Kunigas - Józef Ignacy Kraszewski (gdzie czytac ksiazki .txt) 📖

nucąc, dziewczę zaszlochało. Jerzemu ogień uderzył do głowy...

— Nie żegnajcie! — przerwał — wrócimy do nich!

Spojrzała nań.

— Nie! nam tu ginąć w ich szponach! — westchnęła.

— Ja was wybawię od nich! — przerwał Jerzy z dumą młodzieńczą, sam nie wiedząc, co mu dawało tę pewność ocalenia.

Baniuta przysunęła się ku otworowi w parkanie.

— Jak? — spytała.

Lecz Jerzy wśród natłoku myśli na odpowiedź zebrać się nie mógł. Pochylił się ku niej.

— Uciekniemy — rzekł — ja was stąd zabiorę...

Wyrzekł to z taką pewnością, iż uśmiech i promień szczęścia na twarz dzieweczki wywołał.

Podniosła ręce z wyrazem wdzięczności.

Rozmowa byłaby teraz szła może żywiej, gdyby Rymos nie syknął i nie dał znaku. Jerzy zerwał się z ziemi i, zobaczywszy nadchodzącego Siegfrieda z dwoma rozweselonymi towarzyszami, co prędzej zbiec musiał za załom ogrodzenia.

Baniuta znikła; Krzyżacy, podśpiewując, siadali na konie, Rymos im podawał strzemiona. Nadchodził wieczór, gwiazdy zaczynały pokazywać się na niebiosach. Jerzy, już nie śmiejąc powracać do parkanu, musiał co prędzej puścić się z powrotem do Pynaufeldu.

Szedł, jak nigdy czując się silnym, pełnym życia i jakichś niewysłowionych, błogich nadziei. Jak ten, co się wpatrzył w blask długo, oślepiony jest i niesie w oczach pochłonięte jego promienie, tak on ciągle miał przed sobą obraz pięknej Baniuty.

Nowe życie wstąpiło w niego... Wczoraj marzył o ucieczce dla siebie tylko, teraz musiał myśleć o zabraniu tego skarbu z sobą. Bez niej, cóż by mu było po swobodzie?

Prawie sam nie wiedząc jak, wpadł znowu przez przedmieścia na drożynę i spiesznym krokiem pobiegł do folwarku. Jakkolwiek podwajał kroku, już noc prawie była, gdy nareszcie znalazł się w Pynau, gdzie Szwentas niespokojny czekał na niego we wrotach, a w izbie siadano do wieczerzy, krzykliwie, jak zwykle, czyniąc przypuszczenia, gdzie się mógł chłopak obłąkać, który pieszo się puścił, a tak do późna nie wracał? Obawiano się jakiego przypadku.

Zjawienie się w progu Jerzego młodzi Pynauowie powitali wesołym śmiechem, a stary gderaniem i pytaniami, co się mu stało, iż na czas nie wrócił.

Chłopak musiał kłamać dosyć niezręcznie. Nie myślał się przyznawać wcale do wycieczki ku miastu; skłamał więc, że ponad błotami w zaroślach obłąkawszy się, drogi nazad nie mógł łatwo wyszukać.

Być może, iż mu niespełna uwierzono, lecz Dietrich nie chciał naciskać, młodzi się uśmiechali szydersko i Jerzy siadł z nimi do wieczerzy.

Rozmowa wkrótce zwróciła się do spraw gospodarskich, wołów i koni, a gość mógł się niepostrzeżony wymknąć do swej izby, gdzie nań Szwentas oczekiwał.

Przed nim także Jerzy się nie myślał przyznawać do tego, co widział i jakie na nim wrażenie robiło dziewczę; wspomniał tylko, że za miastem Rymosa spotkał.

— Słuchaj, Szwentas! — rzekł — jeżeli to prawda, co mi powiadasz co dzień, że tęsknisz do swoich, a mnie do nich chcesz dopomóc, nie zwódźże; myśl o tym, poczynaj, bo ja szaleństwo jakie zrobię i głową gotówem99 nałożyć.

Szwentas westchnął ciężko.

— Dopóki ja tu na folwarku jestem — dodał — ujść mi łatwiej. Gdyby mnie, jak dziś, którego wieczora nie stało, długo czekać będą, potem poślą szukać, czy mnie gdzie źwierz dziki nie zadrapał. Ucieczka im do głowy nie przyjdzie prędko, a my będziemy mieli czas... ubiec kawał drogi.

