Kiedy znów będę mały - Janusz Korczak (czytaj ksiazki on line TXT) 📖

miał muchy w nosie, powiem kierownikowi. Już cię nie będę więcej broniła.

I pani odeszła. Nie pozwoliła się usprawiedliwić. A gdyby pozwoliła, co powiem?

Że kocham Marychnę?

Śmierć raczej niż takie wyznanie.

„Muchy w nosie”. Nie mam much w nosie, a pani wymawia, co było dawniej. Nie powinno się przysług wymawiać. Niech pamiętają dorośli, że to drażni, najbardziej gniewa. Bo znaczy, że myślą, że zapominamy łatwo, nie umiemy być wdzięczni.

To oni zapominają, my dobrze pamiętamy. I rok, i dłużej. Każdy nietakt i niesprawiedliwość, każdą uwagę, każdy ich dobry czyn. Wszystko rzetelnie zawsze rozważymy — i mają w nas sojusznika lub wroga. I wiele przebaczyć możemy, jeżeli widzimy: dobroć i szczerość. Ja pani też przebaczę, kiedy się uspokoję.

Podchodzi Mundek i zaczyna żartować. Widzi, żem smutny, więc chce pocieszyć.

— Co, będziesz się bał rachunków? Dostaniesz pięć pion90, a jedna dwója sama ze strachu ucieknie. Tak będzie drałowała91, że fiiii! Ty przecie matematyk wlazł na patyk.

Powiedziałem cicho:

— Zooostaw.

Wychodzę na podwórze, ale się nie bawię. I głupie mi się wydaje latanie.

„Jak by dobrze było, żeby wszystkie dziewczynki do niej były podobne. A może naprawdę pojedziemy do Wilna? Może tata dostanie tam robotę? Wszystko stać się może”.

Wziąłem z biblioteki książkę. Opowiadania historyczne. Będę czytał.

Wracam sam. Mundek nie mógł czekać. Idę i tylko kawałek lodu nogą podbijam. Trzeba się starać równo kopnąć, przed siebie, bo i tak skręci w prawo albo w lewo. A ja gzygzakami za nim. Żeby się nie zatrzymać, tylko ciągle naprzód. Najgorzej, kiedy się o przechodnia odbija, bo wtedy zupełnie w bok poleci albo trzeba wracać. Powiedziałem, że wolno mi dziesięć razy zawrócić.

Ale spotkałem ojca i gniewał się, że buty niszczę, bo nosek się obija.

Wchodzę do bramy, a tu się już chłopaki sankami wożą. Więc i ja. Ale nie było bardzo przyjemnie. Bo jak się ma zmartwienie, można się bawić, ale się co chwila przypomina. Jakby kto chodził i mówił:

„Zapomniałeś? Nie pamiętasz?”

To nie wyrzuty sumienia, a taka tylko natrętna myśl. Wyrzuty sumienia zupełnie inaczej, groźne są — „Boga się boisz”.

Jeden chłopak mówi, że wcale nie ma Boga, tylko ludzie sobie wymyślili. Powiada, że wie na pewno. Założyć się chciał — głupi taki.

Ja ich dwa razy powoziłem sankami, a oni mnie raz. I już dosyć.

Posiedziałem koło okna, a potem obrazki w książce oglądam. Nie podobają mi się. Bo pierwszy obrazek bohaterski. Rycerz na koniu. Bój. Dokoła pękają pociski. A on podniósł szablę i wygląda jak lalka. Tak sztywno wyprostowany.

Czy wypadkiem tak nie jest, że dla dzieci gorsze się wszystko robi? Dobry malarz dla dorosłych, a marny dla dzieci. I powiastki dla nas jak z łaski, byle kto pisze, i wierszyki, i piosenki. Kogo nie chcą słuchać dorośli, ten idzie do dzieciaków.

A przecież my właśnie najbardziej kochamy bajki, obrazki i śpiewki.

I zawołali mnie, że będą sanki nowe robić, żebym dał swoje dwie deski, sznurek i blachę.

Skrzywili się, że blachy mało, a sznurek krótki.

Ale mocny.

Jedna deska poszła na siedzenie, a druga, żeby umocnić na spodzie. Żeby było więcej blachy, można by całe podkuć i wtedy łatwiej wozić. Ale dobrze, że choć z przodu blacha. I gwoździ dałem: jeden długi, prosty — znalazłem na ulicy.

