Dziecko salonu - Janusz Korczak (czytać .TXT) 📖

id="anchor-175">175 — znużenie — przeciążenie szkolne — on a écrit176. — Et après tout cela177 — mięsne pokarmy, piwo — miasto — n’est-ce pas? — I literatura — naga dusza — zakątki duszy — ce n’est pas encore tout178 — postęp — sadyzm, safizm179, pederastia — ce n’est pas encore fini180 — naga dusza! — śliczna myśl — sensacja! — Trybadia181 — prenez, messieurs, s’il vous plait182 — bestialia, nekrofilia, sadyzm — prenez, messieurs les litteraires, c’est piquant! — salir, messieurs, salir!183

W głowie mi huczy — drżę.

— A operetki za lat dwanaście? On ne peut pas prévoir184 — nie można przewidzieć, kto będzie nóżki na scenie zadzierał... Cette nouvelle Kawecka185 ou Bogorska186 est une enfant encore... Elle est aussi âgée de trois ou ąuatre ans, mais elle existe déjà.187 — Elle demeure peut-être, rue188 Kacza, Solec, Zajęcza, Rybaki — qui le sait?189... Et votre190 milusiński, który lubi ciastka z kremem i ma jedwabne włoski, zepsuje się — il sera gâté.191 Et après rzeżączka, a może gorzej — encore pis192 — syfilis! — qui le sait? tout est possible.193 — Un vénérien lui dira sans doute194: „No nic, nic — nie bój się pan — masz pan tylko o jeden przymiot więcej”. Ten lekarz jest zapewne także jeszcze młody, ale on już także jest. Może w tej właśnie chwili wertuje atlas Heitzmana195 lub kurs anatomii patologicznej profesora Przewoskiego196... Jest już, jest, jest... Ha! ha! ha!

— Ja pana nudzę, prawda? Pan nie rozumie, czego ja od pana chcę? Ja sam nie wiem dobrze... Ba — ja bym chciał umazać panu gębę kremem z tych ciastek na guziku. — Ale pan by się umył, a za mną biegłby tłum i ryczałby: „wariat, wariat!” — Tłum często tak ryczy, nie przez złość — bo tłum nie jest zły — tylko posłuszny. — „Na kolana!” — tłum klęka. — „Vivat Sienkiewicz albo Battistini197” — tłum ciska czapki i bije oklaski. — „Conspuez198 Sienkiewicz” — tłum syka i pluje. — Tłum nie jest zły: tłum wychowuje dzieci!...

Głowa mi gore. Przepaliły się wiązania i runął dach. Ogień zwęglił mi czaszkę i wcisnął się w sam mózg. Płonie, syczy — wyskakuje snopem iskier i ogarnia, piecze i pochłania każdą myśl, każde uczucie. — Dusi mię dym, gryzie oczy, piecze piersi, wżera w płuca — niszczy i pali.

Chwieję się — idę za panem z paczką na guziku.

— Eh bien! Votre fils, votre199 milusiński — quel joli nom — będzie miał une blennorrhagie200 — c’est absolument vrai201. — To przykre, ale cóż na to poradzić? Quand votre fils aura l’âge de 20 ans, vous lui direz vous même: „mon fils, il faut que tu sois un cochon”.202 — Synu, ty musisz być świnią... ale tylko do ślubu... i tylko ostrożnie... i nie za często... i nie za kosztownie... w miarę... Bo tłum zawsze w miarę... Les idées, les sentiments, les cochonneries — tout...203 Ha! ha! ha!

Obejrzał się. Oddzielało nas dziesięć kroków zaledwie.

— Zapewne pan jest ciekawy, panie z ciastkami na guziku, de qui peut-il attrapper cette maladie204, pański milusiński? Le sais-je?205Ale ona dzieckiem już gdzieś. Może kołysze w tej chwili małego brata na Brzozowej albo Krzywym Kole. — Vous comprenez donc que je ne puis le savoir — je ne suis pas un prophète.206 — A ją zarazi chłopczyna, który ma teraz lat dwa, trzy, cztery — z Kielc, Lublina, Włocławka, Kalisza, miasteczka lub wsi, której nazwy pan nie znasz. Może ma ubranko kapucyna, żeby się chował, jęczmień na oku z brudu — i angielską chorobę. — On może w tej chwili właśnie zaciąga się z chłopakami niedopałkiem papierosa albo odbiera od ojca baty, że nie poszedł do kwaśnika zmywać butelki... Dziwne zestawienie — on i pana milusiński. — Mais tout est possible.207

Opieram się o mur. Biegnę, żeby go nie stracić z oczu.