Później, gdy mnie i ciebie na Zamek wsadzą — stamtąd, gdyby się i udało, wnet wrzawa powstanie i pogoń wyprawią.

Szwentas potakiwał, ale ręce łamał.

Miał on od dawna myśl, którą w sobie żywił, nie śmiejąc jej wypowiedzieć jeszcze. Chciał wprzódy przygotować się i rozpatrzeć, czy by się wykonać nie dała. Ucieczka lądem była prawie niemożliwą; Szwentas myślał o dużej łodzi, którą by nocą Nogatem puścić się można i, dostawszy do morza, u brzegów jego żeglując, przybić do litewskiej ziemi.

Lecz on sam z łodzią i wiosłami od dawna nie miał do czynienia, wód i ich ujść zaledwie słabo z opowiadań cudzych tworzył sobie pojęcie...

A jednak to mu się zdawało, przy pomocy losu, w który wierzył, najzbawienniejszym i jedynym. Pływał jak ryba i jak każdy półdziki człowiek, który się uczyć tego nie potrzebuje; zdało mu się naturalnym, że i Jerzy umieć to musiał... Ratować się więc mogli zawsze, a ucieczka wodą niełatwą była do wyśledzenia...

Chodził z tym Szwentas nad Nogat, upatrując zawczasu, gdzie by dobrą łódź mógł sobie przywłaszczyć, bo o nabyciu jej innym sposobem nie mogło być mowy.

Dopóki jednak nie czuł się pewnym swego, Jerzemu nie wspominał o tym wcale. I tym razem wstrzymał się od wyznania.

— Rymosa też musimy z sobą zabrać — dodał Jerzy, przynaglając — myśl i o nim.

— Kto wie — szepnął — może nam jeszcze kogo trzeba będzie stąd uprowadzić.

Parobek się obruszył.

— Jednemu ciężko, Kunigasiku — rzekł — dwóm gorzej, trzem — to już prawie niepodobna, a czterech ja nie poprowadzę!!

I śmiać się zaczął smutnie.

— O, młodo a pstro! — (juniste, pankiste) — mruczał. — Nie dość wam, że swoję głowę wyniesiecie; Kunigasikowi chce się orszaku zaraz, aby prędzej wytropili i wszyscy razem zginęli!!

— Jużci we trzech, czy tam wielu — odparł Jerzy — łatwiej się obronimy.

— Gdy bronić się przyjdzie — rzekł Szwentas szydersko — lepiej sobie postronki na szyję pozakładać i samym się powiesić. Zachciało się wam wojować!

Jerzy zmilczał.

— No, Rymos — odezwał się parobek — a czwarty kto?

Jerzy milczał zarumieniony.

Przebiegły stary w tym rumieńcu wszystko, co mu było potrzeba, wyczytał; domyślił się, jakby widział, o kogo chodziło.

— Nie chcecie, to i nie mówcie — począł — bez tego ja wiem. Rymos wam tą dziewką Gmundowej nabił głowę, alboście ją gdzieś i najrzeli. Młodemu fartuszek na myśli, a u mnie kobieta pustego orzecha niewarta i ja dla żadnej guza sobie nabić nie dam, ani wam się pozwolę nastawiać.

Spojrzeli sobie w oczy; Szwentas pewnym był, że odgadł.

— Pięknych dziewcząt setkami na Litwie! — dodał.

Nie myślał się ani mu przyznać, ni w rozprawę z nim wdawać Jerzy; nie odrzekł nic na to.

— Jak chcesz i w jakikolwiek bądź sposób — rzekł, odwracając się — myśl o ucieczce. Nie zechcesz ty, ja sam się rzucę na oślep...

— Szkoda was, bo zginiecie — spokojnie odezwał się Szwentas. — Trochę cierpliwości, a stary coś wyduma...

— Jutro — dorzucił — ja na Zamek idę.

Nie tłumaczył się, co go tam prowadziło. Szło mu o to w istocie, by się rozpytał, kiedy, dawno zapowiadana potajemnie, wielka wyprawa pójść miała na Litwę. Chciał naprzód o niej uwiadomić swoich, bo teraz tak zapalczywie Krzyżaków zdradzał, jak dawniej im służył; potem zdało mu się, że w zamęcie tym, jaki zawsze towarzyszył nagłemu wyciąganiu w pole, łatwiej im było wymknąć się niepostrzeżonym.