Każdy pamięta, co daje, bo tyle ma prawa, ile daje.

Przyjemniej zrobić samemu i mieć dla siebie. Od nikogo się nie jest zależnym. Ale dzieci rzadko coś mają naprawdę.

Ubranie niby moje, a rodzice kupili. Za książki i zeszyty odpowiada się i w domu, i w szkole. Każdy ogląda i ma prawo się wtrącić.

Nauczycielce wolno książkę zwinąć w trąbkę, a niech z nas kto sprobuje92. Zaraz powiedzą, że nie szanujemy. Bo u dzieci wszystko musi być wzorowe.

Niedobre są spółki. Musimy się przecie pokłócić. Jeden tego zacznie wozić, a drugi tego. Jeden szarpie i przewraca się — mówi mu się, że złamie, a on nic. Dał parę desek, więc też ma prawo.

Albo wozić sam nie chce, tylko sam siedzi jak hrabia. Kłócimy się często — to prawda, ale pomyślcie tylko, jak u nas wszystko samopas puszczone...

Ile różnych sądów mają dorośli. A my tylko na skargę. A dorośli naszych skarg nie lubią. Rozsądzą byle zbyć albo rację ma ten, kogo więcej lubią, albo młodszy, albo starszy ma słuszność, albo dziewczynka, albo obaj winni, bo brzydko się kłócić.

Może tam kiedyś będą ludzie żyli w zgodzie i koleżeństwie, ale jeszcze nie teraz.

O byle co się obrazi i zaraz:

„Jak nie, to oddajcie moje deski i gwoździe”.

Wie, że nie oddamy. Bo co? Chyba rozbić sanki i cała robota na nic. Szukaj innego wspólnika i morduj się od początku.

„Dzieci lubią majstrować”.

Pewnie, że lubią, ale jak się zrobi, to się chce, żeby było.

Narysuję co, a on mi przez głupi żart podrze albo zamaże — to szkoda. Wyszukałem kijek, sznurek, zrobiłem bat — nie chcę, żeby złamali. Jak sanki, to sanki.

Czasem lepiej zepsuć, bo drugie lepiej się uda. Ale trzeba z góry wiedzieć, że się chce i dlatego znowu od początku. Że albo mamy lepsze narzędzia, albo więcej materiału.

Bo jak sanki robić bez młotka? Musieliśmy wbijać kamieniem. I żeby choć kamień był wygodny. Jest jeden, ale w bruku. Nawet chcieliśmy wykopać, a potem znów wsadzić. Ale niechby stróż tylko zauważył, dałby nam, że nooo! Tydzień się potem na dwór nie pokazuj.

Więc wbijam okrągłym, niewygodnym i uderzyłem się w palec. Aż się czarna kulka zrobiła na palcu. I jeszcze drutem obdarłem skórę między palcami: teraz jak zginać — boli. Bo w jednym miejscu trzeba drutem ściągnąć, bo potrzebny był długi gwóźdź, a myśmy wbili trzy małe i deska się rozłupała. Trzeba było ściągnąć.

I tak ciągle się coś psuje i trzeba ciągle poprawiać.

Przychodzi Józiek.

— Ooo, sanki zrobili, a nie mogą jechać.

— To zrób lepsze.

— Pewnie, że jakbym chciał, tobym zrobił.

— No, to chciej.

— Jak mi się zechce.

— Odejdź już, nie dogaduj. Nie podoba ci się, to nie patrz.

A on:

— Nie dasz patrzeć?

— No, nie dam.

Jeden reperuje, a dwóch go odpycha.

Dopiero Franek:

— Puście go, potrzymajcie lepiej, bo sam nie mogę.

— A bo po co stoi i dogaduje?

— Niech sobie. Nie ma sanek, więc przez zazdrość.

— Ooo, mam czego zazdrościć: takiego drapaka.

Czasem z kłótni bójka wyniknie, a czasem pomoże naprawdę.

Tak właśnie teraz:

— Bez młotka nic nie zrobicie.

Więc ja:

— No, to daj młotek, kiedy się mądrzysz.

— Będę wam dawał, żebyście złamali.

— A masz?

— Pewnie, że mam.

Stawia się czy naprawdę?

Ale poleciał i przyniósł.

— Twój?

— A czyj?

— Może ojcu wziąłeś?

— No to ja wziąłem, a nie ty.

