Kiedy znów będę mały - Janusz Korczak (czytaj ksiazki on line TXT) 📖

bo niektóre się wstydziły, że mnie nie znają. A najdumniejsza była Irena, że ma dużego brata. I już zaczęła rozporządzać:

— Ty tak, ty tu.

Myśli, że jak co, będę jej bronił.

A ja powiedziałem, żeby się uspokoiła, bo sobie pójdę.

Mali mają taki zwyczaj. Jeżeli wie, że mu starszy przyjdzie na pomoc, pierwszy zaczepi, a potem ucieka, żeby go brat bronił dopiero. A brat, jeżeli łobuz, sam chętnie się pobije, a tu nic przecie nie ryzykuje, bo jak co, on jeszcze szlachetny:

„A po co małego uderzył? Musiałem brata bronić”.

Sam nawali77 kochanego braciszka cztery razy więcej, ale teraz — on kochający brat i opiekun.

A znów porządny nie chce, a musi się ująć, choć wie, że malec nie ma racji, bo się boi, że za małego przed rodzicami będzie odpowiadał.

Więc pani miała jakiś list napisać i mnie z malcami zostawiła, a oni się słuchali, a pani była w drugim pokoju.

Tylko jeden cały czas przeszkadzał. Bo później im bajkę o kocie w butach opowiadałem, a mały szczeniak umyślnie przeszkadzał. To tak już złości, że nie wiem.

Więc idziemy z Ireną do domu, a tu mi coś w kieszeni bocznej brzdęknęło. I znalazłem dwa grosze. Żeby więcej, tobym zostawił dla Bączkiewicza, a tak to nie warto — i dałem Irence. Ona też, jak co ma, dzieli się ze mną.

Czasem wezmę, czasem nie. Bo jak co wziąć od małego, zaraz się nazywa wymanić78. Bo tak już jest, że za złego zawsze odpowiada porządny, który nic nie winien.

Gdyby można coś zmienić (ale nie wiem, co) toby nasze dziecinne życie naprawdę było miłe. Mało nam, dzieciom, potrzeba do szczęścia, a i tej troszki nie mamy. Niby dbają o nas dorośli, a źle nam jest na świecie.

Idę i przyjemnie mi małą za rękę prowadzić. Więcej uważam, jak iść, wybieram lepszą drogę. I czuję się starszy, silniejszy. I rączka taka mała i gładziuteńka, jakby atłasowa. I paluszki małe. I aż dziw, że raz to samo małe dziecko lubisz, a raz nienawidzisz.

Jeden cukierek zjadła, a drugi mnie kazała. Nie chciałem, ale zjadłem, a ona patrzy i śmieje się, że poczęstowała.

Przyjemnie czasem coś dać ze swego, ale nie zawsze tylko brać i brać od starszych. Nieprzyjemnie, kiedy się dorosłemu chce podarować, a oni nie biorą albo dadzą coś innego, co więcej warte. Zaraz zapłata. Poniżony się wtedy człowiek czuje jak jaki żebrak.

Żeby można było tak świat urządzić, żeby wszystko było wzajemną wymianą przysług. Kiedy byłem smutny, Irena dała mi szkiełko, ja jej kupiłem cukierki, ona dała mi jeden. Cały łańcuszek dobrych przysług.

I wróciliśmy do domu. I wchodzimy. I ciocia była u mamy. I ciocia mówi:

— Ooo, już prowadzą się twoje cielęta.

Dlaczego cielęta, a nie ludzie? Cośmy złego zrobili, że nas ciotka od cieląt przezywa? Tylko krowy rodzą cielęta. Co za taka ordynarna zaczepka?

Zły jestem i nie witam się wcale. Aż mama się rozgniewała:

— Dlaczego wchodzisz jak ordynus? Dlaczego się z ciotką nie przywitasz?

— Co się mam witać? — mówię. — Wczoraj przecież tam byłem.

— To było wczoraj, a to dzisiaj.

— A cielęta się nie witają — burknąłem.

— Jakie znów cielęta? — pyta się mama, bo nawet nie dosłyszała, bo tylko obrazy dorosłych słyszy się i pamięta.

A ciotka w śmiech.