Na wyprawę tę oczekiwano obiecanych z Niemiec i Anglii gości rycerzy. Potajemnie czyniono już przygotowania na ich przyjęcie, a rycerstwo krzyżackie cieszyło się, bo przybycie obcych było zawsze hasłem nowej swobody i zupełnego zwolnienia reguły zakonnej.

Wprawdzie teraźniejszy Mistrz, Luder, zapowiadał ostrzejsze jej zachowywanie, lecz żadna władza nie mogła w tych chwilach ogólnego zapału pilnować ściśle form, do których goście wcale się nie zastosowywali.

Szwentas wiedział z doświadczenia, co się to dziewało na Zamku w przededniu wielkich wypraw, gdy stoły obsiedli cudzoziemcy i, podbudzeni do przyszłej walki, upojeni podwójnie, jak pszczoły z ula potem puszczali się, pomieszani z rycerstwem zakonnym, na rzezie, jak na biesiadę.

Mnogość pachołków i czeladzi różnojęzycznej, zaprzątnienie przyborami do wojny, czyniły wszelką karność niemożliwą i Zamek nierychło do ładu jakiegoś powracał.

Z takich dni łatwo było korzystać i wymknąć się zrazu niepostrzeżonym, tak, by myślano, iż ci, co znikli, razem poszli z tymi, co się na wojnę wybrali.

Szwentas rachował na to. Niepokoiło go tylko to, że raz był podsłuchał Sylwestra, doradzającego Bernardowi, aby chłopca wziął z sobą na przyszłą wycieczkę.

Na Zamku było jeszcze tajemnicą pozorną, kiedy mają goście przybywać i wyprawa być postanowioną; lecz starsi z pewnych oznak wnioskowali, iż to rychło nastąpić było powinno.

Rozkazano owsy do worów zsypane mieć w pogotowiu, solone mięsiwo stało w beczkach odliczone, miód i wino podczaszowie już utoczyli w baryłki podróżne. Izby gościnne myto i oporządzano w Średnim Zamku. Wielki Mistrz co dzień prawie otrzymywał poselstwa jakieś; ludzie obcy przybywali z pismami i znakami.

Ruch w ogóle większy, niż w tej porze zwykł bywać, postrzegł Szwentas.

Pozorem do dostania się na Zamek był jakiś przybór na konia, który dla Jerzego wydał pomocnik Trapiera. Schwyciwszy tu, co mu wiedzieć było potrzeba, Szwentas zabierał się do powrotu, gdy na drodze, nieustannie się po Zamku i po wszystkich jego kątach uwijającego, spotkał — Bernarda.

Ten zdziwił się wielce powrotowi parobka i zatrzymał go.

— Jak śmiałeś pana swego opuścić? — zapytał.

— Sam mnie posłał — odpowiedział parobek spokojnie, pokazując wędzidło nowe...

Bernard popatrzył i zachmurzył się.

— Mogliście do czasu i starego zażywać — rzekł — bo rychło was na Zamek sprowadzę. Jerzy zdrowszy jest i silniejszy?

— Albo ja wiem? — począł parobek. — Co dzień na niego patrząc, nie widzę zmiany. Stary Dietrich skarży się, że na nim nie widać polepszenia. Mruk, milczący, smutny... jak był, tak i jest do dziś dnia. Z niego nie będzie pociechy.

Pogardliwie słuchał tego Bernard.

— Widać, że i tobie w Pynau zasmakowało — rzekł szydersko.

— Jakby to mnie — odparł parobek — gdzie lepiej albo gorzej być mogło?

Ruszył ramionami.

— Chyba ta różnica, że inna ręka w kark tłucze...

Krzyżak odszedł był parę kroków.

— Powiedz panu swojemu — dodał — żeby się rychło do powrotu sposobił: dosyć już miał swobody; a u Pynauów nic się dobrego nie nauczy.

Szwentas uśmiechnął się.

Ze złą nowiną pośpieszył z powrotem na folwark, ale tu Jerzego nie zastał. Częściej teraz niż dawniej, szczególniej wieczorami, wymykał się on i pieszo... Miał go w podejrzeniu parobek, lecz milczał.

Dnia tego powrócił Jerzy o zmierzchu, zmęczony i zdyszany, poruszony więcej niż kiedy. Szwentas leżał u progu, czekając na niego; podniósł się, zobaczywszy go, ze zwykłym sobie uśmieszkiem szyderskim.

— Pozdrowienie wam przyniosłem od Bernarda — rzekł — bo gdy kogo człowiek nierad spotkać, pewnie się natknie na niego. Tak i ja. Pytał o wasze zdrowie; powiedziałem, żeście chorzy, ale to pono nie pomoże i na Zamek wkrótce potrzeba będzie powracać.