A jak bez pozwolenia weźmie i będzie awantura — wszystkim się dostanie.

A on i gwoździe ma.

— Jak pozwolicie jeździć, to dam i pożyczę.

Nie trzeba było brać, bo łobuz. Ale czasu szkoda, każdy chce choć trochę. I zgodziliśmy się. A szkoda. I młotek nie pomoże, jak deska spróchniała. A on ciężki i tak jedzie, jakby umyślnie chciał zepsuć.

Na nic cała robota.

Znów się zaczyna kłótnia. Więc już idę do domu.

Smutno, smutno, smutno.

Irenka patrzy na mnie, a widzi, że mam zmartwienie, więc nie mówi, żeby się bawić. Przysunęła stołeczek, usiadła obok i oparła rękę o moje kolana...

A ja nic, tylko myślę:

„Gdyby Marychna była moją siostrą”.

I wiem, że to grzeszna myśl, bo tak jakbym chciał, żeby umarła, żeby mieć inną siostrę.

Przymknąłem oczy i położyłem rękę na jej głowie. A ona zaraz głowę na kolana i prędko zasnęła. A ja się pomodliłem swoją modlitwą: żeby Irenka żyła i była zdrowa i żeby Marychna była szczęśliwa.

No bo tak: kocham ją, Marychnę.

Co się wszystko dzieje w człowieku, jakie tam wszystko różne. Bo kiedy patrzeć, to się widzi domy i ludzi, i konie, i samochody. Tysiąc albo milion różnych rzeczowników: żyjących i nieżyjących. I w myślach są te same rzeczowniki. W człowieku. Zamknę oczy i widzę tak samo: domy, ludzi, konie. No tak. I każdy rzeczownik ma dużo przymiotników: Duży dom, ładny koń, miły człowiek. A od rzeczownika z przymiotnikiem zależy dopiero, czy lubią, czy mi się podoba.

I tu znów taka sama idzie rozmaitość. Inaczej kocham Łatka, inaczej rodziców, inaczej Mundka, inaczej tę Marychnę z Wilna.

No, bo co powiem:

Lubię, bardzo lubię, kocham.

I koniec.

A czuję, że inaczej.

I dopiero na szczycie jakby — Bóg.

Bardzo dziwnie.

Gdybym nie był już kiedyś dorosłym, może bym nawet nie wiedział. A teraz już wiem, że dzieci kochają, tylko nie wiedzą, jak to się nazywa. A może wstydzą się przyznać. Nie — że nie chcą powiedzieć, ale w myślach dla siebie wstydzą się przyznać i tylko mówią, że lubią.

Boją się nawet powiedzieć:

„Ta dziewczynka miła. Lubię. Ona przyjemna”.

Bo już najchętniej dorośli wyśmiewają miłość. I tu dopiero widać, jacy są niedelikatni.

Powiedzą:

„Kawaler i panna”.

Albo:

„No, pocałujcie się”.

Albo:

„Narzeczeni”.

Albo jeszcze gorzej:

„Mąż i żona”.

Jakby nie można było kogoś lubić. Żeby rozmawiać, popatrzeć, bawić się razem w jaką zabawę i podać rękę na pożegnanie. Ale żeby nikt o nic nie wypytywał. I żeby nawet nie zauważył.

Cóż, kiedy nie można.

Spytam się niby niechcący:

„Czy Marychna to ładne imię?”

Albo powiem, że ma ładną, niebieską wstążkę we włosach. Albo: dlaczego jak się śmieje, robią się dołeczki?

Niech tylko coś się zapytam albo powiem, zaraz zaczną szpiegować:

„A czy ci się podoba? Może byś się z nią ożenił?”

Głupie żarciki i nieprzyjemne śmiechy.

No, bo wiem.

Są tacy, co tylko małpują. Chcą się dorosłym przypochlebić, podlizać, więc zaraz weźmie pod pachę i:

„Moja żona. Moja narzeczona”.

Dorośli chcą niby, żebyśmy byli mądrzy, nie lubią niby naszego błaznowania, a sami zmuszają.

Nie wiedzą, jak czującej istocie przykro błazna robić ze93 siebie. Jedno dziecko się psuje naprawdę, a drugie tylko żal ma do was i niechęć. Za tę ciekawość i za to, że wiecie.

