Kiedy znów będę mały - Janusz Korczak (czytaj ksiazki on line TXT) 📖

Nareszcie był bal. Mama ubrała się w suknię, co ją mole pogryzły. Ale nie było znać: ciocia dobrze przerobiła. Były imieniny i byli goście. Była zabawa — tańce. Zaczęło się wieczorem, a skończyło, nie wiem kiedy, bo spałem w mieszkaniu Karola.

Była Marychna z Wilna. I ja z nią tańczyłem. Bo wuj Piotr kazał tańczyć. Nie chciałem wcale. Wuj Piotr powiedział:

— To ty taki kawaler? Panna do ciebie aż z Wilna przyjechała, a ty nie chcesz z nią tańczyć.

Zawstydziłem się i uciekłem na schody. Bo jak można tak mówić? Niby że do mnie przyjechała. Jej mogło być przykro. Ale wuj mnie złapał i podniósł do góry, a ja się wyrywam i nogami w powietrzu fajtam. Aż się zasapał, ale nie puszcza. Byłem strasznie zły, bo się jeszcze więcej zawstydziłem. A postawił mnie, i mówi: „tańcz”. A ojciec mówi:

— No, nie bądź gamoniem, zatańcz, bo ona gość!

Z Wilna.

Stoję i nie wiem, co robić, bo chcę uciekać, a boję się, że znów złapie i będzie szarpał. Więc tylko po troszku, nieznacznie poprawiam ubranie, patrzę, czy się co nie odpięło albo nie podarło.

A Marychna spojrzała tylko i mówi:

— Nie wstydź się, ja też nie bardzo umiem.

I pierwsza podchodzi. I wzięła mnie za rękę. A miała niebieską wstążkę — taką dużą kokardę, włosy tą kokardą z boku zawiązane.

— No, chodź, sprobujemy84.

Spojrzałem na wuja ze złością, a on się śmieje. I wszyscy się rozstąpili, tylko my dwoje stoimy. I ojciec. Wiem, że jak nie posłucham, ojciec się rozgniewa, może z zabawy wygoni. Nie mam żadnej rady.

Zacząłem się z nią kręcić. W głowie mi huczało, bo już późno i piłem piwo. Więc mówię: „no, już”. A oni wołają: „jeszcze!” Gorąco mi jest, a zrobili sobie widowisko. I ona nie przestaje, więc dalej, aż już naprawdę tańczę do muzyki, do taktu.

Nie wiem, czy krótko, czy długo. Aż Marychna mówi:

— No, dosyć, bo widzę, że nie chcesz.

Mówię:

— Co nie mam chcieć, tylko mi się w głowie zakołowało.

A ona:

— Ja mogę tańczyć całą noc.

Potem zaczęli starsi, a my stoimy koło drzwi. Marychna i ja.

— Warszawa jest bardzo ładna.

Ja:

— Wilno też.

Marychna się pyta:

— Byłeś w Wilnie?

— Nie, tylko pani nam w szkole opowiadała.

Ona mówi mi: „ty”, a ja nie wiem, jak mówić. U dorosłych jest porządek: nieznajomi mówią „pan”, „pani”, i koniec. A my, dzieci, nigdy nie wiemy. Jednemu mówi się: „ty”, drugiemu: „niech”, czasem „kawaler” albo „panienka”. Już sam nie wiem. Wiele mamy z tym wstydu, kłopotu i niepokoju. Trzeba się jakoś wywijać i mówić ani tak, ani tak.

Ona — Marychna — tylko tak przyjechała do Warszawy i znów wróci do Wilna. Będzie może tydzień.

— Czy na długo przyjechała?

— Kto?

— No, ta pani, ciocia — mama z Marychną?

— Na jaki tydzień może.

Jedzie się tam w nocy koleją. Nigdy jeszcze w nocy koleją nie jeździłem.

— Chciałabym — mówi — zawsze mieszkać w Warszawie.

— A ja bym wolał w Wilnie.

Tylko tak sobie powiedziałem, że niby Wilno też ładne miasto.

I zaczęła wyliczać, jakie ulice, a ja wyliczałem ulice w Warszawie. Potem pomniki i pamiątki różne.

— Przyjedź kiedy, to ci wszystko pokażę.

Tak głupio powiedziałem:

— Dobrze.

Niby, że ode mnie zależy.

Podszedł Karol i mówiliśmy o szkole. Jakie tam są nauczycielki, jakie tu, jakie tam są książki, jakie tu. Było bardzo przyjemnie. Ale wuj Piotr już widzi, że stoimy, więc prędko odchodzę, żeby się znów nie przyczepił.

