczyć, miotać się, kąsać.

Straszny ten bój dokoła, poczęty z południa, nieprzerwanie trwał do nocy. Trupy padały z obu stron, nogami je tratowano. Zdało się, że na Pillenach mnożył się lud cudem jakimś. Nie brakło go nigdzie.

Oporem znużeni, wreszcie Krzyżacy ustąpili drugiemu oddziałowi, który z nową zawziętością pierwszych zastąpił.

Ranni poszli się obwiązywać, powyciągano trupy; noc nadeszła. Stosy rozpalono w dolinie. Walka trwała ciągle.

Wiżunas z jednej, Marger dowodził z drugiej strony.

Stary miał dwie strzały w piersi, które z mięsem wyrwał razem i krew gliną zatamował. Marger postrzelony był