— Patrzcie, jaki honorowy! Obraził się.

I już wstaje, żeby mnie pocałować, a ja się odwróciłem. Łaskę mi robi, że mnie poślini.

— Zostaw tego chama — mówi mama.

Dobrze: niech sobie będę. Obraziłem się.

Nie wolno mi? Jak teraz nie będę ambitny — kiedy wyrosnę, też pozwolę sobą poniewierać.

Usiadłem i niby lekcje odrabiam. A cały aż drżę z oburzenia. Ale przypominam sobie, że i w tramwaju się śmieli, że jestem ambitny. Dorośli myślą, że dziecko nie potrafi się obrazić. Jakby to była sztuka. Każdy wie, co przyjemne, a co nie.

Mówią, że dzieci są uparte.

Uparł się i nie chce się przywitać.

No bo nie.

„Powiedz w tej chwili, zrób w tej chwili”.

A nie. Wcale nie na złość, a wolisz oberwać niż honoru nie uszanować... I nie powinni zmuszać, bo tylko zaciętość wyrobią.

Siedzę odwrócony i piszę. Ale nie tak prędko jak dawniej. Czy ja już ze wszystkim staję się dzieckiem? A może zapomnę, co umiałem, kiedy byłem dorosły? I znów będzie mi trudno w szkole. I już naprawdę będę musiał uważać na lekcjach. To byłoby straszne.

I akurat słyszę trąbkę, że jedzie straż ogniowa...

— Czy mogę?

Patrzę na mamę błagalnie i czekam jak na wyrok... Już nie wiem, co by było, gdyby mama nie pozwoliła. Bo jak często dorośli bez zastanowienia powiedzą: „nie” — i zapomną; a ile bólu zadadzą, wcale nie wiedzą.

Dlaczego „nie”? No, dlaczego? Bo się może coś stać, bo wolą być spokojni, bo to niepotrzebne, bo po co? Przecież taki drobiazg, nic ważnego. Oni by mogli, a nie chcą wcale. Więc nie, i basta.

I wiemy, że mogłoby być: „tak”, że ten zakaz jest przypadkowy, że zgodziliby się, gdyby zadali sobie troszkę tylko trudu, by pomyśleć, by spojrzeć nam w oczy: jak okropnie chcemy.

Więc pytam się:

— Czy mogę?

I czekam. Dorośli nigdy na nic tak nie czekają. Chyba więzień tylko, czy go wypuszczą na wolność.

Czekam i zdaje mi się, że gdyby mama nie pozwoliła, już bym jej nigdy tego nie wybaczył. Bo dorosłym się zdaje, że my zawsze i o wszystko zaraz prosimy, że chcemy bez zastanowienia i zaraz zapominamy. Owszem, i tak bywa, ale bywa i całkiem inaczej. Albo wcale nawet nie prosimy, bo i tak nic z tego nie będzie, bo nie chcemy usłyszeć szorstkiej odmowy (o, jak to boli, kiedy jeszcze z przekąsem, z jakimś złośliwym przycinkiem odmówią) — więc wolimy w sobie ten cały ból ukryć i wcale nie prosimy albo czekamy długo i cierpliwie, czy będą w dobrym humorze, czy są z nas całkiem zadowoleni, że im przykro będzie odmówić. I to czasem się nie uda; wtedy gniewamy się na nich i na siebie:

„Dlaczego się pospieszyłem, może kiedy indziej by pozwolili?”

Zdaje mi się, że dorośli mają inne jakieś oczy, inaczej patrzą niż my. Bo jak mnie kolega o co prosi, to spojrzę tylko i wiem, co robić. Więc od razu się zgadzam albo postawię warunek, rozpytam się dokładnie, odłożę na później. Choćbym nie mógł nawet, nie ośmielę się krótko i bez niczego odmówić.

Na przykład wczoraj jeden chłopiec powiedział, że chce wyjść — do ustępu. A pani:

— Dosyć tego kręcenia! Mogłeś wyjść na przerwie.