Potem kazali Marychnie śpiewać. Nawet się nie wstydziła. Jak śpiewa, to oczy podnosi do góry, jakby w niebo patrzała. I uśmiecha się.

Znów rozmawialiśmy. Bo Stefan mówi, że na ich podwórku mają trzy sanki. Jedne duże, że dwóch może się wozić.

Mówi do Marychny:

— Przyjdź, będę cię woził.

I dobrą ślizgawkę mają. Wszystko na ich podwórku. Nie lubię, jak kto za wiele opowiada.

I tak się skończył mój bal.

I ta pani, ta ciotka, zabrała Marychnę i poszli. A mama mówi:

— Może byś już poszedł spać?

Wcale się nie upierałem, tylko się pytam:

— Gdzie?

A mama:

— Do Górskich.

Rodziców Karola.

— Jutro trzeba do szkoły.

Widzę, że jak powiem, że jeszcze troszkę, to mi mama pozwoli, ale co będę robił? Spać się chce i nudno.

Irena od razu po kolacji też poszła. A ja spałem z Karolem.

Więc Karol się pyta:

— Dlaczego oni w Wilnie tak ciąąąągną85?

— Nie wiem.

— Bo chciałem się spytać tej Marychny, ale może jej będzie nieprzyjemnie.

— Bo pewnie.

— A włosy ma jak Cyganka.

— Wcale nie: Cyganki mają twarde włosy, a ona mięciutkie.

— Skąd wiesz?

— No widać przecie.

— A wuj Piotr mówił, że cygańskie.

— Wuj Piotr tyle wie, co zje — mówię ze złością.

Ziewnął i przestał, a potem znów:

— U nas nie ma żadnej takiej.

A ja nic.

Potem:

— Klawa86 dziewczyna.

A ja nic.

— Ładnie śpiewa.

Czekam, żeby się przewrócił na drugi bok, bo jak jestem gość, to mi nie wypada, że nie chcę z nim rozmawiać.

Więc się pytam:

— Odrobiłeś na jutro lekcje?

— Ooo tam lekcje...

I ziewnął, i nareszcie mówi:

— No, trzeba spać. A dlaczego się zgodziłeś zaraz iść? Może tam będzie co wesołego?

— Co może być wesołego? Jeszcze się więcej tylko popiją.

— A ty piłeś wódkę? Bo ja dwa kieliszki.

Jutro w szkole będzie opowiadał, jaki on bohater: że dwa kieliszki wypił i w głowie mu się nie kręciło.

Przewrócił się na drugi bok, przykrył się, ale się pyta:

— Nie zimno ci? Nie ściągnąłem za wiele kołdrę?

— Nie, dobrze.

Kiedy człowiek śpiący, o byle co się rozdrażni. Przykro mi, że nie lubię Karola, a on się pyta, czy mi nie zimno. I dlaczego powiedziałem, że się popiją? Niedobrze sądzić dorosłych. Trudno: oni inni są i inne mają zabawy. No, żeby nie wuj Piotr, tobym nawet do Marychny słowa nie powiedział. Jak my się zawsze wszystkiego wstydzimy. Zawsze obawa, żeby czego głupiego nie zrobić albo nie powiedzieć. Ciągle niepewność, czy tak będzie dobrze. Żeby się nie śmieli87.

Bo już sam nie wiem, czy wyśmiewanie jest dla nas gorsze, czy jak zaczną krzyczeć.

I w domu, i w szkole — wszędzie to samo. Zadasz jakieś pytanie, o coś się zapytasz, pomylisz się albo co — zaraz śmiech i drwina. Każdy chce być najmądrzejszy i tylko czeka, żeby drugiego wyśmiać i poniżyć.

Ta obawa, żeby się nie stać pośmiewiskiem, tak człowieka onieśmieli, skrępuje, zwiąże, że ciągle niepewny, a im się bardziej wystrzega, tym łatwiej coś niestosownego zrobi. Zupełnie jak na lodzie: ten się najwięcej przewraca, kto się najwięcej boi.

„No, jutro musimy zrobić sanki” — pomyślałem i zasnąłem.

I ledwo zasnąłem, a tu mnie już budzą, że trzeba wstawać. Spałem kilka godzin, ale mi się zdawało.

Przecieram oczy przy śniadaniu, a jeść mi się nie chce, a ojciec mówi na próbę:

— Może byś do szkoły nie poszedł?

Myślał, że się ucieszę, że można. Bo potem mówi:

— Zabawa — zabawą, a szkoła — szkołą.

Uważnie przeglądam teczkę, żeby czego nie zapomnieć — pióra albo czego. Bo jak się jest zaspanym, trzeba się pilnować. Ale nie. Idę.

No i idę. A myślę sobie, że jadę do Wilna. Jadę całą noc. Iskry88 za szybą lecą — ogniste gzygzaki.