Jerzemu oczy się zaświeciły.

— Szwentas! — zawołał — nim ta chwila nadejdzie, rób co chcesz, ja ujść muszę.

Nic nie mówiąc, zrezygnowany parobek się na ziemi położył, skurczył, ręce pod głowę zacisnął i westchnął głęboko.

— Słyszałeś? — powtórzył chłopak.

— Kunigasiku! — zamruczał Szwentas — ja to nawet słyszę, czego wy nie mówicie, a chcecie, bym puścił mimo to, co niepotrzebnie tak głośno wykrzykujecie? Szwentas stary zrobi, co może, a wy idźcie spać.

Nazajutrz do dnia100 parobka we dworze nie było, nie powrócił do obiadu, nie pokazał się do wieczora. Jerzy, jak tylko począć miało zmierzchać, puścił się ku miastu. Wymykał się on tam teraz niemal codziennie, tak aby u parkanu stanąć o zmroku. Baniuta prawie zawsze nań oczekiwała, czasem się zjawiał Rymos, a wówczas bezpieczniejsi się czuli, bo on straż sprawiał około furty...

W cichych rozmowach z dziewczyną Jerzy wszystko jej już wyspowiadał, co wiedział i myślał. Oboje z dziecinną zarozumiałością postanowili uciekać, a było im tym pilniej, że Baniuta ze łzami w oczach się uskarżała na zuchwałe obchodzenie się z sobą gości, od których Gmunda wcale jej bronić nie myślała, żalącą się łajała i groziła jej chłostą.

Jerzemu myśli najzuchwalsze przychodziły do głowy, jak by dziewczę ocalić? Własna ucieczka już nie obchodziła go tyle, co los niebieskookiej, złotowłosej Baniuty. Była to pierwsza w życiu jego namiętność, gwałtowna, nielicząca się z niczym. Samo przypuszczenie, iż mu ktoś mógł pochwycić ten skarb, do wściekłości go i szału pobudzało...

Szwentas się ociągał; gotów był go porzucić i sam z nią i Rymosem zbiec w lasy... a potem?? Sam on nie wiedział, co się stać mogło?

I tego wieczora, powróciwszy, Jerzy postanowił przynaglić Szwentasa, aby, bądź co bądź, dzień ucieczki naznaczył. Ale parobek wrócił znużony późno bardzo i na pierwsze słowo Kunigasa, położywszy palec na ustach, szepnął:

— Niezadługo...

Więcej powiedzieć nie chciał.

Parę dni znowu upłynęło. Jednego popołudnia, gdy we dworze oprócz starej Dietrichowej i sługi nikogo nie było, w dziedzińcu konno zjawił się Bernard, który, że pachołka z sobą nie miał, a ludzie wszyscy w polu na robocie byli, dowołać się nie mógł nawet, by mu kto konia potrzymał.

Stara Dietrichowa wyszła z lamentem i pokłonem, tłumacząc się, że w polu było co żyło, a młody Krzyżak i jego pachołek także gdzieś powędrowali.

Zmarszczył się Bernard.

Nie chciał już zsiadać nawet, znalazłszy baby same, i z konia wydał staruszce rozkaz, aby Jerzemu nazajutrz na Zamek wracać poleciła.

Zawrócił się i pojechał.

Jerzy, który właśnie drogą od miasta skradał się na folwark, poznawszy z dala Bernarda, musiał się w łozinach ukryć, aby uniknąć spotkania. Serce mu biło przeczuciem jakimś złowrogim. Pośpieszył co prędzej na folwark. Tu Dietrichowa, ledwie go ujrzawszy, wołać poczęła, aby się zbyć danego jej polecenia...

— Paniczyku — rzekła — przybył tu po was brat Bernard; jutro was na Zamek wołają.

Jutro! tak, jutro! niech mi tak Bóg i święta patronka Barbara pomogą. Tak mówił, słyszałam wyraźnie; nakazał, byście mu się jutro stawili...

Jerzy stał jak przybity; gniew mu sercem poruszał; to nastawanie staruszki drażniło go; odezwał się pół szydersko:

— Jutro? hę? a nie oznaczyłże pory?

— Nie, ale wyraźnie mówił, jutro, a twarz miał namarszczoną i posępną. Jutro więc, co prędzej, to lepiej...

— Zbyć byście nas chcieli! — dodał Jerzy.