No, wiem, kręcą się bez potrzeby — to prawda. Ale czy on winien? Ja tylko spojrzę i już wiem. W końcu go pani puściła, a potem przy końcu lekcji krzyczała, że niespokojny. Pani nawet nie pamiętała, że do ustępu wychodził, a ja wiem, że przez zemstę zaczął dokazywać, bo tyle się musiał nacierpieć, tyle się nastraszył, bo co by było, gdyby nie zdążył.

Dorośli nie wiedzą, dlaczego i za co na złość im robimy. Im się zdaje, że tylko oni za karę tak i tak robią. My także karzemy ich — nieposłuszeństwem, jeżeli zasłużyli.

Bo dlaczego dla jednych jesteśmy inni i dla drugich inni?

Gdyby inna ciotka nazwała mnie cielęciem, ja bym się nie obraził, bo to mógł być żart. Ale ta nie pierwszy raz. Taki ma ton wyniosły, tak lubi rozkazywać i dumna taka. No niechby sobie, ale lubi wyśmiewać — i buntuje na dzieci. Pewnie zła, że ma dużo dzieci, ale kto jej winien? Niech nie ma.

„Muszę się z nimi użerać. Tyle kosztują. Od ust sobie odejmuję. Poświęcam się”.

Od ust sobie odejmuje, a gruba jak beczka. Dziecko musi kosztować, na to nie ma rady.

Są dorośli, którzy nas jakby wcale nie widzą. Powie:

„Dzień dobry, zuchu”.

Albo:

„Ho, ho, co za duży kawaler”.

Tak tylko, żeby coś powiedzieć. I widać, że nie wie nic więcej i jakby się krępował. Jak pogłaszcze po głowie, to ostrożnie, jakby się bał, żeby czego nie urwać albo nie złamać. To są ludzie silni i dobrzy, i delikatni. Lubimy słuchać, jak rozmawiają z dorosłymi, opowiadają o przygodach jakichś, o wojnie. Lubimy ich.

A inni, jakby nic nie mieli do roboty, albo żarty jakieś, wykpinki i przezwiska, albo wariackie zabawy. Brodę ma drapiącą, śmierdzi tymi papierosami i dopiero karesy79. Albo rękę ściśnie i śmieje się, że boli. Albo podrzuci w górę i myśli, że to dla nas pyszna zabawa.

„A wyrzucę cię przez okno, a nos ci nożem ukraję, uszy poobcinam, to się nie będziesz potrzebował myć”.

Głupie to wszystko i bez sensu. I czekasz tylko, żeby się odczepił.

A kobiety znów — zaraz głaskanie, klepanie i całusy. Albo w usta, albo tak cię przyciśnie, że żebra bolą. A ty musisz być grzeczny, bo ona cię kocha.

A jak młokos jaki, co ma lat szesnaście, zacznie też udawać dorosłego, to już naprawdę wytrzymać trudno. Albo się kończy płaczem, albo szkodą takie baraszkowanie.

Najlepiej wy sobie, a my sobie.

No i mama mi pozwoliła iść na pożar. A już czas najwyższy, bo jak straż przejedzie, to i pożaru nie znajdę.

— Tylko wracaj zaraz.

Pewnie miała o czymś z ciotką rozmawiać, że się od razu zgodziła.

— Tylko butów nie drzyj — wtrąciła się ciotka.

Ona wszędzie musi swój nos wściubić.

Kto zgadnie, co znaczy:

„Wracaj zaraz”.

Pędzę, bo się boję, że nie zdążę, że mama coś jeszcze doda albo się Irena przyczepi. Nigdy człowiek nie jest pewien, co go jeszcze czeka. Więc łap za czapkę — już mnie nie ma. Po cztery schody. Można tak schodzić, tylko się trzeba trzymać poręczy, i czasem drzazga wejdzie w rękę. Trudno: ryzykuję.

Jeden chłopak wiedział, gdzie się pali. Niedaleko. Sklep z naftą. Mówią, że w piwnicy jest benzyna. Jak się zapali, cały dom wyleci w powietrze. Milicjanci80 rozganiają, a maszyny i hełmy strażackie błyszczą w ogniu.

Nie chcę, żeby te beczki z benzyną się zapaliły, bo będzie szkoda i ludzie zostaną bez dachu. Ale jak ich z bliska nie widać, jakoś mniej żal, a byłoby ładnie widzieć wybuch taki, że cały dom się zawalił.