— Vous pensez, monsieur, que j’ai fini? Pas encore... Vous avez encore une fillette.208 — Anielka — n’est-ce pas? — Ona ma także jedwabne włoski — milusińska — i szczebiocze — i czarne albo niebieskie oczki — n’est-ce pas? — Ona ma trzy latka, lubi także ciastka z kremem i lubi zeskubywać z tortu konfitury? — Il faut le défendre.209 — Dzieci nie powinny zeskubywać konfitur z tortu. Dzieci powinny być grzeczne i czekać, aż im dadzą — dzieci powinny być dobrze wychowane — bien élevès210. — Za nic w świecie nie wolno pozwalać im zeskubywać konfitur... Pan także musiałeś być dobrze wychowany — i oto masz pan futro i ciastka na guziku — i pan także przed ślubem — to jest — pańska milusińska wyjdzie za mąż. — Ona lubi ciastka z kremem i młodo wyjdzie za mąż... Il fant profiter du moment211... Kariera — pałeczka kapelmistrza do góry — furda higiena! — kocha ją — un, deux, trois212. — Za młoda? — Ce n’est rien213... Hm... Że ci lekarze nie mają środka na choroby kawalerskie — kawalerskie — ha! ha! — kawalerskie!... Oni umieją tylko podawać statystyki. — Kto? — No — lekarze.

Przystanął przed oknem księgarni. Przy tymże oknie stoi chłopiec obdarty i patrzy na złocone oprawy. Chłopiec spojrzał na pana z ciastkami, odsunął się na bok, wykręcił i poszedł.

— Głupie jest życie, panie z ciastkami na guziku. Pan ma już pewnie kilka siwych włosów, pan nosisz już pewnie w wątrobie, nerkach czy sercu swą śmierć — prawdziwą śmierć — la mort214.

Ogarnia mnie coraz większe znużenie. Myślę teraz powoli — myśli jakby się tliły leniwie w popielisku.

— Życie głupie — po co żyć? — Bo ja na przykład chcę napisać arcydzieło. — Choć i arcydzieło jest głupie. — Tłum ośmieszy — la foule215! — Iliada z komentarzami Mansztejna216, książeczką do słówek i rozbiorem podług gramatyki Szulca217 czy Czernego. — Hamlet — historia bałwana syna wielkiego ojca — Hamlet grany w Koninie; — albo Tadeusz w miniaturowym wydaniu za 1 rb. 80 kop. w saloniku panny na wydaniu — albo — porządny człowiek — co?

— Pan pewnie chcesz wychować dzieci na porządnych ludzi?... Czemu pan tak prędko idzie?... Zaraz — ja jeszcze nie wszystko panu powiedziałem... Wie pan, jak ja bym chciał dzieci moje wychować?... Ja nie mam na szczęście dzieci, tylko tak sobie mówię... Więc chcę, na przykład, sam jeden wybudować wielki szpital; ale jeden człowiek nie może tego zrobić... Więc żenię się i mam dziesięcioro dzieci. A kropla po kropli sączę im w serca swą myśl — gorące pragnienie. — I oto po latach pan jeden staje się dziesięcioma. Jeden syn, agronom, zalesia okolicę, zakłada obory i ogrody; drugi, budowniczy, robi plan i kieruje robotami przy wznoszonym szpitalu, trzeci jest księdzem i modli się za pomyślność przedsięwzięcia, czwarty będzie lekarzem — córki dozorczyniami. A gdy każde z dziesięciorga będzie znów miało po dziesięcioro — to pan jesteś — sto — stu ludzi... A inaczej chowasz je pan dla cukierników, krawców, prostytutek (miecz), akuszerek (kądziel), dla magazynów pogrzebowych i ogrodników (wieńce), i redakcji (nekrologie) — bo inaczej...

Wchodzi do bramy. Wytężam resztę sił i dobiegam:

— Panie! Dziś jeszcze nie jadłem!

Stróż wstaje, by mnie zatrzymać. Wbiegam na schody.

— Nie jadłem — powtarzam.

— Dlaczegoś od razu nie powiedział? — pyta.

Patrzy na mnie przenikliwie.

— Bo się wstydziłem.

— A czego wlokłeś się za mną?

— Nie wiem.

Dreszcz raz po raz mną wstrząsa.

Otwiera drzwi kluczem od zatrzasku.

— O, tatuś przyszedł! — słyszę okrzyk.

Rozpiął futro.

— Masz! — A na drugi raz każę cię aresztować...

Chwytam za klamkę. Moneta z brzękiem wypada mi ze skostniałej ręki. Mówię szybko gorączkowo:

— Vous vous trompez, monsieur. Vous me prenez pour un voleur. J’étiudie la mèdicine218... On m’a congédié — vous comprenez... J’ai de vieux parents... Ils ne savent rien... J’ai vraiment faim... Je n’ai encore rien mangé aujourd’hui.219

Ciekawość i jakiś cień niby-współczucia walczą w nim z nieufnością.

— Proszę wejść, bo zimno leci.

Zamykam drzwi za sobą.

— Dlaczego pan nie mówi po polsku?

— Bo pan by mnie nie uwierzył... Pan jest syty — pan nie wie, czym jest głód i mróz.