I w drodze do szkoły, i na lekcjach myślałem o tej podróży. I na drugiej godzinie spać mi się zachciało, i zapomniałem zupełnie, że w klasie, i zaczynam nucić, cicho — ale śpiewam pod nosem.

A pani:

— Kto śpiewa?

Ja i wtedy nawet nie oprzytomniałem, tylko się oglądam, kto śpiewa. A Borowski mówi na mnie. Pani się pyta:

— Ty śpiewałeś?

— Nie.

Bo naprawdę nie zauważyłem: I zupełnie znów zapomniałem, i drugi raz zaczynam. Chyba jeszcze głośniej, i pani się rozgniewała.

A Borowski:

— Może teraz powiesz, że nie ty?

Mówię:

— Ja.

Teraz dopiero widzę, naprawdę i wtedy, i teraz.

Pani zdziwiona spojrzała:

— Nie wiedziałam, że umiesz na złość robić i umiesz kłamać.

Czy pani nie zauważyła, że sam przecie mam minę zdziwioną, że jestem zmartwiony? Przecież panią lubię i ona jest dobra dla mnie. Po co miałbym robić jej przykrość? Zwiesiłem głowę, zaczerwieniłem się, i już. Będę się tłumaczył, pani i tak nie uwierzy. Teraz już wiem, że można nagle krzyknąć albo gwizdnąć jak we śnie. Więc zaraz mówią:

— Na złość. Niesforny.

Obrzydliwy wyraz: „niesforny”. Gorzej niż łobuz, niż wszystko. Taki ubliżający jakiś. Niby — sfora psów. Nie lubię także wyrazu: „karność”. Na przykład na gimnastyce.

Karność — dyscyplina.

Zaraz czuję, jakby miał karać, pasem bić, rzemieniem.

— Niesforny malec.

„Malec” — też paskudny wyraz. I obrzydliwe: „dzieciarnia”. Zaraz się przypomina — psiarnia.

Są niedelikatne wyrazy, których się w szkole nie powinno mówić. Często można człowieka nie lubić za jaki wyraz niemiły, który często się powtarza.

A pani kazała mi iść najprzód89 do kąta, a potem zaraz do tablicy. Kazała rozwiązać zadanie. Zupełnie łatwe. Od razu wiedziałem odpowiedź. Po cichu obliczyłem i mówię:

— Piętnaście.

Pani udaje, że nie słyszy.

— Powtórz zadanie.

Zły jestem. Mówię:

— Będzie piętnaście. Czy nie?

A pani:

— Jak zrobisz, będziesz wiedział. Rób dla całej klasy.

Zaczynam niechętnie powtarzać. I poplątałem. Chłopcy zaczęli się śmiać.

— Idź na miejsce. Masz dwójkę.

A Wiśniewski się pyta:

— Czy ma iść na miejsce do ławki, czy do kąta?

Idę i nie mogłem się powstrzymać, bo Wiśniewski naumyślnie wystawił łokieć w przejście, więc go pchnąłem. A on jak nie wrzaśnie z całej siły:

— Czego się pchasz?

Świnia. Bał się, że pani nie zauważy. A pani się zawahała, czy dalej nade mną się znęcać, czy jego ukarać.

I już się zaczął w całej klasie niepokój. Jak siedzą cicho, to cicho, a jak się zacznie z jednym, to zaraz — uwagi, przedrwinki, żarty, śmiech i rozmowy. Już wtedy trudno uciszyć. A za wszystko odpowiada pierwszy, który zaczął.

— A niech robią, co chcą.

Położyłem głowę na rękach i udaję, że płaczę. Tak często się robi. To najlepsze. Wtedy dają spokój. Ale nie płaczę, bo bardzo cierpię, bardzo jestem nieszczęśliwy.

Nagle pomyślałem:

„Gdyby Marychna była nauczycielką, ona by była inną”.

Bo jeśli źle się sprawuję, można inaczej ukarać, a nie dwójka z przedmiotu. Bo ten, co po mnie stękał przy tablicy i miętlił to samo zadanie, też mu w końcu wypadło piętnaście.

„Marychna by tak nie zrobiła. Ale ona mała i ona — Marychna — wyjeżdża. Całą noc będzie koleją tak daleko. Do Wilna. I już nie zobaczę. Może nigdy już nie zobaczę. Nigdy już śpiewać nie będzie. A Marychna uśmiecha się mile i ma niebieską kokardę. I ma mięciutkie włosy, wcale nie jak Cyganka”.

Pani musiała być bardzo rozzłoszczona, bo na pauzie podchodzi i mówi:

— Jak jeszcze raz będziesz