Dlaczego przyjemnie patrzeć na straszne rzeczy? Jakiś wypadek, topielec, jak się rower mało pod samochód nie dostał, jak się biją albo łapią złodzieja. Może właśnie dlatego są wojny, że ludzie lubią krew i niebezpieczeństwo.

A pożar chyba już najładniejszy... I walka taka szlachetna!

No i przecie dorośli też lecą się gapić, nie tylko dzieci. Oni to niby mogą się przydać, a nam mówią:

— Zjeżdżaj, tyś81 tu potrzebny!

Więc stoję coraz gdzie indziej i patrzę, ale ciągle myślę, czy trzeba już wracać, że jeszcze tylko chwileczkę. A nie być do końca przecie nie można, chociaż się boję bury.

Mówią, że pogotowie ma przyjechać, bo poparzyło kobietę. Bo już nie widać ognia, tylko dym.

Nie będę chyba czekał na pogotowie. I tak się nie docisnę.

A tu znów słup ognia leci w górę. A tu strażak na piętro zakłada nowego węża.

„Jak puszczą wodę, to pójdę”.

A może dom teraz będzie się walił?

Nawet już chcę, żeby się skończyło: pomodlić się czy jak? A policja daleko nas odepchnęła. Znów mało widzę i chcę wrócić.

A tu mówią, że się strażakom popsuło i nowy oddział przyjedzie.

To znowu kobieta leci i krzyczy, ci ją zatrzymują, ona się wyrywa. I widzę Felka i Bronka, i Gajewskiego. I już naprawdę chcę, żeby ugasili. Ale nikt nie odchodzi, a jak oni stoją, samemu przykro odejść.

Pożar nie jest nawet zabawą. Ale często musimy przerwać coś przyjemnego w najciekawszym miejscu, żeby się nie spóźnić albo kiedy każą.

Przecie i dorośli tak samo. Jak pójdą w goście, a dobrze się bawią, sześć razy powiadają:

„No, trzeba wracać do domu”.

I tak samo mówią:

„No, jeszcze chwilkę”.

Że albo jeszcze po jednym kieliszku, albo jeden taniec, albo karty — i trzeba iść, bo niby się litują, że dzieci śpiące, że jutro wcześnie trzeba wstać. Przynajmniej mają zegarki i wiedzą, ile się spóźnią. A my nic nie wiemy, tylko odejść się nie chce.

Żona mówi „już”, a on mówi „jeszcze”. I wiedzą, że nikt ich w domu nie skrzyczy.

A najwięcej gniewa, jeżeli była przyjemna zabawa i potem trzeba w strachu do domu, a tu zaczyna się awantura dopiero. Niechby choć zaczekali do jutra.

Bo się nawet myśli:

„Już nigdy, już wcale nie chcę się bawić. Już mi i zabawy zbrzydły, i wszystko”.

Wyrzeka się człowiek całej radości.

Więc pędzę do domu, a mama tylko powiedziała:

— Ładne zaraz!

Czekam: może się mama zapyta, gdzie się paliło. Ale mama wyszła.

Znów zasiadam do lekcji, a Irena podchodzi:

— Gdzie ty byłeś?

Mówię „odejdź”, bo przeczytałem zadanie i nie bardzo wiem, jak robić. A ona stoi.

Więc mówię:

— Byłem, gdzie się paliło. I odejdź.

A ona:

— Co się paliło?

Przecie i tak nie zrozumie. Ale jestem cierpliwy. Mówię:

— Sklep się palił.

A ona:

— Dlaczego?

Mówię:

— Dlatego, że masz zasmarkany nos! Idź sobie wytrzyj!

Zawstydziła się i odeszła. Żal mi jej, że tak ordynarnie powiedziałem. Już dzisiaj drugi raz: rano Mundkowi, a teraz jej.

Więc mówię:

— No, chodź, to ci opowiem.

A ona już odeszła. Pewnie się obraziła. Więc znów czytam zadanie, bo jutro pierwsze rachunki.

A Irena znów:

— Już wytarłam nos.

Nic nie odpowiadam.

Ona