Siedzę sobie cicho i myślę. I tak samo jak ja tysiące dzieci po różnych pokojach o zmierzchu rozmyśla o dziwach i smutkach życia. Co dzieje się w nim, co wokoło. I tych rozmyślań naszych dorośli nie znają. Najwyżej:

„Co ty tam robisz? Dlaczego się nie bawisz? Dlaczego tak cicho?”

No bo dziecko pohałasuje, pobiega, napatrzy się różności, a potem chce w zaciszu samo z sobą porozmawiać. A tylko jedno, jedyne z tysiąca znajdzie pomoc w dorosłym. Albo u przyjaciela.

Bo, na przykład, jak dziwny jest sen. Śpi sobie Irenka i nic nie wie. Albo się jej coś śni, bo westchnęła. Pewnie i ona ma w przedszkolu dzieci, które lubi, i też może nie chce powiedzieć.

Porównywam94 Irenkę ze sobą, przypominam sobie przeszłość, kiedy byłem duży, i widzę, żeśmy wszyscy podobni, jednacy. Dziecinny jest człowiek dojrzały, dojrzałe jest dziecko. Myśmy się tylko jeszcze nie porozumieli ze sobą.

Ano.

Widziałem drugi raz Marychnę.

Jeszcze jedyny raz była u nas Marychna. Nawet się nie rozebrała. Mówią, że muszą iść, że tylko się przyszły pożegnać.

Raz — pierwszy raz przywitać i już zaraz pożegnać.

Ja stoję przy swojej doniczce i groch zasiałem, i wyrosło w doniczce. Już nawet ma cztery listki. Tu dwa i tu dwa. Tak przyjemnie zasadzić, jak wyrośnie. Podlewa się. I z wody, i z ziarna wyrośnie. I zielone. I malusieńkie. Że nie było nic, a jest.

Ja stoję i mam pocztówkę: że anioł stoi i ma skrzydła, a dwoje dzieci nad przepaścią. Nad bezdenną. Pochyliły się nad przepaścią i kwiatki zrywają. A anioł pilnuje, żeby nie wpadły w tę bezdenną przepaść.

Przyszła ta obca ciotka z Marychną. Ją też pierwszy raz w życiu widzę. I ona jest daleka jakaś krewna.

I myślę:

„Jeżeli Marychna zacznie ze mną rozmawiać, dam na pamiątkę pocztówkę. A jak nie, to nie”.

Kupiłem ją dla Marychny, bo wiedziałem, że przyjdzie, tylko się bałem, że może będę w szkole.

Zaraz przylatam95 ze szkoły — tak co dzień. Mundek się pyta:

— Czego się tak spieszysz?

Mama się dziwi:

— Czy wcześniej szkoła się kończy?

A ja nic. No bo co im powiem?

A Marychna ma białą czapeczkę z puszku i kołnierzyk taki sam. I włosy kręcące.

Jej mama rozmawia z moją mamą — coś o jakichś znajomych w Wilnie.

Ona nic.

Bo tę ciotkę z Wilna prędko pocałowałem w rękę, i do mojej doniczki.

A ona stanęła oparta o swoją mamę.

I wyjąłem pocztówkę z książki. Tę pocztówkę z aniołkiem.

A ona, Marychna, od razu, jak stała, od razu prędko podeszła do mnie. W pośpiechu, jakby podbiegła. A ja pocztówkę znów w książkę i zdaje się, że jestem pewnie chyba czerwony, bo się więcej jeszcze zażenowałem.

Stanęła, mufką z tego puszku zasłoniła się i ja się uśmiechnąłem. I ona też. I się odwróciłem, niby na doniczkę patrzę.

I Irenka przybiegła, i pokazuje jej lalkę. Irenka mówi:

— Patrz, ma trzewiczki.

Więc ja się już znów odwróciłem. I Marychna wzięła lalkę i się pyta:

— A czy zamyka oczy?

A ja:

— Nie. Małe lalki nie zamykają.

Więc Marychna już zupełnie podeszła i mówi, że i małe mogą zamykać. Dopiero jak zupełnie małe, to nie.

I potem mówi:

— Już jadę.

Ja się przestraszyłem, że już zaraz, i prędko wyjąłem pocztówkę z aniołkiem, bo się przestraszyłem, że nie zdążę. Że już nie będę mógł jej dać.

Pokazuję. I:

— Czy ładna?

Ona cicho powiedziała:

— Ładna.

Więc mówię zupełnie już cicho:

— Może chcesz?