Kazał mi wejść do gabinetu. Zapalił dwie świece na biurku.

— Jak się pan nazywa? — zapytał, oddając lokajowi futro.

— Nazwiska swego panu nie powiem.

— Więc co ja mogę dla pana zrobić?

Przez uchylone drzwi zagląda jasnowłosy chłopczyna.

— Kazio, drzwi zamknąć! — powiedział niecierpliwie.

— Pana synek nazywa się Kazio? — zapytałem szybko i dziwnie.

— Bo co?...

— Nic...

— Więc co ja mogę dla pana zrobić?

— Niech mi pan da pięć rubli.

Bez słowa wyjął portmonetkę i podał mi złotą monetę.

— Przepraszam — szepnąłem.

Ogień wystąpił mi na czoło. Spuściłem oczy. Uczułem w ręku niedostrzegalny niemal ruch, jak gdybym chciał oddać.

— Zwróci mi pan przy okazji.

Ukłoniłem się i wyszedłem.

— Ten mały nazywa się Kazio... Ciepło u nich... Obszerny gabinet — ciepło — ciepło — ciepło!

Było mi wstyd, strasznie wstyd...

I przyszło mi na myśl, że wszystko jest przecież farsą — farsą — farsą — tak — tylko farsą.

Żeby zapamiętać adres.

— Czego się gapisz? — pytam stróża. — Nie ukradłem tu nic.

— Idź pan... idź...

Stanąłem i chwilę patrzałem na dom: jeżeli numer zapomnę, to poznam i tak... I oddam!...

Skręciłem w boczną ulicę.

— Żeby szynk albo co?... Mała, mała! — Wolna jesteś? — Patrz, mam pięć rubli.

— To chodź ze mną.

— A ciepło u ciebie?

— Ciepło.

— A blisko?

— Tu zaraz.

— To masz... Ale musisz kupić na kolację.

— Dobrze.

— Upijemy się — dobrze?

— No, dobrze.

— A chcesz się upić?

— Chcę.

— A sama mieszkasz?

— Sama.

Weszliśmy w głębokie podwórze. Otworzyła drzwi parterowego pokoju.

Ciepło.

Odkręciła knot przyćmionej lampy.

Piec ciepły. Grzałem skostniałe ręce. Zęby mi szczękały. Ciepło paliło. Ciepło!

— No — więc już idę.

Zdjąłem z łóżka kołdrę, okryłem się, przystanąłem krzesło do pieca, usiadłem i przywarłem plecami do gorących kafli. Parzyły przez watę kołdry, a było mi zimno.

Zacząłem się śmiać.

Wróciła.

— Czego się śmiejesz? — pyta obojętnie.

— Z życia się śmieję. Życie jest czasem tak pocieszne.

— Tylko mi kołdry nie spal. Pokaż no.

— Nic... nic... Daj buzi... Jak ty się nazywasz?

— Joasia.

— Upijemy się, Joasiu, za zdrowie śmiesznego życia. — Bo ty wcale nie wiesz, jacy my — ja i ty — i te pięć rubli, i ta kołdra — jakie to wszystko pocieszne.

Było mi tak bajecznie wesoło i ciepło.

— No, daj buzi — i otwórz czystochę.

Spełniła moje polecenie jak automat. Byłem gościem, o którego względy nie bardzo potrzeba się ubiegać. Tacy nie bywają stali.

— Wiesz, Joasiu, ty jesteś brzydka... ty musisz mieć niewielkie powodzenie.

Wyjęła dwa kieliszki z komody, wytarła je o fartuch. Przysunęła stołek do pieca.

— Odsuń się. Mam mięso z obiadu.

Wyjęła z pieca garnek żelazny, wyłożyła na talerz kawałek czarnego mięsa i kilka łyżek gryczanej kaszy.

— Więc pijemy za zdrowie komika — życia... Siadaj przy mnie... Nie masz pojęcia, jaki on był śmieszny.

— Kto? — zapytała obojętnie.

— No ten... Nalej jeszcze.

— Masz, zakąś...

— Nie chcę... Ale dlaczego nie pytasz, jak ja się nazywam?

Wzruszyła ramionami.

— Janek się nazywam... Jaka ty niedobra.

— Bo co?

— Ja jestem wesół, a ty taka jakaś...

Westchnęła.

— Nie, Joaśka, ty nie jesteś brzydka. Ja naumyślnie powiedziałem, żeby cię rozgniewać.

— Ja sama wiem, jaka jestem.

— No więc jaka jesteś?

— Daj mi spokój.

— No, i już się gniewa... Czego ty się na mnie gniewasz?

— Wcale się nie gniewam.

— Tylko co?

Posadziłem ją na kolanach.

— Joasia pewnie głodna, to dlatego smutna. A jak nakarmię, to będzie wesoła — prawda?

I karmiłem ją kaszą z widelca.

— Słuchaj, Joaśka, nie gniewaj ty